Poliomiyelit

Poliomiyelit
Poliomielit asorati qolgan odam.
Klassifikatsiyasi va tashqi linklar
Ixtisos	Nevrologiya, Infeksion kasalliklar
KXK-10	A80, B91, P35.8
KXK-9	045, 138
DiseasesDB	10209
MedlinePlus	001402
eMedicine	ped/1843 pmr/6
MeSH	C02.182.600.700

Poliomiyelit (yun. polios — kulrang va myelos — orqa miya) — polioviruslar chaqiradigan oʻtkir yuqumli kasallik. Bunda markaziy nerv sistemasi zararlanadi. Falaj bilan yoki falajsiz kechadi, baʼzi hollarda oʻlimga olib keladi. Poliomiyelit qadimdan maʼlum. Asosan 3-8 yoshdagi bolalar oʻrtasida keng tarqalgan, baʼzan katta yoshdagilar orasida uchraydi.

Epidemiologiyasi

Virusni sunʼiy koʻpaytirish usulining kashf etilishi, poliomiyelitga qarshi vaksina yaratilishi va bolalarni yoppasiga emlash amalga oshirilishi tufayli kasallik tez kamaydi. Kasallikni qoʻzgʻatuvchi viruslar suvda uzoq, vaqt saqlanadi, qaynatilganda, kaliy permanganat va vodorod peroksid taʼsirida halok boʻladi. Kasallik bemor bilan yoki kasallik qoʻzgʻatuvchisini tashib yuruvchilar bilan muloqotda boʻlganda yuqadi. Virus havo-tomchi yoʻllari orqali (aksirganda, yoʻtalganda), shuningdek, ifloslangan sabzavot, meva, qaynatilmagan suv, sutni isteʼmol qilganda organizmga oʻtadi. Yoz va kuz oylarida poliomiyelit koʻproq uchraydi. Inkubation davri 7-14 kun.

Etiologiyasi

Qoʻzgatuvchisi: kattaligi 30 Nanometer boʻlgan, kapsulasiz, RNK tutuvchi poliovirusdir. Bu virus Picornoviridae oilasiga mansub boʻlgan Enterovirusdir. Polioviruslarning uchta serotipi mavjud:

• Brunhilde
• Lansing
• Leon

Bu uchta tip oʻzidan soʻng alohida immunitet qoldiradi.

Patogenezi

Virus ogʻiz orqali ichaklarga boradi. U yerda koʻpayib lokal limfa tugunlarini zararlaydi. Limfa tugunlarida ham koʻpayib, qonga oʻtadi (viremiya). Qon aylanish yoʻli bilan orqa miyaga boradi, orqa miya kulrang moddasini zararlaydi. Orqa miya motoneyronlarini shikastlab, koʻndalang — targʻil muskullar faoliyatini chegaralaydi. Orqa miyaga esa immun himoya reaksiyasi natijasida leykositlar toʻplanib yalligʻlanishni hosil qiladi. Bu yalligʻlanish natijasida orqa miya nerv hujayralari faoliyati buziladi. Natijada falajlik yuzaga keladi.

Simptomlari

Xastalikning yashirin davri va ilk belgilari ham boʻlib, yashirin davri virus yuqtirilgan kundan boshlab 21 kungacha choʻzilishi mumkin. Kasallik oʻtkir boshlanadi: bemorning temperaturasi 38—39° gacha koʻtariladi, yoʻtal, aksirish, tomoq ogʻrishi, qorinda ogʻriq paydo boʻlishi va ich ketishi kuzatiladi. Bu belgilar 4—5 kundan keyin oʻtib ketadi, bir haftadan soʻng temperatura yana koʻtariladi va turli muskullar, ayniqsa, oyoq va qoʻllar falaji avj oladi.

Falajsiz poliomiyelit yuqori nafas yoʻllarining oʻtkir katari sifatida (qarang Oʻtkir respirator kasalliklar) yoki meʼda-ichak faoliyatining buzilishi koʻrinishida kechadi.

Klinikasi

Bemor kasalxonada davolanadi. Falaj bilan kechadigan poliomiyelitda zararlangan qoʻl va oyoqning harakatlanishi buziladi, kasal qoʻl yoki oyoq sogʻlom oyoq-qoʻlga qaraganda oʻsishdan orqada qoladi. Shu sababli kompleks davolashda massaj, davo fizkulturasi, oyoq va qoʻllar uchun maxsus ortopedik apparatlar, tana va boʻyinga korset taqish tavsiya etiladi. Keyinchalik sanatoriy-kurortda davolanish kerak. Falaj bilan kechadigan poliomiyelit uzoq va toʻgʻri davolanganda oyoq va qoʻllarning izdan chiqqan funksiyalari tiklanishi mumkin.

Profilaktikasi

Poliomiyelitning oldini olish uchun suyuq holdagi va konfet (antipoliodraje) shaklidagi tirik poliomiyelit vaksinasi bilan emlanadi.

Adabiyotlar

• Чумаков М. П., Присман И. М., Зацепив Т. О., Полиомиелит — детский спинномозговой паралич, М., 1953;
• Эпидемический полиомиелит, М., 1957;
• Полиомиелит, пер. с англ., М., 1957;
• Дроздов С. Г., Полиомиелит и его профилактика в различных странах мира, М., 1967.

Havolalar

• О полиомиелите на infectology.ru (Wayback Machine saytida 2013-03-23 sanasida arxivlangan)
• Ротари Интернешнл