Kontent qismiga oʻtish

Palladian meʼmorchiligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Palladio Villa Rotonda uchun reja. Uyning xususiyatlari keyingi asrlarda butun Yevropada Palladian uslubidagi koʻplab uylarga kiritilishi kerak edi.

Palladian meʼmorchiligi — bu venetsiyalik meʼmor Andrea Palladio (1508—1580-yillar) dizaynidan olingan va undan ilhomlanib yaraatilgan Yevropa meʼmoriy uslubi. Bugungi kunda Palladian meʼmorchiligi sifatida tan olingan asosiy elementi uning asl kontseptsiyalarining evolyutsiyasidir. Andrea Palladioning ishi qadimgi yunonlar va rimliklarning rasmiy klassik meʼmorchiligining simmetriyasi, qadriyatlarni oʻzida jamlagan uslub edi.

Britaniyada palladianizm 17-asrda qisqa vaqt ichida modaga aylandi, ammo uning gullashi Angliya fuqarolar urushi boshlanishi va undan keyin tejamkorlik joriy etilishi bilan yana qisqardi. 18-asrning boshlarida u nafaqat Angliyada, balki Buyuk Britaniyaning bevosita taʼsiri ostida Prussiyada ham modaga aylandi. Masalan, Janubiy Karolinadagi Drayton Xoll, Nyuportdagi Redvud kutubxonasi, Rod-Aylend, New-York shahridagi Morris-Jumel uyi , Maryland shtatining Annapolis shahridagi Hammond-Xarvud uyi va Virjiniyadagi Thomas Jeffersonning Monticellosi shu uslub gʻoyasi boʻyicha qilingan namunalardir.

Ushbu uslub Yevropada 19-asr va 20-asr boshlarida qoʻllanilib kelindi, u tez-tez jamoat va shahar binolarini loyihalashda qoʻllandi. 19-asrning ikkinchi yarmidan boshlab ingliz tilida soʻzlashuvchi davlatlarda gotika uygʻonishi bilan raqobatlashdi. Biroq, meʼmoriy uslub sifatida u mashhur boʻlib, rivojlanishda davom etdi. Uslubning pedimentlari, simmetriyasi va nisbati bugungi kunda koʻplab zamonaviy binolarni loyihalashda yaqqol namoyon boʻladi.

Andrea Palladio arxitekturasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
I quattro libri dell’architettura dan Palladio tomonidan Villa Godidagi „Haqiqiy Palladianizm“. Qanot qanotlari villaning bir qismi boʻlmagan qishloq xoʻjaligi binolari. 18-asrda enfiladalar sifatida rivojlanib, palladianizmning muhim qismiga aylandi.

Toʻliq Palladio tomonidan ishlab chiqilgan binolar Venetsiya va Venetoda shaharlarida joylashgan[1]. Ularga Venetsiyadagi Basilica del Redentore kabi villalar va cherkovlar kiradi[2]. Palladioning arxitektura risolalarida u Rim meʼmori Vitruviy va uning 15-asrdagi shogirdi Leon Battista Alberti tomonidan belgilab berilgan tamoyillarga amal qilgani haqida yozgan[3].

Palladio har doim oʻz villalarini ularning muhitiga qarab loyihalashtirgan[4]. Agar Villa Kapra kabi tepalikda boʻlsa, jabhalar tez-tez teng qiymatga ega boʻlishi uchun yaratilgan boʻlsa, unda yashovchilar barcha yoʻnalishlarda yaxshi koʻrinishga ega boʻlishlari mumkin edi[5]. Shuningdek, bunday hollarda aholi quyoshdan himoyalangan holda qishloqni toʻliq qadrlashi uchun har tomondan portiklar qurilgan[6]. Meʼmor oʻz uslubida lodjiya ikkinchi qavat darajasida quyida joylashgan va lodjiya tepasida joylashuvchi, qoʻshaloq lodjiya elementni ham yaratgan. Baʼzan lodjiyalar pediment bilan oʻralgan holda fasadda ahamiyat kasb etgan. Villa Godi oʻzining asosiy nuqtasi sifatida portiko emas, balki lodjiya asosiy element boʻlib ajralib turgan[7].

Villa Kapra, „La Rotonda“, Palladioning eng nufuzli dizaynlaridan biri

Palladio koʻpincha oʻzining villasi balandligini Rim ibodatxonasining hajmidan modellashtirardi[8]. Palladian villalari odatda uch qavatdan iborat boʻladi: rustiklangan podval yoki birinchi qavat, xizmat va kichik xonalarni oʻz ichiga oladi. Yuqorida, pianino nobile asosiy qabul qilish va yotoq xonalarini oʻz ichiga olgan tashqi zinapoyalarga oʻtish orqali erishilgan ayvon orqali kiriladi va uning tepasida ikkinchi darajali yotoqxonalar va turar joy joylashgan past mezzanina mavjud. Villa ichidagi har bir xonaning nisbati 3:4 va 4:5 kabi oddiy matematik nisbatlar boʻyicha hisoblab chiqilgan va uy ichidagi turli xonalar bu nisbatlar bilan oʻzaro bogʻlangan[7].

Palladio oʻz villalarining ikki tomonlama maqsada xizmat qilishi uchun qurdi. U villalarda fermari va boy savdogarlar uchun dam olish kunlarida dam olish maskani sifatida xizmat qilishini koʻrib chiqdi[9]. Bu nosimmetrik oʻxshash uylar koʻpincha otlar, qishloq xoʻjaligi hayvonlari va qishloq xoʻjaligi doʻkonlarini joylashtirish uchun bir xil darajada simmetrik, ammo past qanotlarga ega boʻlgan[10].

Venetsiya va Palladian derazalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Palladian derazalari bilan Vitsenzadagi Palladiana Bazilikasining burchagi

Palladian, Serlian yoki Venetsiya oynasi asosan Palladio ishida aks etadi va deyarli uning dastlabki karerasining daromad belgisidir[11].

Venetsiyalik deraza uch qismdan iborat: markaziy baland dumaloq kemerli teshik, yon tomonlarida ikkita kichikroq toʻrtburchaklar teshiklari, ikkinchisi lintellar bilan qoplangan va ustunlar bilan mustahkamlangan[12]. Bu qadimgi Rim zafar archasidan olingan boʻlib, u birinchi boʻlib Venetsiya tashqarisida Donato Bramante tomonidan qoʻllangan.

Palladio tomonidan ishlab chiqilgan, odatda ketma-ket qoʻllangan bu oyna orasiga kattaroq yoki ulkan tartibli yon panjaralarni qoʻllab-quvvatlovchi kichik ustunlarni ikki baravar oshirib, ikkinchi ustunni birinchisining yoniga emas, orqasiga qoʻyadi[13][14].

Bukingemshirdagi Kleydon uyi (1757-yil boshlangan); Bu uy keng Palladian uyining ikki qanotidan biri boʻlishi kerak edi; sxema hech qachon tugallanmagan.

Palladio bu elementlardan keng foydalandi, masalan, Villa Forni Cerato ga kirishda juda oddiy shaklda loyihalangan[15]. Nomi yoki kelib chiqishi qanday boʻlishidan qatʼi nazar, derazaning bu shakli Palladioning keyingi meʼmorchilik uslublarida Palladianizmdan paydo boʻlgan ishining eng doimiy xususiyatlaridan biriga aylandi[16]. Jeyms Lis-Milnning soʻzlariga koʻra, uning Britaniyadagi birinchi koʻrinishi Londondagi Burlington uyining qayta qurilgan qanotlarida boʻlgan, u yerda bevosita manba Palladioning oʻzidan emas, balki Inigo Jonsning Whitehall saroyi uchun dizaynlarida boʻlgan[17].

Ilk palladianizm

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Inigo Jons Grinvichdagi Qirolicha uyining dizayneri boʻlib, 1616-yilda boshlangan, birinchi ingliz Palladian uyi.

17-asrda Italiyada tahsil olayotgan koʻplab meʼmorlar Palladio ijodi bilan tanishdilar. Chet ellik arxitektorlar uylariga qaytib kelishdi va Palladio uslubini turli iqlim, topografiya va mijozlarning shaxsiy didiga moslashtirib berishdi. Butun dunyoda palladianizmning alohida shakllari shu tarzda vujudga kelgan. Biroq, Palladian uslubi 18-asrgacha, birinchi navbatda, Angliya, Uels, Shotlandiya, Irlandiyada va keyinchalik Shimoliy Amerikada mashhurlik choʻqqisiga chiqa olmadi[18]. Venetsiyaning oʻzida barokko meʼmorchiligining haddan tashqari koʻpligiga erta munosabatda boʻldi, bu Palladian tamoyillariga qaytish sifatida namoyon boʻldi.

Palladioning hamma joyda eng nufuzli izdoshi ingliz Inigo Jons edi, u 1613-14 yillarda Palladio risolasining nusxasini izohlab , Arundelning „kollektor“ grafi bilan Italiya boʻylab sayohat qildi[19]. Jons va uning zamondoshlari va keyingi izdoshlarining „palladianizmi“ asosiy ular foydalangan uslubi edi.

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Henbury Hall, Cheshire, 1986-yilda qurilgan va Villa Capraʼda modellashtirilgan

1770-yillarga kelib Britaniyada Robert Adam va Uilyam Chambers kabi meʼmorlarga talab katta edi, ammo ular hozirda juda koʻp turli xil klassik manbalarga, jumladan, qadimgi Yunoniston uslubiga ham tayanganlar, shu sababli ularning arxitektura shakllari oxir-oqibat neoklassik deb taʼriflangan. Yevropada Palladian uslubining uygʻonishi 18-asr oxirida tugadi[20]. Shimoliy Amerikada palladianizm biroz uzoqroq davom etdi. Bugungi kunda „Palladian“ atamasi koʻpincha notoʻgʻri ishlatiladi va har qanday klassik daʼvolarga ega binoni tasvirlashga moyildir. Biroq, 20-asrda Palladian gʻoyalari qayta tiklandi; Nufuzli arxitektura nazariyotchisi Kolin Rou Ideal villaning matematikasi (1947-yil) inshosini nashr etdi, unda Palladio villalaridagi kompozitsion „qoidalar“ va Le Korbusierning Puissy va Garches villalari oʻrtasidagi bogʻliqlikni koʻrsatdi[21]. Syuzan Uolters oʻzining Modernizmning ikki yuzi maqolasida Palladio gʻoyalarining 20-asr meʼmorlariga taʼsiri davom etishini takitlaydi[22].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Yangi klassik arxitektura
  • Stok Park pavilyonlari
  • Jakomo Kuarengi
  • Riviera del Brenta

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „City of Vincenza and the Palladian villas of the Veneto“. UNESCO. Qaraldi: 19-iyun 2022-yil.
  2. ↑ Wundram and Pape, p.156
  3. ↑ Copplestone, p.250
  4. ↑ Wundram & Pape, p.240
  5. ↑ Wundram & Pape, p.186
  6. ↑ Worsley, p.129
  7. ↑ 7,0 7,1 Copplestone, p.251
  8. ↑ Tavernor, p.77
  9. ↑ Kerley, Paul. „Palladio: The architect who inspired our love of columns“. BBC News (10-sentabr 2015-yil).
  10. ↑ OʻBrien and Guinness, p.52
  11. ↑ „Seven Palladian windows“. RIBA Journal (7-sentabr 2014-yil).
  12. ↑ Summerson, (1980), p.134
  13. ↑ Summerson, (1980), pp.129-130
  14. ↑ Summerson, (1980), p.130
  15. ↑ Wundram and Pape, pp.27-30
  16. ↑ Constant, p.42.
  17. ↑ Lees-Milne, p.100
  18. ↑ Copplestone, p.252
  19. ↑ Pevsner, p.516
  20. ↑ Frampton, p. 36
  21. ↑ Curl, p.658
  22. ↑ Waters. „The Two Faces of Modernism“. RIBA. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Bold, John (1988) Wilton House and English Palladianism. London, HMSO, ISBN 978-0-113-00022-7
  • Chaney, Edward (2006) „George Berkeley’s Grand Tours: The Immaterialist as Connoisseur of Art and Architecture“, in The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations Since the Renaissance (2nd ed.) London, Routledge, ISBN 0-7146-4474-9
  • Constant, Caroline (1993) The Palladio Guide. New York, Princeton Architectural Press, ISBN 978-1-878-27185-3
  • Copplestone, Trewin (1963) World Architecture. London, Hamlyn, OCLC 473368368
  • Curl, James Stevens (2016) Oxford Dictionary of Architecture. Oxford, Oxford University Press, ISBN 978-0-199-67499-2
  • Dal Lago, Adalbert (1966) Ville Antiche. Milan, Fratelli Fabbri, OCLC 1103629596
  • Farber, Joseph C. Farber, Reed, Henry Hope (1980) Palladioʻs Architecture and Its Influence: A Photographic Guide. New York, Dover Publications, ISBN 0-486-23922-5
  • Frampton, Kenneth (2001) Studies in Tectonic Culture. Cambridge, US, MIT Press, ISBN 0-262-56149-2
  • Gaustad, Edwin (1979) George Berkeley in America. New Haven, US, Yale University Press, ISBN 9780300023947
  • Guinness, Desmond and Sadler, Julius Trousdale (1976) The Palladian Style in England, Ireland and America. London, Thames and Hudson, ISBN 978-0-500-34067-7
  • Halliday, F. E. (1967) Cultural History of England. London: Thames and Hudson, OCLC 473650485
  • Howard, Deborah and Quill, Sarah (2002) The Architectural history of Venice. New Haven, US, Yale University Press, ISBN 9780300090284
  • Jackson-Stops, Gervase (1990) The Country House in Perspective. London, Pavilion Books Ltd., ISBN 9781851453832
  • Kostof, Spiro (1985) A History of Architecture. New York, Oxford University Press, ISBN 9780195083781
  • Kruft, Hanno-Walter (1994) A History of Architectural Theory: From Vitruvius to the Present. Princeton, US, Princeton Architectural Press, ISBN 9781568980102
  • Lees-Milne, James (1986) The Earls of Creation. London, Century Hutchinson ISBN 0712694641
  • Lewis, Hilary and OʻConnor, John (1994) Philip Johnson: The architect in His Own Words. New York, Rizzoli International Publications, ISBN 9780847818235
  • Marten Paolo (1993) Palladio. Koln: Benedikt Taschen Verlag GmbH. (Photos of Palladioʻs surviving buildings)
  • Morrison, Hugh, (1952) Americanʼs First Architecture: From the First Colonial Settlements to the National Period. New York, Oxford University Press, OCLC 1152916624
  • Nichols, Frederick Nichols (1984) Thomas Jeffersonʼs Architectural Drawings. Boston, US, ISBN 9780813903286
  • OʻBrien, Jacqueline and Guinness, Desmond, (1993) Great Irish Houses and Castles. London, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 978-0-297-83236-2
  • Orbach, Julian, Pevsner, Nikolaus and Cherry, Bridget (2021) Wiltshire: The Buildings of England. New Haven, US and London, Yale University Press, ISBN 978-0-300-25120-3
  • Pevsner, Nikolaus (1960) An Outline of European Architecture. Harmondsworth, UK, Penguin Books, OCLC 154230727
  • Reed, Henry Hope and Farber, Joseph C. (1980) Palladioʻs Architecture and Its Influence. New York, Dover Publications, OCLC 1088786242
  • Rowe, Colin (1976) The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays. Cambridge, US and London, MIT Press, ISBN 978-0-262-18077-1
  • Ruhl, Carsten (2011) Palladianism: From the Italian Villa to International Architecture. European History Online Mainz: Institute of European History. Retrieved: May 23, 2011.
  • Severens, Kenneth (1981) Southern Architecture: 350 Years of Distinctive American Buildings. New York, E.P. Dutton, ISBN 9780525206927
  • Summerson, John (1953) Architecture in Britain: 1530-1830. Harmondsworth, UK, Penguin Books, Pelican History of Art series, OCLC 1195758004
  • Summerson, John (1980) The Classical Language of Architecture. London, Thames and Hudson, World of Art series, ISBN 0500201773
  • Tavernor, Robert (1979) Palladio and Palladianism. London, Thames and Hudson, World of Art series, ISBN 0500202427
  • Watkin, David (1979) English Architecture. London, Thames and Hudson, ISBN 9780500201718
  • Whinney, Margaret (1970) „A Unknown Design for a Villa by Inigo Jones“, in The Country Seat: Studies Presented to Sir John Summerson, editors Howard Colvin and John Harris, London, Allen Lane The Penguin Press, OCLC 1160730033
  • Wittkower, Rudolf (1949) Architectural Principles in the Age of Humanism. London, Warburg Institute, OCLC 884612602
  • Wittkower, Rudolf (1974) Palladio and English Palladianism. London, Thames and Hudson, ISBN 0500850011
  • Worsley, Giles (2007) Inigo Jones and the European Classicist Tradition. New Haven, US and London, Yale University Press, ISBN 978-0-300-11729-5
  • Wundram, Manfred and Pape, Thomas (2004) Palladio: The Complete Buildings. Koln, Germany, Tashen, ISBN 3822832006
  • Yarwood, Doreen (1970) Robert Adam. New York, Scribner, OCLC 90417
  • Ackerman, Jeyms S. (1994) Palladio („Arxitektor va jamiyat“ seriyasi). London, Pingvin kitoblari,OCLC 733586184
  • Kimball, Fiske (1916) Tomas Jefferson, arxitektor. Boston, AQSh, Riverside Press,OCLC 629697773
  • Roth, Leland M. (1980) Amerika arxitekturasining qisqacha tarixi. Nyu-York, Harper & Rou,ISBN 978-0-064-30086-5

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Palladian_meʼmorchiligi&oldid=5192785" dan olindi