Kontent qismiga oʻtish

Oshqozon osti bezi saratoni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Oshqozon osti bezi saratoni — oshqozon osti bezi hujayralari nazoratsiz koʻpaya boshlaganda va neoplazmalar hosil qilganda paydo boʻladi. Bu saraton hujayralari tananing boshqa qismlariga metastaz berish hususiyatiga ega[1]. Oshqozon osti bezi saratonining bir necha turlari maʼlum[2].

Etiologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eng keng tarqalgan, oshqozon osti bezi adenokarsinomasi hisoblanib, oshqozon osti saratonlarining taxminan 90% holatlarini tashkil qiladi[3] va „oshqozon osti bezi saratoni“ atamasi baʼzan faqat shu turga nisbatan qoʻllanadi[2]. Ushbu adenokarsinomalar oshqozon osti bezining ovqat hazm qilishga yordam beradigan fermentlarini ishlab chiqaradigan qismida paydo boʻla boshlaydi[2]. Oshqozon osti bezi saratonining taxminan 1-2% neyroendokrin oʻsmalar boʻlib, ular oshqozon osti bezining gormon ishlab chiqaradigan hujayralaridan kelib chiqadi[2]. Ular odatda pankreatik adenokarsinomaga qaraganda xavfsiz hisoblanadi[2].

Oshqozon osti bezi saratonining eng keng tarqalgan shaklining belgilariga sargʻish teri, qorin yoki bel ogʻrigʻi, sababsiz vazn yoʻqotish, och rangli najas, quyuq siydik va ishtahani yoʻqolishi kiradi[4]. Odatda, kasallikning dastlabki bosqichlarida hech qanday alomatlar koʻzga tashlanmaydi va oshqozon osti bezi saratoni tashhisini qoʻyish uchun yetarlicha oʻziga xos belgilar kasallikning rivojlangan bosqichga yetgunga qadar yaqqol bilinmaydi[4][5]. Tashxis qoʻyish vaqtida oshqozon osti bezi saratoni koʻpincha tananing boshqa qismlariga metastaz bergani aniqlanadi[2][6].

Patogenezi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oshqozon osti bezi saratoni kamdan-kam hollarda 40 yoshgacha boʻlgan yosh toifasida uchraydi. Oshqozon osti bezi adenokarsinomasi holatlarining yarmidan koʻpi 70 yoshdan oshganlarda uchraydi[5]. Oshqozon osti bezi saratoni uchun xavf omillari orasida tamaki chekish, semizlik, diabet va baʼzi noyob genetik kasalliklar kiradi[5]. Taxminan 25% holatlar chekish bilan bogʻliq[7] va 5-10% irsiy genlar bilan bogʻliq[5]. Oshqozon osti bezi saratoni odatda ultratovush yoki kompyuter tomografiyasi, qon testlari va hujayra namunalarini tekshirish (biopsiya) kabi tekshirish usullarining kombinatsiyasi bilan aniqlanadi[7][8]. Kasallikning erta (bosqich I) kechki (bosqich IV)gacha boʻlgan darajalari farqlanadi[6].

Chekmaydiganlar va normal vaznni saqlaydigan hamda kolbasa isteʼmolini cheklaydigan odamlarda oshqozon osti bezi saratoni rivojlanish xavfi nisbatan kam[9]. Oshqozon osti bezi saratoni jarrohlik, radiatsiya terapiyasi, kimyoterapiya, xirurgik amaliyot yoki ularning kombinatsiyasi yordamida davolanadi[4]. Davolash usullari saratonning darajasiga qarab tanlanadi[4].

2015-yilda barcha turdagi oshqozon osti bezi saratoni butun dunyo boʻylab 411,600 oʻlimga sabab boʻlgan[10]. Oshqozon osti bezi saratoni Buyuk Britaniyada saraton kasalligidan oʻlim koʻrsatkichi boʻyicha beshinchi[11], Qoʻshma Shtatlarda uchinchi oʻrinda turadi[12]. Kasallik koʻpincha rivojlangan mamlakatlarda uchraydi, birgina AQSHning oʻzida 2012-yilda yangi holatlarning taxminan 70 foizi kelib chiqqan[2]. Pankreatik adenokarsinoma odatda juda yomon prognozga ega; tashxisdan soʻng, odamlarning 25 foizi bir yil, 5 foizi esa besh yil yashaydi[13][2]. Erta tashxis qoʻyilgan saraton kasalliklari uchun besh yillik omon qolish darajasi taxminan 20% gacha koʻtariladi[14]. Neyroendokrin saraton kasalliklari yaxshi koʻrsatkichlarga ega.

Oshqozon osti bezi koʻp funksiyalarga ega boʻlib, ular Langergans orollaridagi endokrin hujayralar va ekzokrin hujayralar tomonidan boshqariladi.
Qizil/pushti rangdagi oshqozon osti bezi saratoni bilan turli xil oshqozon osti bezi neoplazmalarining nisbiy chastotasi[15].

Oshqozon osti bezi saratonining koʻp turlarini ikkita umumiy guruhga boʻlish mumkin. Koʻpgina holatlar (taxminan 95%) oshqozon osti bezining ekzokrin komponenti deb nomlanuvchi ovqat hazm qilish fermentlarini ishlab chiqaradigan qismida sodir boʻladi. Oshqozon osti bezi ekzokrin saratonining bir nechta kichik turlari tavsiflangan, ammo ularning diagnostikasi va davolash usuli koʻplab umumiy xususiyatlarga ega. Oshqozon osti bezining gormon ishlab chiqaradigan (endokrin) toʻqimalarida paydo boʻladigan saratonlarning oz qismi turli xil klinik xususiyatlarga ega va meʼda osti bezi neyroendokrin oʻsmalari deb ataladi, baʼzan „PanNETs“ deb qisqartiriladi. Ikkala guruh ham asosan 40 yoshdan oshgan odamlarda uchraydi va erkaklarda biroz koʻproq kuzatiladi, ammo baʼzi kam uchraydigan kichik tiplar asosan ayollar yoki bolalarda uchraydi[16][17].

Simptomlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oshqozon osti bezi oʻsimtasining safro yoʻllarining obstruktsiyasi tufayli sariqlik paydo boʻlgan.

Oshqozon osti bezi saratoni odatda erta bosqichlarida yaqqol alomatlar koʻzga tashlanmasligi sababli, kasallik odatda oshqozon osti bezining oʻzidan tashqariga tarqalmaguncha tashxis qoʻyish murakkab xisoblanadi[8][18].

  • Qorinning yuqori qismida yoki orqa qismida ogʻriq, koʻpincha oshqozon atrofidan orqa tomonga tarqaladi. Ogʻriqning joylashishi oshqozon osti bezining oʻsimta joylashgan qismini koʻrsatishi mumkin. Ogʻriq kechasi kuchayishi mumkin[19]. Oldinga egilib, biroz yengillashishi mumkin. Buyuk Britaniyada oshqozon osti bezi saratonining yangi holatlarining qariyb yarmi ogʻriq yoki sariqlik uchun kasalxonaning tez yordam boʻlimiga olib kelingandan keyin tashxis qoʻyilgan. Odamlarning uchdan ikki qismida qorin ogʻrigʻi asosiy simptomdir, jami 46% sariqlik bilan birga keladi, 13% esa ogʻriqsiz sariqlik simptomi uchraydi[6].
  • Sariqlik, ogʻriqli yoki ogʻriqsiz, va, ehtimol, qoraygan siydik bilan birgalikda, koʻz yoki terining oq qismiga sariq rangga kirishi bilan xarakterlanadi[20].
  • Ekzokrin funksiyasining yoʻqolishi bilan bogʻliq sababsiz vazn yoʻqotish kuzatiladi[6].
  • Oʻsimta qoʻshni organlarni siqib, ovqat hazm qilish jarayonlarini buzishi va oshqozonda ovqat hazm boʻlishini qiyinlashtirishi mumkin, bu esa koʻngil aynishi va toʻqlik hissini keltirib chiqarishi mumkin.
Odam jigarining autopsiyada koʻndalang kesimi, oshqozon osti bezi saratonidan kelib chiqqan ikkilamchi oʻsmalar boʻlgan koʻplab yirik rangpar oʻsimta oʻchoqlarini koʻrish mumkin.
Pankreatik kanal adenokarsinomasining mikroskop (meʼda osti bezi saratonining eng keng tarqalgan turi), H&E dogʻi
Oddiy oshqozon osti bezi, oshqozon osti bezi intraepitelial neoplaziyasi (meʼda osti bezi karsinomasining prekursorlari) va oshqozon osti bezi karsinomasi,
Pankreatik intraepitelial neoplaziyaning rivojlanishi[21]

Diagnostika

[tahrir | manbasini tahrirlash]
IV kontrastli va qoʻshilgan rangga ega eksenel KT tasviri: yuqori chap tomondagi chiziqlar oshqozon osti bezi boshining makrosistik adenokarsinomasini oʻrab olgan.
Saraton turi Nisbiy kasallanish koʻrsatkichi[3] Mikroskopda anqilanadi[3] Mikropreparat Gistologik belgilari[3] Genetik oʻzgarishlar[3]
Pankreatik kanal adenokarsinomasi (PDAC) 90% Bezlar va desmoplaziya
  • Anormal p53
  • SMAD4 yoʻqolishi
  • MUC1
  • MSLN
  • CA19-9
  • p53
  • SMAD4
  • KRAS
  • p16
Pankreatik asinar hujayrali karsinoma (ACC) 1% dan 2% gacha Granulatsion koʻrinishi
  • p53
  • SMAD4
  • APC
  • ARID1A
  • GNAS
Adenoskuamoz karsinoma 1% dan 4% gacha[22] Bezga oʻxshash hujayralar va epiteliy hujayralarining birikmasi. Quyidagilar uchun ijobiy:
  • CK5/6
  • CK7
  • p63

Salbiy:

  • CK20
  • p16
  • p53
  • KRAS
  • p53
Pankreatik neyroendokrin shish 5% Oʻsimta hujayralarining bir nechta oʻchqolari
Gastrinoma
  • Xromogranin
  • Sinaptofizin
  • ERKAKLAR1
  • DAXX / ATRX
Taqqoslash uchun quyida saraton oldidan:
Saraton oldi:



Intraduktal papiller shilimshiq neoplazma (IPMN) 		3% Shilliq qavatli epiteliya hujayralari. [23] Pankreatik kanallar ichida oʻsish. [24]
  • Mucin 5AC
  • KRAS
  • GNAS
  • Oshqozon osti bezi saratoni tomogrofik klassifikatsiyasi
  • Oshqozon osti bezi saratoni T1 bosqichi
    Oshqozon osti bezi saratoni T1 bosqichi
  • Oshqozon osti bezi saratoni T2 bosqichi
    Oshqozon osti bezi saratoni T2 bosqichi
  • Oshqozon osti bezi saratoni T3 bosqichi
    Oshqozon osti bezi saratoni T3 bosqichi
  • Oshqozon osti bezi saratoni T4 bosqichi
    Oshqozon osti bezi saratoni T4 bosqichi
  • Yaqin atrofdagi limfa tugunlariga metastazlashgan oshqozon osti bezi saratoni — N1 bosqich
    Yaqin atrofdagi limfa tugunlariga metastazlashgan oshqozon osti bezi saratoni — N1 bosqich
Oshqozon osti bezi saratoni metastazlangan
Fayl:YDiagram showing how the pancreas and bowel is joined back together after a Whipple's operation CRUK 140.svg

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „What is Cancer? Defining Cancer“. National Cancer Institute, National Institutes of Health (2014-yil 7-mart). 2014-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-dekabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 World Cancer Report. World Health Organization, 2014. ISBN 978-92-832-0429-9. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Unless otherwise specified in boxes, reference is: "Therapeutic Implications of Molecular Subtyping for Pancreatic Cancer". Oncology 31 (3): 159–66, 168. March 2017. PMID 28299752. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=28299752. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Patient Version“. National Cancer Institute. National Institutes of Health (2014-yil 17-aprel). 2014-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-iyun.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Pancreatic adenocarcinoma". The New England Journal of Medicine 371 (11): 1039–49. September 2014. doi:10.1056/NEJMra1404198. PMID 25207767. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 "Pancreatic adenocarcinoma". BMJ 344 (may16 1): e2476. May 2012. doi:10.1136/bmj.e2476. PMID 22592847. 
  7. ↑ 7,0 7,1 "Recent progress in pancreatic cancer". CA: A Cancer Journal for Clinicians 63 (5): 318–48. September 2013. doi:10.3322/caac.21190. PMID 23856911. PMC 3769458. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3769458. 
  8. ↑ 8,0 8,1 "Pancreatic cancer". Lancet 378 (9791): 607–20. August 2011. doi:10.1016/S0140-6736(10)62307-0. PMID 21620466. PMC 3062508. Archived from the original on 12 January 2015. https://web.archive.org/web/20150112190623/http://m-learning.zju.edu.cn/G2S/eWebEditor/uploadfile/20111127193405_869876397245.pdf. 
  9. ↑ „Can pancreatic cancer be prevented?“. American Cancer Society (2014-yil 11-iyun). 2014-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-noyabr.
  10. ↑ "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet 388 (10053): 1459–1544. October 2016. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMID 27733281. PMC 5388903. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5388903. 
  11. ↑ „Cancer facts and figures – Why we exist – Pancreatic Cancer Research Fund“. www.pcrf.org.uk. Qaraldi: 2019-yil 5-aprel.
  12. ↑ „Pancreatic Cancer – Cancer Stat Facts“ (en). SEER. Qaraldi: 2019-yil 4-aprel.
  13. ↑ „Cancer Facts & Figures 2010“. American Cancer Society (2010). 2015-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-dekabr. See p. 4 for incidence estimates, and p. 19 for survival percentages.
  14. ↑ „Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Health Professional Version“. National Cancer Institute. National Institutes of Health (2014-yil 21-fevral). 2014-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 24-noyabr. "The highest cure rate occurs if the tumor is truly localized to the pancreas; however, this stage of disease accounts for less than 20% of cases. In cases with localized disease and small cancers (<2 cm) with no lymph-node metastases and no extension beyond the capsule of the pancreas, complete surgical resection is still associated with a low actuarial five-year survival rate of 18% to 24%."
  15. ↑ Wang Y, Miller FH, Chen ZE, Merrick L, Mortele KJ, Hoff FL (2011). "Diffusion-weighted MR imaging of solid and cystic lesions of the pancreas.". Radiographics 31 (3): E47-64. doi:10.1148/rg.313105174. PMID 21721197. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=21721197. 

    Diagram by Mikael Häggström, M. D.
  16. ↑ „Epidemiology of pancreatic cancer“, Epidemiology of Chronic Disease. Jones & Bartlett, 2013 — 181–190-bet. ISBN 978-0-7637-8047-0. 
  17. ↑ "Neuroendocrine gastro-entero-pancreatic tumors: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up". Annals of Oncology 23 Suppl 7 (suppl 7): vii124-30. October 2012. doi:10.1093/annonc/mds295. PMID 22997445.  (Table 5 outlines the proposed TNM staging system for PanNETs.)
  18. ↑ „Islet Cell Tumors of the Pancreas / Endocrine Neoplasms of the Pancreas“. The Sol Goldman Pancreas Cancer Research Center. Johns Hopkins Medicine (2012). 2015-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 5-yanvar.
  19. ↑ Cancer and its Management, 7th, 2014 — 297-bet. ISBN 978-1-118-46871-5. 
  20. ↑ "Diagnosis and management of pancreatic cancer". American Family Physician 89 (8): 626–32. April 2014. PMID 24784121. 
  21. ↑ Hackeng WM, Hruban RH, Offerhaus GJ, Brosens LA (2016). "Surgical and molecular pathology of pancreatic neoplasms.". Diagn Pathol 11 (1): 47. doi:10.1186/s13000-016-0497-z. PMID 27267993. PMC 4897815. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4897815. 

     — „This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)“

    - Image title and optimization: Mikael Häggström, M. D.
  22. ↑ "Adenosquamous carcinoma of the pancreas: a case report". Cases Journal 3 (1): 41. February 2010. doi:10.1186/1757-1626-3-41. PMID 20205828. PMC 2825199. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2825199. 
  23. ↑ Diana Agostini-Vulaj. „Pancreas – Exocrine tumors / carcinomas – Intraductal papillary mucinous neoplasm (IPMN)“. Pathology Outlines. Topic Completed: 1 July 2018. Revised: 9 March 2020
  24. ↑ "Pathologic Evaluation and Reporting of Intraductal Papillary Mucinous Neoplasms of the Pancreas and Other Tumoral Intraepithelial Neoplasms of Pancreatobiliary Tract: Recommendations of Verona Consensus Meeting". Annals of Surgery 263 (1): 162–77. January 2016. doi:10.1097/SLA.0000000000001173. PMID 25775066. PMC 4568174. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4568174.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oshqozon_osti_bezi_saratoni&oldid=5188300" dan olindi