Oq yonboshli quyon
| Oq yonboshli quyon | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Oila: | Tovushqonlar |
| Urugʻ: | Quyonlar |
| Turlari: | Oq yonboshli quyon |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Lepus callotis Wagler, 1830 | |
| Areal | |
 | |
Oq yonboshli quyon[1] (lotincha: Lepus callotis) — tovushqonlar turkumidan Lepus jinsining bir turi. U meksikalik quyon sifatida ham tanilgan. Ular Shimoliy Amerikaning janubiy Nyu-Meksikodan shimoli-gʻarbiy va markaziy Meksikagacha boʻlgan cheklangan oraligʻida yashovchi quyondir. Hayvon Nyu-Meksikoda xavf ostida deb hisoblanadi, soʻnggi yillarda uning soni kamaygan.
Tarqalish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yashash hududi: Meksika (shtatlar: Aguaskalientes, Chiuaua, Durango, Guanaxuato, Gerrero, Idalgo, Xalisko, Meksiko shahri, Mexiko shtati, Michoakan, Morelos, Oaxaca, Puebla , Sonora, Tlaskala, San-Luis-Potosi, Verakrus, Sakatekas) AQSH (Nyu-Meksiko shtati). Morelos shtatida 750 m dan Puebla shtatida 2550 m balandlikda yashaydi. Ochiq yaylovlarda yashaydi. U tepaliklar yoki togʻlar hududlaridan qochadi. U oʻtlarga toʻla tekis yerlarni afzal koʻradi, shuningdek, daraxtlar va butalar boʻlgan joylardan ham qochadi.
Xulq-atvor
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oq yonboshli quyonning koʻp faolligi tunda yoki kechqurun, ayniqsa yorqin oy nuri boʻlgan tiniq kechalarda sodir boʻladi. Uning faoliyati bulut qoplami, yogʻingarchilik va shamol bilan cheklanishi mumkin, ammo harorat unchalik ta'sir qilmaydi. Uning qochish harakati qochib ketayotganda oq tomonlarini navbatma-navbat miltillashdan iborat. Ular qochib ketayotganda ancha uzoq va baland sakrashlarni amalga oshiradi. Yirtqichdan qoʻrqib yoki xavotirga tushganda, u orqa oyoqlarini choʻzgan va oq tomonlarini miltillagan holda toʻgʻridan-toʻgʻri yuqoriga sakrab chiqadi. Dam olish holatida atrofi bilan kamuflyajlangan. Uzun orqa oyoqlari va oyoqlari tezlikka moslashtirilgan boʻlib, hayvonlarni koʻarish va ta'qib qiluvchilardan oshib ketadigan zig-zag uslubida yugurish qobiliyatini beradi. Uzun quloqlar tovushni aniqlashga xizmat qiladi, shuningdek, issiq sharoitda oʻtayotgan shabadalarni ushlab turish uchun tik koʻtarilganda haroratni boshqaradi soladi. Koʻzlar, tungi yoki krepuskulyar hayvonlarning koʻpchiligi kabi, lateral tarzda joylashgan boʻlib, ularga toʻliq koʻrish maydonini (360 °) beradi. Natijada, yaqinlashib kelayotgan xavfni oldindan sezish mumkin.
Oq yonboshli quyonning koʻzga tashlanadigan xususiyati uning juft boʻlib, odatda bitta erkak va bitta urgʻochi boʻlish tendentsiyasidir. Uning juftlik aloqasi koʻpayish davrida eng aniq namoyon boʻladi. Juftlik aloqasi oʻrnatilgandan soʻng, erkak juftlikni boshqa bosqinchi erkaklardan himoya qiladi. Bunday juftlik aloqalarining maqsadi past zichlikdagi joylarda jinslarni birga saqlash boʻlishi mumkin. Juftlik a'zolari odatda bir-biridan 15-20 fut masofada joylashgan va bosqinchilar yaqinlashganda birga yugurishadi. Homiladorlik paytida juftlik buzilmasligi mumkin.
Oq yonboshli quyon oʻrtacha uzunligi 15 dyuym (38 sm), kengligi 20 dyuym (51 sm) va chuqurligi 7-8 dyuym (18-20 sm) boʻlgan boshpana shakllarini quradi va ishlatadi. Boshpana shakli odatda oʻt boʻlaklarida joylashgan va tobosa oʻtlarining zich stendlari bilan oʻralgan boʻladi. Ular ham ba'zida yer ostida uya qazishi mumkin, ammo bunday xatti-harakatlar kam uchraydi. U yer yaqinidagi oʻt chaynash va tortib olish yoʻli bilan yegulik izlaydi, toki ildizidan ajramagungacha yoki sindiriladi.
Ularning koʻpayish davri aprel oyining oʻrtalaridan avgustgacha, oʻrtacha nasl hajmi 2,2 (1-4 yosh). Naslchilik davrida urgʻochi quyon yiliga kamida 3 ta marta nasl berishga qodir. Yoshlar quyonchalar tugʻilganida yumshoq, junli boʻlib, tez jinsiy yetuklikka erishadilar.
Morfologik xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ularning oʻrtacha umumiy uzunligi 55,0 sm, dumi 10 sm gacha, quloqlari 15 sm gacha. Old panjalarida beshta, orqa panjalarida esa toʻrtta barmoq bor. Barcha barmoqlarning kuchli tirnoqlari bor. Ba'zi jinsiy dimorfizm bu turga xosdir, qoida tariqasida, urgʻochilar erkaklaridan kattaroqdir. Orqa tarafdagi moʻynasi kalta va qoʻpol, sargʻish-jigarrang-qora rangda, qorin va yon tomonlari oq, biroz dogʻli.
Muhofaza qilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oq yonboshli quyon butun Meksikada yoʻqolib ketish xavfi ostida hisoblanadi va Nyu-Meksikoda xavf ostida boʻlganlar roʻyxatiga kiritilgan, u janubi-gʻarbiy qismida uchraydi, ammo Amerika Qoʻshma Shtatlarda federal himoyaga ega emas. 2011-yilda Nyu-Meksiko shtati tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotda ualrning soni 45 tadan iborat bo'lgan. Ular odatda qishloq xoʻjaligi bilan aloqador. Natijada, uy chorva mollarining haddan tashqari oʻtlashi uning kamayib ketishiga va bu yashash muhitining oʻzgarishiga juda moslashgan qora dumli quyon (Lepus californicus) bilan aniq almashtirilishiga yordam beradigan omillardan biri boʻlishi mumkin. Oq yonboshli quyonning omon qolish istiqbollari uning assortimentining koʻp qismlarida eng yaxshi deb hisoblanadi.
Quyonlarning koʻp turlari ekinlar, dalalar va bogʻlarga zarar yetkazishi sababli zararkunandalar hisoblansa-da, oq yonboshli quyon odatda zararkunanda hisoblanmaydi va inson mulkiga maʼlum salbiy taʼsir koʻrsatmaydi. Koʻpgina turlar goʻshti va moʻynasi uchun ham qidirilib ovlanadi.
2011-yilda Nyu-Meksikoning Oʻyin va baliqlar departamenti tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Nyu-Meksikoda oq yonboshli quyonning kamayib ketishining asosiy sababi tungi AQSH chegara qoʻriqchilari harakati oqibatida yoʻllarda oʻldirilgani bilan bogʻliq[2].
Kichik turlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu quyonning ikkita kichik turi qayd qilingan:
- L. c. kallotit
- L. c. gaillardi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Hoffman, R.S.; Smith, A.T. (2005). "Order Lagomorpha". In Wilson, D.E.; Reeder, D.M (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. p. 196. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
- ↑ "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2013-07-30. Retrieved 2013-01-11.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mexican Association for Conservation and Study of Lagomorphs (AMCELA), Romero Malpica, F.J. & Rangel Cordero, H. 2008. Lepus callotis
- Troy L. Best, Travis Hill Henry: Lepus callotis. In: Mammalian Species. 442, 1993, S. 1-6 PDF