Onomastika

Onomastika (yunoncha: onomastikos – ismga bogʻliq, opot— ism) —1) tilshunoslikda otlar, ularning tarixi, tilda qoʻllanilishini oʻrganadi.

2) Onomiya turli xos nomlarga (antroponimiya, toponimika, etnonimiya va boshqalar) boʻlinadi. Osiyo xalqlarning oldingi joylashuvi, migratsiyalari, til va madaniy aloqalari, tillarning qadimgi holatini bilishga yordam beradi. Xalq ogʻzaki ijodida, ayniqsa, dostonlarda aholining orzu-istaklari, maqsad-muddaolari, kasb-hunarlari, atrof-muhitga boʻlgan qarashlari, qoʻshni(baʼzan aralash) xalqlar bilan munosabati va boshqa harakatlari atroflicha bayon etilgan. Xalq ogʻzaki ijodidagi, jumladan, „Manas“ dostonidagi onimlar qimmatli madaniy-tarixiy yodgorlikdir.

„Manas“ doston sifatida yaratilganiga koʻp asrlar oʻtgan boʻlsa baʼzi olimlarning fikriga koʻra, xalq boshidan kechirgan turli real voqealarda koʻplab xalqlar(qabilalar, urugʻlar, elatlar)ishtirok etgan va u bir davrda sodir boʻlgan.(oʻziga xos otlar) ga boy. Doston onomastikasida qadimgi va keyingi davrlarda yaratilgan, bugungi kunda qoʻllangan otlar, ularning tizimlari, modellari va boshqa turlarini uchratish mumkin. Dostonning dostonga aylanishi munosabati bilan keyingi hikoyachilar xalq hayotidagi soʻnggi voqealarni rivojlantirib, boyitib, epik xarakterga aylantirib, yanada bezatib, umumlashtirgan. Natijada „Manas“ning Oʻ.xalq ijodi anʼanalari va badiiy tamoyillariga boʻysunib, estetik-axloqiy yoʻnalishlarga koʻra oʻzgartirildi(xalq etimologiyasi yoʻnalishiga koʻra)Oʻ.hudud va zamon nuqtai nazaridan oʻzgardi.asarni xalqqa yetkazishda badiiy vositalar vazifasini bajargan. Doston geografik yoki tarixiy asar emas, u epik ertakdir. Demak, „Manas“ning O ni epik (yoki badiiy sheʼriy) xos nomlar deb hisoblash mumkin. „Manas“ trilogiyasining Oʻzidan qirgʻiz oʻziga xos nomlarining barcha tarmoqlari va tarmoqlari haqida maʼlumot olishingiz mumkin. Asarning oʻziga xos nomlari, odatda, quyidagi guruhlarga boʻlinadi: toponimlar (joy va suv nomlari: Olti-Oʻzen, Jet-Kait, Qaynar-Kashat, Kabakart, Oro-Töbe, Teniz-Nur), antroponimlar (odamlar nomlari): Oqbalta, Basangqul, Dandan, Oshpur, Tobotoy, Tokotay, Un-duchak, Ushan), etnonimlar (xalq nomlari: alchin, katagan, oirot, targʻin, tirgʻot, uysun, shiytu, ezet), zoonimlar (hayvon nomlari: Aybanboz, Oqqula., Jeltaman, Qorasur, Kuuchablar – otlar va choparlar), mifonimlar, ayniqsa mifoantroponimlar (pir, paygʻambar, jin, dev va boshqa shunga oʻxshash farishta nomlari: Azireil, Umay ene, Qizir, Qizir Ilyos), xrematonimalar (nomlari): Akkelte, Aktinte.

Qirgʻiz xalqi oʻtmishda koʻchmanchi hayot kechirib, asosan chorvachilik bilan shugʻullangani uchun oʻz turar-joylari va yaylovlarini muntazam yangilab turganligi sababli „Manas“da Oʻrta,Sharqiy va Oʻrta Osiyo joy nomlari bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan koʻplab toponimlar berilgan: Oltoy,Olti-Shaar,Gubi-Shamu.,Jarken,Kangay,Qora-Shaar, Koko-Nur,Manju,Oʻrkun Sari-Arka,Edil va boshqalar „Manas“ dostonidagi har bir xos nom xalqning dunyoni bilish va idrok etish. Dostondagi onimlar qirgʻiz Oʻ ning bebaho boyligi boʻlib, undagi har bir xos nom xalq madaniyati yodgorligining oʻziga xos qimmatli shakli hisoblanadi. " Manastin " O.turkologik yoʻnalishda(kontekstda)ham, umumiy Onomastika fonida ham alohida oʻrin tutadi.

Maʼlumotnomalar

• „Manas“ ensiklopediyasi / Davlat tili va ensiklopediya markazi. Bishkek: Qirgʻiz ensiklopediyasi bosh tahririyati, – 1995. 1-jild. – 440 b. ISBN −5-89750-013-4