Kontent qismiga oʻtish

Oiladagi zoʻravonlik

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ushbu maqola WikiAyollar loyihasining bir qismidir
Ayollarga nisbatan zoʻravonlik
WikiAyollar
Oʻldirish
Jinsiy tajovuz va zoʻrlash
Buzilish
Boshqa masalalar
Xalqaro doiradagi jinsiy zoʻravonlik
Tegishli mavzular

  Oiladagi zoʻravonlik (shuningdek, oila zoʻravonligi yoki oilaviy zoʻravonlik deb ham ataladi) oila sharoitida, masalan, nikoh yoki birgalikda yashashda sodir etiladigan zoʻravonlik yoki boshqa zoʻravonlik turidir. Oiladagi zoʻravonlik koʻpincha yaqin insoni yoki sherik zoʻravonligining sinonimi sifatida ishlatiladi, u boshqa shaxsga nisbatan yaqin munosabatlardagi odamlardan biri tomonidan qoʻllanadi va munosabatlarda yoki sobiq turmush oʻrtoqlar yoki sheriklar oʻrtasida sodir boʻlishi kuzatiladi. Keng maʼnoda oiladagi zoʻravonlik bolalar, ota-onalar yoki qariyalarga nisbatan zoʻravonlikni ham oʻz ichiga oladi. U bir nechta shakllarni oʻz ichiga olishi mumkin:jismoniy, ogʻzaki, hissiy, iqtisodiy, diniy, reproduktiv yoki jinsiy zoʻravonlik kabi. Bu eng oddiy zoʻrlash shakllaridan tortib, nikoh davrida zoʻrlash va boshqa zoʻravonlik shakllaridan tortib jismoniy zoʻravonlikgacha boʻlishi mumkin, masalan, boʻgʻish, kaltaklash, ayollarning jinsiy aʼzolarini kesish va kislota tashlash kabi zararlashi yoki oʻlimga sabab boʻlishi mumkin boʻlgan va insonni nazorat qilish uchun buyumdan foydalanishni oʻz ichiga oladi, misol tayoq.[1][2] Maishiy qotillik toshboʻron qilish, kelinni yoqish, nomus uchun oʻldirish va baʼzan birga yashamaydigan oila aʼzolarining zoʻravonligini oʻz ichiga oladi. 2015-yilda Buyuk Britaniya Ichki ishlar vazirligi oiladagi zoʻravonlik taʼrifini nazoratni oʻz ichiga olgan holda majburiy tarzda kengaytirgan.[3]

Butun dunyoda oiladagi zoʻravonlik qurbonlari koʻpchiligini afsuski ayollar tashkil qiladi va ayollar zoʻravonlikning yanada ogʻir shakllarini boshdan kechirishadi.[4][5] Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) hisob-kitoblariga binoan, har 3 ayoldan 1 nafari hayotining bir bosqichida oiladagi zoʻravonlikka duchor boʻlgan.[6] Ular, shuningdek, erkaklarnikiga qaraganda, oʻzini himoya qilishda yaqin sherik zoʻravonligidan foydalanishlari mumkin.[7] Baʼzi mamlakatlarda oiladagi zoʻravonlik asosli yoki qonuniy deb qaralishi mumkin, ayniqsa ayol tomonidan haqiqiy yoki gumon qilingan xiyonat holatlarida. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, mamlakatdagi gender tengligi darajasi va oiladagi zoʻravonlik darajasi oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri va sezilarli bogʻliqlik mavjud boʻlib, shundan koʻrinadiki, gender tengligi kamroq boʻlgan mamlakatlarda oiladagi zoʻravonlik koʻproq sodir boʻladi.[8] Oiladagi zoʻravonlik butun dunyo boʻylab erkaklar va ayollar uchun eng kam qayd etilgan jinoyatlardan biridir.[9][10] Bundan tashqari, erkaklar qurbonligi bilan bogʻliq ijtimoiy stigma fikrlar tufayli, oiladagi zoʻravonlik qurboni boʻlgan erkaklar tibbiyot xodimlari tomonidan eʼtibordan chetda qolish ehtimoli tabiiyki oshadi.[11][12][13][14]

Oiladagi zoʻravonlik koʻpincha zoʻravon ular bunga haqli deb hisoblaganda yoki bu maqbul, asosli yoki xabar qilinishi imkonsiz deb hisoblaganda sodir etiladi. Bu bolalar va boshqa oila aʼzolarida avlodlararo zoʻravonlik zanjirini keltirib chiqarishi mumkin, ular bunday zoʻravonlikni maqbul yoki maʼqul degan ega boʻlib qolishlari mumkin. Koʻp odamlar oʻzlarini zoʻravon yoki qurbon deb bilishmaydi, chunki ular oʻzlarining tajribalarini nazoratdan chiqib ketgan oilaviy nizolar deb hisoblashlari mumkin.[15] Oiladagi zoʻravonlikdan xabardorlik, idrok etish, taʼriflash va hujjatlashtirish turli mamlakatlarda juda farq qiladi. Bundan tashqari, oiladagi zoʻravonlik koʻpincha majburiy yoki yosh nikohlar orasida sodir boʻladi.[16]

Baʼzi munosabatlarda zoʻravonlik bir davr boʻlishi mumkin, bunda keskinliklar kuchayadi va zoʻravonlik harakati sodir boʻladi, keyin yarashuv va xotirjamlik davri keladi. Jabrlanuvchilar izolyatsiya, kuch va nazorat, zoʻravon bilan travmatik bog'lanish, moliyaviy resurslarning yetishmasligi, qoʻrquv va uyat[17] yoki bolalarni himoya qilish sababli uydagi zoʻravonlik holatlarida tuzoqqa tushishi mumkin. Zarar yetkazish natijasida jabrlanuvchilar jismoniy nogironlik, tartibsiz tajovuz, surunkali sogʻliq muammolari, ruhiy kasalliklar, cheklangan moliyaviy va sogʻlom munosabatlar oʻrnatish qobiliyatini boshdan kechirishi mumkin. Jabrlanuvchilar Travma va travmadan soʻng stress buzilishi (TSSB) kabi jiddiy psixologik kasalliklarga duch kelishi mumkin. Zoʻravonlik bilan oilada yashovchi bolalar koʻpincha erta yoshdanoq psixologik muammolarni koʻrsatadilar, masalan, qochish, tahdidlarga oʻta hushyorlik va tartibga solinmagan tajovuzkorlik, bu esa jiddiy travmatizmga olib kelishi mumkin.[18]

Kelib chiqishi va taʼriflar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Oiladagi zoʻravonlik“ atamasining zamonaviy dunyoda birinchi marta qoʻllanilishi, yaʼni uydagi zoʻravonlik maʼnosiga ega.1973-yilda Jek Eshli Buyuk Britaniya parlamentiga qilgan murojaatida boʻlgan. Ilgari bu atama asosan fuqarolik tartibsizliklari, ichki zoʻravonliklarni nazarda tutgan.

Anʼanaga koʻra, oiladagi zoʻravonlik asosan jismoniy zoʻravonlik bilan bogʻliq. Xotinni hoʻrlash, xotinni kaltaklash va kaltaklangan ayol kabi atamalar ishlatilgan, ammo turmushga chiqmagan sheriklar, jismoniy zoʻravonlikdan tashqari zoʻravonlik, ayol jinoyatchilar va bir jinsli munosabatlarga kirishga urinishlar tufayli mashhurligi pasaygan. Oiladagi zoʻravonlik endi keng maʼnoda oila aʼzosi yoki yaqin sherigi tomonidan sodir etilishi mumkin boʻlgan „barcha jismoniy, jinsiy, psixologik yoki iqtisodiy zoʻravonlik“ni oʻz ichiga oladi.

Jinsiy zoʻravonlik atamasi koʻpincha maishiy zoʻravonlik[19] yoki oiladagi zoʻravonlik[20] bilan sinonim sifatida ishlatiladi, lekin u ayniqsa er-xotin munosabatlarida (masalan, nikoh, birga yashash yoki birga yashamaydigan yaqin sheriklar) sodir boʻlgan zoʻravonlikka ishora qilinadi. Ularga Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) xatti-harakatlarni nazorat qilishni suiisteʼmol qilish shakli sifatida qaraydi. Qarama-qarshi va bir jinsli munosabatlarda intim sheriklar tomonidan zoʻravonlik avvaldan kuzatilgan va avvalgi holatda ham erkaklar ayollarga, ham ayollar erkaklarga nisbatan. Oiladagi zoʻravonlik kengroq atama boʻlib, koʻpincha bolalarga nisbatan zoʻravonlik, qariyalarga nisbatan zoʻravonlik va oila aʼzolari oʻrtasidagi boshqa zoʻravonlik harakatlarini oʻz ichiga oladi. 1993-yilda BMTning ayollarga nisbatan zoʻravonlikka barham berish toʻgʻrisidagi deklaratsiyasida oiladagi zoʻravonlik quyidagicha taʼriflangan:

  1. ↑ Woodlock, Delanie (2017). "The Abuse of Technology in Domestic Violence and Stalking" (en). Violence Against Women 23 (5): 584–602. doi:10.1177/1077801216646277. ISSN 1077-8012. PMID 27178564. http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1077801216646277. 
  2. ↑ „WESNET Second National Survey on Technology abuse and domestic violence in Australia“. 2021-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-mart.
  3. ↑ „Controlling or Coercive Behaviour in an Intimate or Family Relationship Statutory Guidance Framework“. 2018-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-iyun.
  4. ↑ McQuigg, Ronagh J.A. (2011), „Potential problems for the effectiveness of international human rights law as regards domestic violence“, in McQuigg, Ronagh J.A. (muh.), International human rights law and domestic violence: the effectiveness of international human rights law, Oxford New York: Taylor & Francis, 13-bet, ISBN 9781136742088, 2016-05-15da asl nusxadan arxivlandi, „This is an issue that affects vast numbers of women throughout all nations of the world. ... Although there are cases in which men are the victims of domestic violence, nevertheless 'the available research suggests that domestic violence is overwhelmingly directed by men against women ... In addition, violence used by men against female partners tends to be much more severe than that used by women against men. Mullender and Morley state that 'Domestic violence against women is the most common form of family violence worldwide.'“
  5. ↑ García-Moreno, Claudia; Stöckl, Heidi (2013), „Protection of sexual and reproductive health rights: addressing violence against women“, in Grodin (muh.), Health and human rights in a changing world, Routledge, 780–781-bet, ISBN 9781136688638, 2016-05-06da asl nusxadan arxivlandi, „Intimate male partners are most often the main perpetrators of violence against women, a form of violence known as intimate partner violence, 'domestic' violence or 'spousal (or wife) abuse.' Intimate partner violence and sexual violence, whether by partners, acquaintances or strangers, are common worldwide and disproportionately affect women, although are not exclusive to them.“
  6. ↑ „Violence against women“ (en). www.who.int. Qaraldi: 2022-yil 25-iyul.
  7. ↑ Swan, Suzanne C.; Gambone, Laura J.; Caldwell, Jennifer E.; Sullivan, Tami P.; Snow, David L. (2008). "A Review of Research on Women's Use of Violence With Male Intimate Partners". Violence and Victims 23 (3): 301–314. doi:10.1891/0886-6708.23.3.301. PMID 18624096. PMC 2968709. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2968709. 
  8. ↑ Esquivel-Santoveña, Esteban Eugenio; Lambert, Teri L.; Hamel, John (January 2013). "Partner abuse worldwide". Partner Abuse 4 (1): 6–75. doi:10.1891/1946-6560.4.1.6. Archived from the original on 2016-02-05. https://web.archive.org/web/20160205034215/http://www.domesticviolenceresearch.org/pdf/PASK.Tables14.Revised.pdf. 
  9. ↑ Strong, Bryan. The Marriage and Family Experience: Intimate Relationships in a Changing Society. Cengage Learning, February 16, 2010 — 447-bet. ISBN 978-1133597469. 
  10. ↑ Concannon, Diana. Kidnapping: An Investigator's Guide. Newnes, July 11, 2013 — 30-bet. ISBN 978-0123740311. 
  11. ↑ Riviello, Ralph. Manual of Forensic Emergency Medicine. Jones & Bartlett Learning, July 1, 2009 — 129-bet. ISBN 978-0763744625. 
  12. ↑ Finley, Laura. Encyclopedia of Domestic Violence and Abuse. ABC-CLIO, July 16, 2013 — 163-bet. ISBN 978-1610690010. 
  13. ↑ Hess, Kären. Criminal Investigation. Cengage Learning, January 1, 2016 — 323-bet. ISBN 978-1435469938. 
  14. ↑ Lupri, Eugene; Grandin, Elaine (2004), „Consequences of male abuse – direct and indirect“, in Lupri (muh.), Intimate partner abuse against men (PDF), Ottawa: National Clearinghouse on Family Violence, 6-bet, ISBN 9780662379751, January 4, 2009da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: June 21, 2014
  15. ↑ Halket, Megan Mcpherson; Gormley, Katelyn; Mello, Nicole; Rosenthal, Lori; Mirkin, Marsha Pravder (2013). "Stay with or Leave the Abuser? The Effects of Domestic Violence Victim's Decision on Attributions Made by Young Adults". Journal of Family Violence 29: 35–49. doi:10.1007/s10896-013-9555-4. 
  16. ↑ {{cite magazine}}: Empty citation (yordam)
  17. ↑ Dutton, Donald; Painter, S.L. (January 1, 1981). "Traumatic bonding: The development of emotional attachments in battered women and other relationships of intermittent abuse". Victimology. 6: 139–155.. 
  18. ↑ Schechter, Daniel S.; Zygmunt, Annette; Coates, Susan W.; Davies, Mark; Trabka, Kimberly A.; McCaw, Jamie; Kolodji, Ann; Robinson, Joann L. (2007). "Caregiver traumatization adversely impacts young children's mental representations on the MacArthur Story Stem Battery". Attachment & Human Development. 9 (3): 187–205. doi:10.1080/14616730701453762. PMC 2078523. PMID 18007959.. 
  19. ↑ [https%3A//www.ncdv.org.uk „Domestic Abuse & Violence Support in UK“].
  20. ↑ Wallace, Harvey (2005), "Characteristics of family violence", in Wallace, Harvey (ed.), Family violence: legal, medical, and social perspectives, Boston, Massachusetts: Pearson, p. 2, ISBN 9780205418220.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oiladagi_zoʻravonlik&oldid=5261588" dan olindi