Kontent qismiga oʻtish

Oʻsishga qarshi kurashish

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(O`sishga qarshi kurashishdan yoʻnaltirildi)

Oʻsishga qarshi (fransuzcha: décroissance; inglizcha: degrowth) – ijtimoiy-iqtisodiy tushuncha boʻlib, uzoq muddatda xalq farovonligini taʼminlash uchun iqtisodiyot hajmini qisqartirish zarurligini taʼkidlaydi. Oʻsishga yoʻnaltirilgan iqtisodiyotdagi turgʻunlikdan farqli oʻlaroq, oʻsishga qarshi kurash shaxsiy hayotni qisqartirish orqali boʻshatilgan vaqt tufayli baxt va farovonlik darajasini maksimal darajada oshirish maqsadida maqsadli iqtisodiy va ijtimoiy oʻzgarishlarni nazarda tutadi. Isteʼmol qilish va ijtimoiy ishlarni samarali tashkil etish sanʼat, musiqa, oila, madaniyat va jamiyatga bagʻishlangan. Oʻsishga qarshi kontseptsiya 1970-yillarda Rim klubining „ Oʻsish chegaralari“ hisoboti va Nikolas Georgesku-Regenning „Entropiya qonuni va iqtisodiy jarayon“ asari nashr etilgandan keyin shakllantirilgan. Terminning rus tiliga muqobil tarjimasi sifatida de-growth taklif etiladi[1].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Antigrowth (fr. décroissance) tushunchasi birinchi marta 1972-yilda fransuz faylasufi Andre Gorz tomonidan ishlab chiqilgan; boshqa fransuz mualliflari xuddi shu 1972-yilda Rim klubining „Oʻsish chegaralari“ hisoboti nashr etilgandan soʻng foydalanishni boshladilar[2]. Gorzning oʻzi 1971-yilda oʻzining asosiy asari "Entropiya qonuni va iqtisodiy jarayon[2]ni nashr etgan Nikolas Georgescu-Regenning ishidan ilhomlangan.

Jismoniy asoslari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Joriy emissiya darajasini saqlab qolgan holda CO2 emissiya byudjetini tugatish muddatlari.[3]

Antioʻsish gʻoyasi tarafdorlari uchun asosiy nuqta iqtisodiy faoliyat koʻlamini cheklaydigan ekologik chegaralar mavjudligini tan olishdir. Shu munosabat bilan „ekologik imkoniyatlar“ yoki „ekologik iz“ tushunchalari qoʻllanadi.

Masalan, Global Footprint Network [Global Footprint Network] baholashiga koʻra, jahon iqtisodiyotining hozirgi hajmi biosferaning yuk tashish qobiliyatidan taxminan 1,5 baravar oshadi (2009-yil)[4], bu ishlab chiqarish koʻlamini va global darajada isteʼmolni qisqartirish zarurligini anglatadi.

Dunyoda qolgan xomashyo zahiralarini va agar ulardan foydalanishning hozirgi tendentsiyalari davom etsa, muhim ekotizimlarning ishlash muddatini baholash. Manba: BBC[5].

Nazoratsiz iqtisodiy oʻsishning davom etishi 2 °C dan ortiq halokatli global isish xavfi, boy va kambagʻal mamlakatlar oʻrtasidagi tafovutning kengayishi, tabiiy resurslarning kamayishi, tabiiy resurslarning tanazzulga uchrashi kabi global muammolarni hal qilishga va ekotizimlar va turlarning yoʻq boʻlib ketishiga zid keladi.

Shu munosabat bilan, „barqaror oʻsishga qarshi“ jamiyatlari qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslardan kamroq foydalanadi va qayta tiklanadigan energiya manbalariga oʻtadi.

Ijtimoiy asoslari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anti-oʻsish zamonaviy dunyoning – birinchi navbatda, „global shimol“ deb ataladigan – isteʼmolga bogʻliqligini tanqid qiladi. Isteʼmolchilik, qoida tariqasida, tengsizlik tufayli yuzaga keladi, atrof-muhitning buzilishiga olib keladi, shuningdek, mazmunli va baxtli hayotni taʼminlamaydi. Shaxsiy isteʼmolni kamaytirish va mehnatni samarali tashkil etishdan boʻshatilgan vaqtni sport, sanʼat, musiqa, madaniyat va jamiyatga bagʻishlash mumkin.

Oʻsishga qarshi strategiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsishga qarshi himoyachilar orasida eng koʻp muhokama qilinadiganlar orasida quyidagilar mavjud:

  1. Mahalliy pul tizimini rivojlantirish va foizli kreditlash tamoyilini oʻzgartirish.
  2. Notijorat tashkilotlar va kichik biznesga oʻtish.
  3. Shaxsiy ustuvorliklar va imtiyozlarni oʻzgartirish va kamroq isteʼmolchi turmush tarzini qabul qilish, birinchi navbatda, oziq-ovqat, uy-joy va transport kabi sohalarda. Oziq-ovqat zanjirida (goʻsht) yuqori mavqega ega boʻlgan mahsulotlarni ortiqcha isteʼmol qilishdan bosh tortish, jamoat transportiga ustunlik berish, kichikroq uy-joy hajmi.
  4. Atrof-muhitni muhofaza qilish qoidalarini, xususan, tanqis resurslar uchun kvotalar va auktsion savdosi (Cap and Trade) tizimini, shuningdek soliq siyosatini joriy etish orqali ishlab chiqarish oʻsishini cheklash.
  5. Jamoat joylaridan tijorat reklamasini yoʻq qilish.
  6. Ish vaqtini cheklash, undan qulayroq foydalanish. Muhim nuqta – mehnat unumdorligini oshirishning yangi qoʻllanilishi, yaʼni undan koʻproq boʻsh vaqt olish uchun foydalanish va hozirgidek tovar-pul oqimini koʻpaytirish emas.
  7. Oʻz-oʻzini taʼminlash va oʻzaro yordam tamoyillari asosida „norasmiy“ mahalliy iqtisodiyotni ragʻbatlantirish.

Oʻsishga qarshi kurash tarafdorlarining koʻpchiligi iqtisodiy oʻsishni rad etish boylar va kambagʻallar oʻrtasidagi ijtimoiy ziddiyat xavfiga olib kelishini tan olishadi va shuning uchun daromadlar doirasini cheklash va jamoat tovarlarini taqsimlashni yanada tekisroq qilish zarur. Baʼzilar bu borada barcha fuqarolar uchun davlat hisobidan qatʼiy belgilangan asosiy daromadni joriy etish tarafdori.

Anti-oʻsish gʻoyasining bir qator tarafdorlari antikapitalistik pozitsiyalardan chiqib, bozor iqtisodiyoti institutlarini sezilarli darajada cheklash yoki butunlay rad etishga chaqiradilar.

Oʻsishga qarshi kurashni qoʻllab-quvvatlash boʻyicha ijtimoiy-siyosiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsishga qarshi harakat ekologik iqtisodiyot, isteʼmolga qarshi va kapitalizmga qarshi gʻoyalarni qoʻllab-quvvatlovchi guruhlarni oʻz ichiga oladi. Fransiyada oʻsishga qarshi iqtisodiy va ijtimoiy tadqiqotlar instituti tashkil etilgan. 2012-yil yozida „Oʻsishga qarshi!“ shiori ostida 3000 kilometrlik Ecotopia Velosiped sayohati boʻlib oʻtdi, uning davomida Barselona va Venetsiya oʻrtasidagi shaharlarda oʻsishga qarshi gʻoyani qoʻllab-quvvatlovchi 43 ta ommaviy aksiya boʻlib oʻtdi. Harakat Parij (2008), Barselona (2010), Monreal (2011)[6], Venetsiya (2012)[7] va Leyptsig (2014)[8] shaharlarida xalqaro konferensiyalar oʻtkazgan. Yevropada „Research & Degrowth“ akademik uyushmasi[9] mavjud boʻlib, uning maqsadi „olimlar, fuqarolik jamiyati vakillari, faollar va amaliyotchilarni birlashtirish“, unga 40 ga yaqin mamlakat vakillari kiradi. Uning aksariyat tadbirlari Ispaniya (Barselona) va Fransiyada tashkil etiladi.

Italiyada „Muvaffaqiyatli oʻsishga qarshi harakat“ tashkiloti mavjud. Oʻsishga qarshi kontseptsiyani soʻnggi saylovlarda taxminan 25% ovoz olgan „Besh yulduz“ partiyasi ham qoʻllab-quvvatlaydi[10].

Oʻsishga qarshi gʻoyalar diniy yetakchilarning pozitsiyalarida ham oʻz ifodasini topgan. Rim papasi Fransisk oʻzining „Laudato si'“ ensiklopediyasida boy mamlakatlar iqtisodiy oʻsishni cheklash va hatto „kech boʻlmasdan oldin qarama-qarshi yoʻnalishda qadam tashlash“ haqida oʻylash vaqti kelganini aytdi. Shu bilan birga, u aholi sonining oʻsishiga haddan tashqari eʼtiborni qoralaydi va imtiyozli ozchilik isteʼmolining „oʻta“ darajasining katta ahamiyatini koʻrsatadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Пятая Международная конференция по теме дероста за экологическую устойчивость и социальную справедливость“. 25-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-aprel 2016-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 Kallis, G., F. Demaria and G. D’Alisa (2015) 'Introduction: Degrowth[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка', in G. D’Alisa, F. Demaria and G. Kallis (eds.) Degrowth: A vocabulary for a new era. London: Routledge.
  3. ↑ Na osnove dannix MGEIK (sm. p. 64 Table 2.2 IPCC’s 5th AR Synthesis Report). Emissiya za 2010—2014 godi vzyata soglasno otsenke Global Carbon Project, dannie o tekuщey emissii iz Friedlingstein et al 2014.
  4. ↑ „Global Footprint Network (сайт)“. 24-iyul 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-avgust 2013-yil.
  5. ↑ „BBC: Future — Global resources stock check“. 2017-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 14-may.
  6. ↑ „International Conference on Degrowth in the Americas“. 2014-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-avgust 2013-yil.
  7. ↑ „International Degrowth Conference Venezia 2012“. 2013-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-dekabr 2012-yil.
  8. ↑ „Programme data base | Degrowth 2014“. 2015-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-mart 2015-yil.
  9. ↑ „Архивированная копия“. 2011-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 31-mart 2010-yil.
  10. ↑ „Архивированная копия“. 26-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-avgust 2013-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oʻsishga_qarshi_kurashish&oldid=5260502" dan olindi