Nurafshon

Nurafshon
shahar
41°03′0″N 69°36′0″E
Mamlakat	Oʻzbekiston
viloyat	Toshkent viloyati
tuman	Oʻrta Chirchiq tumani
Avvalgi nomlari	To'ytepa
Qachondan beri shahar	2017
Maydon	2,462 km2 (951 kv mi)
Aholisi  (2004)	54 547
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+99870
Pochta indeks(lar)i	111500111500
Avtomobil kodi	10
Nurafshon Nurafshon

Nurafshon (2017-yilgacha Toʻytepa) — Oʻzbekiston Respublikasining Toshkent viloyati Oʻrta Chirchiq tumanidagi shahar (1973-yildan), tuman markazi. 2017-yil 24-avgustda Toshkent viloyatining maʼmuriy markazi deb eʼlon qilingan va nomi Nurafshon deb oʻzgartirgan. Toshkentdan 37 km uzoqlikda.

Aholisi

Toshkent viloyati statistika boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, Nurafshon shahrida 2023- yil 1- aprel holatiga doimiy aholi soni 54 547 kishini tashkil qildi. Shundan, erkaklar soni 27 130 ta ayollar soni 27 417 tani tashkil qildi.

Tarixi

Nukent, To‘ytepa (bugungi Nurafshon) shahrining eski o‘rni xozirgi Ulkan To‘ytepa tepaligi o‘rnidadir. Bu ko‘hna shaharni o‘rganish yuzasidan birinchi qazish ishlari 1875-yilda olib borilgan. Nukent shahrining eng gullagan payti bo‘lmish X-asrda shahar 150 gektarga yaqin maydonni egallagan. Nukentning shahristoni 20 gektarni tashkil etgan. U kattaligi bo‘yicha Biskent, Qang‘a, Banokat, Tunkent singari mashhur shaharlar qatorida turgan.

Uni o‘rganish borasida birinchi qazish ishlari M.Ye.Massonning yozishicha, D.Greminskiy tomonidan 1875-yilda olib borilgan va o‘shanda To‘ytepaning tepaliklarida ko‘plab katakombali mozorlar topilgan. Bu mozorlardan M.Ye. Masson eramiz boshiga taalluqli bo‘lgan sopol ko‘zalar va qozon topgan. Arxeolog olim shaharning sharqida bir yuz elikka yaqin eski mozor qo‘rg‘onlari borligini yozgan. Nukent shahri Qang‘a imperiyasi davrida Qang‘a – So‘qoq yo‘nalishi o‘rtasida vujudga kelgan va o‘n ikki asr davomida tinchlikda rivojlangan.

Shaharning yoshiga kelsak, Yu.Buryakov va M.Ye.Massonlar yozishicha, Nukentning paydo bo‘lgan davri 2000 yildan kam emas. Eslatib o‘tamiz, Qang‘a shahri imperiyaning qishki poytaxti bo‘lsa, So‘qoq shahri, xitoy tarixchilarining yozishicha, yozgi poy taxti bo‘lgan. Keyinchalik “Ipak yo‘li” paydo bo‘lishi bilan Nukent yanada rivojlanib, Iloqning poytaxti hisoblanganligini “Hudud al olam”ning noma’lum tarixchisi ham yozib qoldirgan:

“Nukent Iloqning iqtisodiy poytaxti bo‘lib, aholisining ko‘pligi va atrofdagi shaharchalari, baland o‘ralgan qal’a devorlari va shahar darvozalari bilan, gullab-yashnagan bozori shaharni, atrofdagi yerlarni sug‘orib turuvchi anhorlari bilan ajralib turadi”.

Arexeologik topilmalar

M.Ye.Massonning yozishicha, To‘ytepa atrofidagi mingtepalar “Islohotˮ arig‘i bo‘yida bo‘lib, ularni 1928-yilda tekshirib ko‘rgan. U yerdan topilgan, qo‘lda yopishtirilgan (charxda aylanmagan) dastasida qo‘y boshi shakliga o‘xshab ishlangan ko‘zaning yoshi 2000 yilga tengligini yozgan. Katakombali mozorni ham ochib ko‘rgan va u yerdan olingan ashyolar eramizdan avvalgi I asrga to‘g‘ri kelgan. 1929 yilda haykal tozalanib, Toshkentdagi tarix muzeyiga topshirilgan. To‘ytepa mingtepasidan, bundan tashqari, yana 11 dona ostodonlar ham topilgan. 1969-yilda O‘zbekiston tarix muzeyiga Nukentdan topilgan sopol idishlar kelib tushadi. Bu sopol idishlar Qovunchi madaniyatiga xos bo‘lib, ularning yoshi qariyb 2500–2000 yilga teng.

O‘rta Osiyo arxeologiyasi asoschisi M.Ye.Masson ushbu yodgorlikni ko‘zdan kechirgan. Tumandagi yodgorliklarni o‘rganish bilan shug‘ullangan A.A.Potapov ham 1929-yilda Ulkan To‘ytepada bo‘lgan. Ular tomonidan sharqiy hudud tadqiq qilinganda tosh haykal topilgan. Uning bo‘yi 2 metru 80 santimetrni tashkil qiladi. Diametri 0,5 metr, qalinligi 0,2 metr. Ushbu erkak kishining haykali eramizning birinchi ming yilligi o‘rtalarida bunyod etilgani aytiladi. Haykalning o‘zi va chavandozning rasmi tushirilgan idish, hamda boshqa noyob osori-atiqalar, simob ko‘zachalar, qadimiy ustalar yasagan shisha va metalldan yasalgan pardoz-andoz buyumlari, tamakidon, nosqovoq, mis ko‘zachalar va boshqa topilmalar O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyida saqlanmoqda.

Yu.Buryakovning yozishicha, 20 gektarlik shahriston to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida qurilgan, bu antik davr (Makedonskiy) qurilishiga mos bo‘lib, Nukent 2300 yil oldin qurilganligi isbotlaydi. Bu yerdan qo‘lda yasalgan otliq haykalchasi va baland tosh egari topilgan. Bundan tashqari, Toshkent kanali qurilishi davrida eski Orexovsk qishlog‘ida, To‘ytepadan 7 kilometr shimoli-sharqda (1940-yilda) katakombalar ichidan qurollar va kamar temirlari, sopol ko‘zalar topilgan.

A.Trenojkin kanal zonasi arxeologi bo‘lib, u qurilish chog‘ida topilgan materiallarni o‘rganib chiqqan. Ohangaron daryosi bo‘yidan eramizdan avval III–I asrga oid odamlar yashagan manzil va Burgulik soyi bilan Toshkanal kesishuvidan eramizdan oldingi VI–IV asrga oid odamlar yashagan manzilgoh topilgani, u yerda sopol siniqlari, ayollar taqinchoqlari chiqqanini yozadi. Bularning To‘ytepa va Biskent atroflarida eramizdan oldingi VI asrda odamlar yashaganligini ko‘rsatadi.

Tarixiy manbalarda keltirilishicha, Chochning poytaxti Qanqa turklarning qattiq hujumidan keyin (I asr) vayron etilgan. Natijada shahar juda ham zaiflashib, kichrayib ketgan. Oradan vaqtlar o‘tishi bilan shahar Turk hoqonligi tarkibida yana qayta rivojlana boshlaydi. Ayni mana shu paytda ilgarigi Chochning hududida alohida-alohida 6 ta shahar va shu davrning o‘zida Chirchiq hamda Iloq daryolari o‘rtasida o‘nlab yangi shaharlar vujudga keladi va ushbu hudud mustaqil Iloq viloyatiga aylanadi.

Ikkinchi jahon urushi davri

1941-yilning 22-iyun kuni fashistlar Germaniyasining sovetlar hududiga bostirib kirishi oqibatida SSSR tarkibida bo‘lgan barcha respublikalar qatori o‘zbekistonliklar ham Ikkinchi jahon urushida ishtirok etdilar. Ikkinchi jahon urushi arafasida O'zbekiston aholisi 6 551 000 kishini tashkil etgan holda ularning 1 951 000 nafari urushga safarbar etildi. Ya’ni, har uch nafar o‘zbekistonlikdan bittasi qo‘liga qurol olib, fashizmga qarshi jangga otlangan.

Shuningdek, O‘rta Chirchiq tumani va Nurafshon shahridan 11 221 nafar kishi frontga safarbar qilindi, 1418 kun, ya’ni 1945-yilning 9-mayiga qadar davom etgan qirg‘inbarot janglarda mardonavor ishtirok etgan aholining 1500 nafardan ziyodi jang maydonlarida qahramonlarcha halok bo‘ldilar. Mingdan ortiq tumandosh va hamshaharlar jangohlarda jasorat ko‘rsatib, jangovar orden va medallar bilan mukofotlandilar.

Toshkent viloyat davlat arxividagi huj jatlarning guvohlik berishicha, mudofaa fondiga mablag‘ to‘plash boshlangan 1941-yilning avgustidan 1942-yilning oxiri gacha O‘rta Chirchiq tumani (Nurafshon shahri hududi O‘rta Chirchiq tumani tarkibida bo‘lgan)dagi jamoa xo‘jaliklarning a’zolari tank va samolyot qurilishi uchun o‘z shaxsiy jamg‘armalaridan 7 million 100 ming so‘m miqdoridagi mablag‘larni davlat bankiga topshirganlar.

“Severniy mayak” (hozirgi” Oq ota” hududi) jamoa xo‘jaligining a’zolari shu maqsadga yo‘naltirilgan hisob raqamlariga 600 ming so‘m pul va 30 tonna oziq-ovqat yuborganlar. Oliy bosh qo‘mondonlikdan jangovar mashina qurilishiga 350 ming so‘m bilan o‘z hissasini qo‘shgan kombaynchi Li Chun Siku nomiga yuborilgan telegrammdan ilhomlangan “Polyarnaya zvezda” (hozirgi Kim Pen Xva hududi) jamoa xo‘jaligining faollari 100 ta jangovar samolyot qurilishi uchun qo‘shimcha yana 1 million 361 ming so‘m, jami 2 million 211ming so‘m to‘pladilar. Shuningdek, jamoa xo‘jaligi raisi 100 ming so‘m, haydovchi Kim Anton 50 ming so‘m, partiya qo‘mitasi kotibi Li Txayen va jamoa xo‘jaligi a’zosi Cham Chmen har biri 30 ming so‘mdan mablag‘ topshirganlar. Jamoa xo‘jaligi a’zolari armiya jang chilari va Toshkent shahri aholisi uchun qo‘shimcha majburiyatlarni bajarganlaridan so‘ng yana 26 560 kilogramm guruch ajratishgan.

1942-yilda tuman mehnatkashlari 3 marta yakshanbalik o‘tkazib, undan tushgan mablag‘ni tank kolonnasi qurilishiga yuborganlar. Qamaldagi Leningrad aholisi uchun tuman ahli 1942-yilning yozida 100 ming so‘mdan ko‘proq pul, 11 tonna guruch, bir necha yuz kilogramm bug‘doy va boshqa ko‘plab oziq-ovqat mahsulotlari, o‘nlab bosh qoramol va qo‘ylar topshirildi. Shu tariqa to‘ytepaliklar ham Ikkinchi jahon urushida fashist bochqinchilari ustidan qozonilgan Buyuk g‘alabaga o‘zlarining katta hissalarini qo‘shdilar.

Iqtisodiy va ijtimoiy ahvoli

Nurafshon shahrining iqtisodiyoti asosan qishloq xoʻjaligi va sanoatga asoslangan. Shahar yaqinida yirik paxta dalalari, g‘alla va boshqa qishloq xoʻjaligi ekinlari yetishtiriladi. Sanoat sohasi ham rivojlangan bo‘lib, shaharda oziq-ovqat, tekstil, qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari mavjud. Nurafshon shahriga Toshkent viloyati markazi maqomi berigach shaharda o'nlab yirik davlat va xususiy tashkilotlar hamda korxonalar o'z faoliyatini boshladi. Bir qancha yirik banklar o'zining Toshkent viloyatidagi bo'limini ochdi. Xusuan, Xalq Banki, Biznesni Rivojlantirish Banki, Hamkorbank, Asaka Bank, Mikrokredit Bank, Agro Bank, Ipoteka Bank, Milliy Bank kabi banklar o'z boshqarmalarini ochdi.

Viloyat markazida o'nlab turarjoy binolari barpo etildi.

Nurafshon Business City

Nurafshon Business City - O'zbekistonning Toshkent viloyatidagi Nurafshon shahrini raqamli va texnologik jihatdan rivojlantirishga qaratilgan loyiha. Ushbu loyiha doirasida shahar zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlanib, shahar infratuzilmasini yaxshilash va aholining hayot sifatini oshirish maqsad qilingan.

Nurafshon shahri 2017-yilda Toshkent viloyatining ma’muriy markaziga aylandi (bunga qadar uning ma’muriy markazi bo‘lmagan). Bu yerga poytaxtdan Toshkent viloyati hokimligi ko‘chirildi. O‘sha vaqtda Nurafshonni O‘zbekistondagi birinchi “aqlli” shaharga aylantirish rejasi ma’lum qilingandi.

Hukumatning 2018-yil 26-martdagi qaroriga muvofiq, Toshkent viloyati ma’muriy markazi qurilishi uchun 246,2 gektar yer, shu jumladan, “Konchi” massivi hududida 113 gektar va “Yangi turmush” massivi hududida 133,2 gektar yer ajratilgandi.

Ma’muriy markaz hududida obyektlar qurilishini muvofiqlashtirish va nazorat qilish maqsadida Nurafshon shahri hokimligi huzurida “Toshkent viloyati ma’muriy markazini qurish direksiyasi” DUK tashkil etilgan.

Yangi qaror bilan “‘Aqlli shahar’ konsepsiyasi bo‘yicha Nurafshon shahrida Toshkent viloyati ma’muriy markazini qurish” investitsiyaviy loyihasi Nurafshon business city konsepsiyasiga o‘zgartirildi. Avval tashkil etilgan direksiya “Toshkent viloyatida biznes markazlarini qurish direksiyasi” DUK shaklida qayta tashkil etildi. Barcha huquq va majburiyatlar hamda tuzilgan shartnomalar yangi direksiyaga o‘tkazildi.

Muzey, xalqaro konferensiya va forumlar o‘tkazish uchun “Ekspomarkaz”, teatr, kutubxona, yoshlar ijodiyot saroyi, sport-sog‘lomlashtirish va ijtimoiy soha obyektlarini qurish ishlari — respublika budjeti va Toshkent viloyati mahalliy budjetining qo‘shimcha manbalari hamda qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan moliyalashtiriladi. Boshqa obyektlarni qurish esa — investorlarning o‘z mablag‘lari va jalb qilingan mablag‘lari hisobidan.

Direksiyaga va biznes markazlarini qurish bo‘yicha loyihala ishtirokchilari — investorlar, bosh pudrat tashkilotlari hamda norezidentlarga Prezidentning 2018-yil 2-avgustdagi qarorida belgilangan soliq va bojxona imtiyozlari tatbiq etiladi.

2018-yilning noyabrida Singapurning Universal Success Enterprises kompaniyasi Nurafshondagi “Aqlli shahar” loyihasiga 2,5 million dollar investitsiya ko‘zda tutilgan memorandum imzolanganini ma’lum qilgandi.

2020-yilning oktabrida Toshkent viloyati hokimligi va Singapurning Universal Success Enterprises kompaniyasi Nurafshon city’ni qurish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida bosh kelishuvni onlayn tarzda imzolagani ma’lum qilingandi. Loyiha uch bosqichda amalga oshirilishi kutilmoqda, investitsiyalarning umumiy hajmi esa loyihaning texnik-iqtisodiy asoslarini tayyorlash natijalariga ko‘ra aniqlanadi.

2020-yilning fevraliga kelib esa poytaxtdan Nurafshonga qadar metro liniyasini qurish rejalashtirilayotgani xabar qilingandi.

Davlat xaridlari yagona portali ma’lumotlariga ko‘ra, “Toshkent viloyati ma’muriy markazini qurish direksiyasi” faqat ikkita yirik shartnomani imzolagan — Smart City hududida 9,7 milliard so‘mga Toshkent viloyatining IIBB ma’muriy binosini qurish va Nurafshonda 64 milliard so‘mga ma’muriy sud binosini qurish.

Bugun shahardagi ulkan qurilish ishlari davom etmoqda. Xususan, shahar markazi Toshkent yo‘li ko‘chasida 213 ta obyekt buzilib, joy egalariga mahalliy byudjet hisobidan 24 milliard so‘m tovon puli to‘lab berilgan.

Markaziy ko‘chada 172 ta bino va inshoot qad ko‘tarishi rejalashtirilgan bo‘lib, bugungi kunda ularning 36 tasida qurilish ishlari olib borilyapti.

Transporti

Nurafshon avtomobil yoʻllari orqali Toshkent shahri va boshqa shaharlar bilan bogʻlangan. T. yaqinidan Toshkent — Angren temir yoʻl oʻtadi. Shaharning jan.gʻarbida Tuyaboʻgʻiz suv ombori („Toshkent dengizi“) joylashgan.