Ned Herrmannning psixologik dominantlik usuli
Ned Herrmannning psixologik dominantlik (hukmronlik) usuli (Ned Herrmannning hukmronlik vositasi) (inglizcha: Herrmann Brain Dominance Instrument, HBDI) fikrlash afzalliklarini oʻlchash va tavsiflash tizimidir.
Ned Herrmann nima uchun turli odamlar bilan muloqot qilishda maʼlum bir muloqot uslubini tanlash afzalroq ekanligini tushuntirishni taklif qildi. Herrmann individual fikrlash uslublarini koʻrinadigan va taqqoslanadigan qilish usulini ishlab chiqdi. Uning ijodi inson ijodi haqidagi tadqiqotlarga asoslangan.
Ned Xerrmann fikrlash shakllari va xatti-harakatlarini maʼlum atributlarga ega boʻlgan A, B, C, D kvadrantlariga ajratadigan „miyaning metaforik modeli“ ni ishlab chiqdi.
Herrman dominantlik usullar(Herrmann Dominance Tool) tomonidan bajariladigan vazifa tegishli taʼlim yoʻli, potentsial muvaffaqiyatli faoliyat sohasini rivojlantirish va kompetentsiyani maqsadli shakllantirish boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqishdir. Herrmann modeli ragʻbatlantirish, boshqarish va xodimlarga ishni topshirish uchun amaliy qoʻllashning keng imkoniyatlariga ega.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Herrmann 1943 yil Kornel universitetida fizika va musiqani oʻrgangan. 1970 yilda oʻqishni tugatgandan soʻng, Herrmann General Electric kompaniyasida boshqaruv taʼlimi boʻyicha yetakchiga aylandi. Uning asosiy mas’uliyati oʻquv dasturlarini ishlab chiqishni nazorat qilish edi. Xususan, xodimlarning mehnat unumdorligi va motivatsiyasini saqlash va oshirish.
Herrmann birinchi boʻlib miyani biznesda qoʻllash nuqtai nazaridan oʻrganishga kashshof boʻldi. Ushbu model 1980-yillarda mashhurlikka erishdi. Model bugungi kunda xodimlarni rivojlantirish sohasida faol qoʻllanilmoqda.
Metaforik miya modeli
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Model miya tadqiqotchilari Rojer Sperri, Pol Maklin, Frederik Uest va boshqalarning maʼlumotlariga asoslangan. Yaʼni, chap va oʻng yarim sharlarning funktsional farqlanishi va miyaning yarim sharlarga, limbik tizimga va magistralga boʻlinishi. Tibbiy tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, miyaning ikkala yarim sharlari ham simmetrik holatiga qaramay, turli funktsiyalarni bajaradi. Chap yarim shar ketma-ket ishlaydi va mantiqiy va analitik fikrlash uchun javobgardir. Oʻng yarim shar rasmlar, tasvirlar va ogʻzaki boʻlmagan gʻoyalar bilan shugʻullanadi va miyaning intuitiv qismidir.
Herrmann axborotni qayta ishlashni tashkil etish printsipi uchun metafora sifatida yarim sharlarga boʻlinishdan foydalanishni taklif qiladi. U fikrlash va xulq-atvorni ikki oʻq boʻylab toʻrt toifaga ajratdi. Biri oʻng va chap yarim sharlar uchun, ikkinchisi yuqori va pastki miya uchun. Vaziyat bilan bogʻliq holda harakat qiluvchi ixtisoslashgan aqliy maʼlumotlarni qayta ishlash jarayonlarining toʻrtta bogʻlangan guruhi bir yoki bir nechta qismlar hukmronlik qiladigan miyaning yagona mexanizmini tashkil qiladi.
Har bir insonda ustun (dominant) fikrlash shakllari mavjud. Ushbu modellar odamning qanday muloqot qilishida, oʻrganishida, qaror qabul qilishda va hokazolarda namoyon boʻladi. Dominant modellar tugʻma qobiliyatlar, taʼlim, tarbiya asosida shakllandi. Odamlar odatda kvadrantlarning turli kombinatsiyalaridan foydalanishni afzal koʻradilar va faqat kamdan-kam hollarda ular biron bir kvadrantni afzal koʻradilar.
Ned Herrmann oʻz modelida fikrlashning toʻrt turini aniqlaydi [1] :
- A kvadranti — mantiq, faktlar.
- B kvadranti — tashkilot, detallar, tuzilma.
- C kvadranti — sezgilar va his-tuygʻular.
- D kvadranti — xavf, intuitsiya, tasavvur.
| Kvadrant A | Kvadrant B | Kvadrant C | Kvadrant D | |
|---|---|---|---|---|
| Xususiyatlari | Analitik Tanqidiy Ratsional Mantiqiy |
Vaqtinchalik Tartibni sevuvchi Strukturaviy nazorat qilish |
Hissiy Kommunikativ Oʻz-oʻzidan ekstraversiv |
Intuitiv ijodiy Sarguzashtchi |
| Koʻnikmalar | Formulalar bilan ishlaydi Hisoblaydi Tahlillar Mantiqiy muammolarni hal qiladi |
Boshqaruv Tashkil etadi Boshqaradi |
Boshqalar bilan muloqot qiladi odamlar |
Kontseptsiyalarni yaratadi improvizatsiya qiladi Xatarlar |
Muloqotda dominantlik modelining qoʻllanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Agar Herrmannning dominantlik modelini aloqada qoʻllash nuqtai nazaridan koʻrib chiqsak, u holda bir xil kvadrantlarni afzal koʻrgan va bir sohada ishlaydigan odamlar oʻrtasida eng uzluksiz va samarali aloqa paydo boʻladi.
Ustuvorliklari mos kvadrantlarda (chap yarim sharda A va B, oʻngda C va D) boʻlgan odamlar oʻrtasida aloqa kamroq samarali va qiyinroq boʻladi.
Muvaffaqiyatli muloqotning keyingi darajasi qoʻshimcha kvadrantlarda (A va D yoki B va C) afzalliklarga ega boʻlgan odamlar tomonidan ifodalanadi. Qoʻshimcha kvadrantlar — bu oʻzaro bogʻlangan miya tuzilmalari. Bunday muloqot bilan ijodiy natijalarga olib keladigan munosabatlar yaratish mumkin.
Qarama-qarshi kvadrantlarni (B va D yoki A va C) afzal koʻrgan odamlar oʻrtasida ham aloqa qiyin boʻladi. Turli xil fikrlash va turli ish talablari bilan samarali muloqot qilish mumkin emas[2].
Shu munosabat bilan, maqsadga erishish uchun turli odamlar bilan muloqot qilishning mumkin boʻlgan usullarini izlash kerak. Muhim maʼlumotni, afzal koʻrgan kvadrantdan qatʼi nazar, muloqotning barcha ishtirokchilari tushunishi kerak. Bu grafikalar, misollar, metaforalar, hayotiy hikoyalardan foydalanishga yordam beradi.
Tanqid
[tahrir | manbasini tahrirlash]Herrmann nazariyasining asosiy omili miya funktsiyasining lateralizatsiya nazariyasi boʻlib, u toʻrtta fikrlash uslubining har birini miyaning maʼlum bir sohasi bilan bogʻlaydi. Masalan, A va B kvadrantlari (analitik va ratsional kvadrantlar) chap yarim shar bilan, C va D kvadrantlari (shaxslararo va sezgi kvadrantlari) oʻng yarim shar bilan bogʻlangan. Ned Herrmann miyaning yarim sharlaridan birining ustunligi bilan maʼlum bir fikrlash uslubining ustunligini taʼkidladi.
Yarim sharlardan birining hukmronligi gʻoyasi nevrologiya hamjamiyatining tanqidiga sabab boʻldi, ayniqsa, nashr etilmagan EEG maʼlumotlariga asoslanib, Herrmann nazariyasini „ommaboplik psixologiyasi“ deb atagan Теренса Хайнса[en] . Hynesning taʼkidlashicha, yarim sharlardan birining hukmronligi haqiqiyligi uchun hech qanday dalil taqdim etilmagan [3] .
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Elizabet Mermann Aloqa va muloqot. Per. u bilan. — X.: Gumanitar markaz nashriyoti, 2007, — 296s.
- Ned Xerrmann, Enn Xerrmann-Nehdi butun miya biznes kitobi, ikkinchi nashr. Qattiq muqovali — 2015 yil 27 may
- Ned Xerrmann Ijodkor miya — Leyk Lure, NC: Brain Books, 1988.
- Hinse Terens Pseudoscience va Paranormal Buffalo, NY: Prometey kitoblari. 1987 yil