Muhofaza maqomi

Muhofaza maqomi TMXI Qizil roʻyxati darajalari boʻyicha
Qirilib ketgan turlar
	Qirilib ketgan (EX) ; Yovvoyi tabiatda qirilib ketgan (EW) ;
Qirilib ketish xavfi ostidagi turlar
	Butunlay yoʻq bo’lib ketish arafasida (CR) ; Qirilib ketish arafasida (EN) ; Zaif holatda (VU) ;
Kamroq xavf ostidagi turlar
	Zaif holatga yaqin (NT) ; Kamayib ketish xavfi ostida (LC) ;
Boshqa darajadagi turlar
	Yetarlicha ma’lumot mavjud boʻlmagan (DD) ; Xavf darajasi baholanmagan (NE) ;
	Tegishli mavzular Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi (TMXI); TMXI Qizil roʻyxati;
	; TMXI Qizil roʻyxati bilan taqqoslash
	k; m; t;

Muhofaza maqomi – bu biologik taksonning hozirgi va yaqin kelajakda saqlanish ehtimolligining koʻrsatkichi. Muhofaza maqomini baholashda koʻplab omillar hisobga olinadi: nafaqat individlarning soni, balki populatsiya sonining vaqti oʻtishi davomida oʻsishi yoki kamayishi, koʻpaytirishdagi muvaffaqiyatlar, maʼlum xavflar va hokazo.

Turlarning muhofaza maqomi keltirilgan eng mashhur roʻyxat Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi (TMXI) tomonidan qabul qilingan toifa va mezonlar asosida ishlab chiqilgan „Qizil kitob“dir (yoki „Qizil roʻyxat“).

TMXI toifa va mezonlari

2000-yilda qabul qilingan „TMXI qizil roʻyxati toifalari va mezonlari“ hujatida umumiy tamoyillar va har bir taksonning individual xususiyatlari: kamayish darajasi, turning soni, geografik tarqalish maydoni va turning tarqalishi parchalanganlig darajasi kabi mezonlar asosida 10ta muhofaza maqomi toifalari ajratilgan.^[1]^[2]

Shuningdek, 1500-yildan keyin yoʻqolgan turilar ham kiritilgan.^[3]

„Qirilib ketgan“ EX (inglizcha: Extinct) – maʼlum boʻlgan tirik individlari mavjud emas.
„Yovvoyi tabiatda qirilib ketgan“ EW (inglizcha: Extinct in the Wild) – faqat tutqunlikda saqlanib qolgan yoki tarixiy hududidan tashqarida saqlanib qolgan turlar.
„Butunlay yoʻq boʻlib ketish arafasida“ CR (inglizcha: Critically Endangered) – tabiatda yoʻqolish xavfi eng yuqori boʻlgan turlar.
„Qirilib ketish arafasida“ EN (inglizcha: Endangered) – tabiatda yoʻqolish xavfi nisbatan yuqori boʻlgan turlar.
„Zaif“ VU (inglizcha: Vulnerable) – tabiatda yoʻqolish xavfi yuqori boʻlgan turlar.
„Zaif holatga yaqin“ NT (inglizcha: Near Threatened) – yaqin kelajakda xavf ostida boʻlishi mumkin boʻlgan turlar.
„Muhofazaga muhtoj“ CD (inglizcha: Conservation Dependent) – xavf darajasi past boʻlishiga qaramasdan maxsus choralar koʻrilishi kerak boʻlgan turlar.
„Xavf darajasi past“ LC (inglizcha: Least Concern) — xavf darajasi past. Yuqoridagi xavf toifalariga mos kelmaydi va yaqin kelajakda xavf ostida boʻlishi ehtimol kam. Keng tarqalgan va koʻp miqdordagi inividlarga ega turlar.
„Yetarlicha maʼlumot mavjud boʻlmagan“ DD (inglizcha: Data Deficient) – xavf darajasini baholanishi uchun yetarli maʼlumot mavjud emas.
„Xavf darajasi baholanmagan“ NE(inglizcha: Not Evaluated) – Hali mezonlar asosida baholanmagan.

↑ „IUCN Red List Categories and Criteria“. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
↑ IUCN. „IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1“. Second edition. Gland, Switzerland and Cambridge, UK. 2016-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ IUCN Standards and Petitions Committee. Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria, 2019 — 7-bet.

[1] „IUCN Red List Categories and Criteria“. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.

[2] IUCN. „IUCN Red List Categories and Criteria: Version 3.1“. Second edition. Gland, Switzerland and Cambridge, UK. 2016-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[3] IUCN Standards and Petitions Committee. Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria, 2019 — 7-bet.

[1]

[2]

[3]