Kontent qismiga oʻtish

Mosulning qulashi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya


Mosulning qulashi
Iroq urushining bir qismi
Iroq-Shom islomiy davlatining mosuldagi hujumiga uchragan humviy
Sanalar 2014-yil 4-10-iyun
Urush yeri Iroq
Natija ISHID g'alabasi
Raqiblar
Iroq hukumati
  • Iroq armiyasining 2-diviziyasi
  • Iroq armiyasining 3-diviziyasi
  • Xususiy harbiy kompaniya
  • Uyg'onish kengashi tashkiloti
  • Xususiy militsiya
 ISHID
  • ISHID jangchilari
Qoʻmondonlar
Leytenent general Mahdi ar-Garavi Muhammad Said Abdulrahman al Mavla

Abu Abdurahmon al-Bilavi

Kuchlar
60,000 kishi
  • 30,000 askar
  • 30,000 federal politsiyachi
 800-1,500 askar
Yoʻqotishlar
2,500+ kishi o'lgan

4,000 mahbus ozod qilingan

dizertirlar qochgan

105 kishi o'lgan
Umumiy yoʻqotishlar
6,605 kishi o'lgan

500,000 tinch aholi Mosulni tark etgan


Mosulning qulashi 2014-yilning 4-10-iyun kunlari, dastlab Abu Abdulrahmon al-Bilaviy boshchiligidagi „Islomiy davlat“ isyonchilari Mosulni general-leytenant Mahdi al-Gʻarraviy boshchiligidagi Iroq armiyasidan egallab olganida yuz berdi.

4-iyun kuni isyonchilar Mosulni egallashga kirishdilar. Iroq armiyasi rasman 30 000 askar va yana 30 000 federal politsiyaga ega boʻlib, shaharda 1500 aʼzolik hujumchi kuchga qarshi turardi. Iroq kuchlarining haqiqiy soni oʻlgan askarlari tufayli ancha past boʻlib, jangovar qobiliyatini keskin pasaytirdi[1]. Olti kunlik jangovar va ommaviy dezertirlardan soʻng Iroq askarlari chekinishga buyruq oldilar. Mosul shahri, jumladan Mosul xalqaro aeroporti va u yerda joylashgan vertolyotlar hammasi IShID nazorati ostiga oʻtdi. Taxminan 500 000 tinch aholi shaharni tark etgan.

Iroq quruqlik qoʻshinlarining sobiq qoʻmondoni Ali Gʻaydan sobiq bosh vazir Nuri al-Malikiyni Mosul shahridan chiqib ketish buyrugʻini berganlikda aybladi[2].

Mosul bir necha yil IShID nazorati ostida qoldi. Iroq kuchlari 2016-yil 17-oktabrda shaharni qaytarib olish uchun hujum boshladi. Mosul jangi keyingi iyul oyida uning ozod etilishi bilan yakunlandi.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yil dekabr oyidan boshlab butun Iroq gʻarbida jangarilar, Iroq xavfsizlik kuchlari va „Iroq-Shomdagi islomiy davlat“ (IShID) oʻrtasida toʻqnashuvlar davom etmoqda. 2014-yil yanvar oyi boshida IShID jangarilari Falluja va Hit shaharlarini[3] muvaffaqiyatli egallab, Al-Anbar gubernatorligining katta qismini oʻz nazoratiga oldi. Keyin Iroq armiyasi mintaqani qaytarib olish maqsadida Anbarga hujum boshladi. Iroq kuchlari 2014-yil 5-iyun kuni Samarrani qaytarib oldi[4], shuningdek, u yerda IShID kuchlarini zaiflashtirish uchun Fallujani kuchli oʻqqa tutdi. Biroq IShID qoʻshni Suriyada hududiy olgʻa siljib, ularga koʻproq qurol-aslaha[5] olish imkonini berdi va oʻz mavqeini sezilarli darajada mustahkamladi[6].

Iyun oyi boshida, Iroq armiyasining Anbar mintaqasidagi yurishidan soʻng, isyonchilar Iroqning markaziy va shimoliy qismlariga yurish boshladi. Iroq xavfsizlik kuchlari 4-iyun kuni Mosul yaqinida IShID harbiy qoʻmondoni Abu Abdulrahmon al-Bilaviyni oʻldirishdi. IShID Mosulni egallab olgan harbiy operatsiyani marhum qoʻmondonining taxallusiga ishora qilib, „Bilaviy qasosi“ deb atadi[7]. Amaliyot boshlanishidan bir oz oldin isyonchilar Falluja va Garmaning katta qismini, shuningdek, Hadisa, Jurf Al-Saxar, Ana, Qoim, Abu Gʻrayb va Anbar viloyatidagi bir qancha kichik aholi punktlarini nazorat qilishgan[8].

Mosulning qulashi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
AQSh armiyasining Mosulning qulashi diagrammasi

4-iyun kuni Iroq politsiyasi general-leytenant Mahdi Garaviy qoʻmondonligida Iroqdagi Mosul[9] yaqinida IShID harbiy yetakchisi Abu Abdulrahmon al-Bilaviyni burchakka qamab qoʻydi. Al-Bilaviy oʻzini portlatib yubordiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name.

Ertalab soat 02:30 da IShIDning har bir yuk mashinasida toʻrt nafar jangchi boʻlgan pikap karvonlari shahar nazorat-oʻtkazish punktlariga oʻq uzish orqali Mosulga kirdi. Mosulning birinchi mudofaa chizigʻida 2500 askar bor deb taxmin qilingan boʻlsa-da, Garavining aytishicha, „aslida 500 ga yaqin edi“. Uning taʼkidlashicha, shahardagi barcha tanklar Iroq kuchlari tomonidan Al-Anbar gubernatorligida qoʻllanilganligi sababli, shaharda IShID jangarilariga qarshi kurashish uchun kam imkoniyat qolgan. Isyonchilar hujum paytida baʼzi Iroq askarlarini osib oʻldirgan, yoqib yuborgan va xochga mixlaganManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name.

6-iyun kuni IShID shaharning shimoli-gʻarbiy qismiga hujumini boshladi. Shaharda IShID kuchlari 1,500 jangarilarni tashkil etdi, Iroq kuchlari nisbati 15 ga 1 edi[10]. Mosul yaqinidagi Muvaffakiyada ikkita xudkush bombardimonchi mashinani portlatib, olti Shabak askarini oʻldirdi. Hujumlardan soʻng, jangchilarning aksariyati choʻlga chekinishdi yoki mahalliy aholi orasiga singib ketishdi[11].

8-iyun kuni guruh Jalavla shahridagi Kurdiston vatanparvarlar ittifoqi partiyasi ofisiga qoʻsh bombali hujum uyushtirdi va bu hujumda oʻn sakkiz kishi halok boʻldi[12]. Uyushtirilgan suiqasdlar Mosulni yetakchisiz qoldirdi[13]. Guruh, shuningdek, al-Uraybiy mahallasidagi politsiya idorasini bombardimon qildi va Dajla daryosining gʻarbidagi tashlandiq binoga joylashdi va uni oʻttiz nafar SWAT aʼzolarining shtab-kvartirasiga aylantirdi.

9-iyun kuni IShID Tikritda qoʻlga olingan Iroq xavfsizlik kuchlarining 15 nafar aʼzosini qatl qildi[14]. CBS News telekanali bergan xabarlarga koʻra, IShID jangarilari oʻsha kuni pulemyot va granatalar bilan qurollangan Nineviya viloyati shtab-kvartirasiga bostirib kirgan[15]. Oʻsha vaqtga kelib, Toʻrtinchi batalyon hujumchilarga qarshi kurashgan soʻnggi mahalliy politsiyachi boʻlinmalardan biri edi. Qolgan mudofaa kuchlari qochib ketgan yoki muxolifatga qoʻshilgan. Rejalar oʻq-dorilar yoʻqligi sababli Garavi isteʼfodagi general Xolid al-Obeydiyning maslahati bilan Iroq harbiylariga chekinishni buyurdiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Oʻsha kechada IShID va sunniy jangarilar Mosulga hujum qilib, kechasi shiddatli janglarga sabab boʻldi. Iroq armiyasi askarlari shahar hujumga uchragan paytda uni tark etib, jangarilarga 10-iyun kuni tushgacha Mosulning katta qismini nazorat qilishlariga imkon berdiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Jangarilar koʻplab obʼyektlarni, jumladan, mintaqadagi AQSh harbiylari uchun markaz boʻlib xizmat qilgan Mosul xalqaro aeroportini egallab oldi[16]. Jangarilar Saladin gubernatorligi janubidagi „bir qancha qishloqlar“ va harbiy aviabazadan tashqari aeroportda mavjud boʻlgan vertolyotlarni qoʻlga oldi[15]. Iroq armiyasi „jangarilar hujumi oldida parchalanib ketdi“. Askarlar qurollarini tashlab, jangovar boʻlmagan tinch aholi bilan qoʻshilib ketdi[17].

2014-yil 10-iyun kuni isyonchilar va Iroq harbiylari oʻrtasidagi toʻrt kunlik toʻqnashuvlardan soʻng shahar IShID qoʻliga oʻtdi. Oʻshanda guruh Mosuldan Kirkuk tomon oldinga oʻtgani haqida xabarlar kelgandi. Shaharni egallab olayotganda, guruh 1000 ga yaqin mahbusni ozod qildi[18]. Hukumat binolari ustida ham qora bayroqlar osib qoʻyildi[19]

Oqibat

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2015-yil mayigacha Suriya va Iroqda IShID nazorati va faoliyati hududlari

11-iyun kuni IShID isyonchilari Bayji neftni qayta ishlash zavodiga kirib, uning asosiy binosi va politsiya idorasini egallab oldi va yoqib yuborishdi. Taxminan 60 mashinadan iborat guruhda shaharni kezgan jangarilar Bayji qamoqxonasini ham nazoratga olib, ichidagi barcha mahbuslarni ozod qilgan. Mahalliy aholining OAV vakillariga aytishicha, IShID oʻzlaridan oldin bir guruh mahalliy guruh boshliqlarini yuborib, neft zavodining 250 nafar qoʻriqchisini chekinishga koʻndirishga uringan. Shuningdek, harbiylar va politsiyachilar hududni tark etishlari haqida ogohlantirilgan[20][21]. Al-Jazira oʻsha kuni Iroq armiyasining toʻrtinchi zirhli diviziyasining qoʻshimcha kuchlari shaharga yetib kelganidan soʻng jangarilar Bayjidan chekinganini daʻvo qilgan[22].

Oʻsha kuni IShID aʼzolari Turkiyaning Mosuldagi konsulligini ham egallab, 49 nafar turk xodimini, jumladan Bosh konsul, uch bola va Turkiya maxsus kuchlarining bir nechta aʼzolarini oʻgʻirlab ketishdi. Xabarlarga koʻra, oʻgʻirlanganlar yaqin atrofdagi jangarilar bazasiga yetkazilgan va ular hech qanday zarar koʻrmagan. Ismini oshkor etmagan turk rasmiysi hukumat IShID bilan aloqada ekanligini tasdiqladi. Bosh vazir Rajab Toyyib Erdoʻgʻan, Milliy razvedka boshqarmasi (MIT) aʼzolari va Bosh vazir oʻrinbosari Beshir Atalay bilan vaziyatni muhokama qilish uchun favqulodda yigʻilish oʻtkazdi. 28 turkiyalik yuk mashinasi haydovchisi Mosuldagi elektr stansiyasiga yoqilgʻi yetkazib berayotganda jangarilar tomonidan oʻgʻirlab ketilganidan bir kun oʻtib bu favqulodda yigʻilish oʻtkazildi[23][24].

Mosul nazoratini qoʻlga kiritgandan soʻng, IShID kuchlari 4000 ga yaqin Iroq xavfsizlik kuchlari mahbuslarini qatl qildilar va ularning jasadlarini Iroqdagi yagona eng katta, yaʼni Xafsa boʻgʻozidagi ommaviy qabrga tashladilar. Bu ommaviy qabr keyinchalik Mosul jangi paytida (2016-17) ochilgan[25].

Qoʻzgʻolonchilar 11-iyun kuni kechqurun Tikritni toʻliq nazoratga oldi. Mahalliy rasmiylarning xabar berishicha, shahar atrofida nazorat-oʻtkazish punktlari oʻrnatilgan va kamida 300 mahbus shahar qamoqxonalaridan ozod qilingan, ularning koʻpchiligi terrorizmda ayblanib jazoni oʻtayotgan edi[22][26][27].

Mosulning qulashi va uning oqibatlariga javoban Iroq hukumati tinch aholini qurollantirishini va parlamenti favqulodda holat eʼlon qilishini aytdi. Hukumat, shuningdek, Iroq xalqi va AQSh armiyasi oʻrtasidagi hamkorlikni oʻz ichiga olgan armiyani qayta tashkil etish rejasi haqida gapirdi[18].

Javob

[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh Davlat departamenti xavotirdaligini va vaziyat „oʻta jiddiy“ ekanini eʻlon qildi. Davlat departamenti matbuot kotibi Jen Psaki, „Bu tobora kuchayib borayotgan tahdid barcha jamoalardagi iroqliklarning ushbu umumiy dushmanga qarshi kurashish va bu jangari guruhlarni yordamchi guruhlardan ajratib qoʻyish uchun birgalikda ishlashlari zarurligini koʻrsatadi“[18].

Mosuldan kelgan Iroq parlamenti spikeri Usama al-Nujayfiy „boʻlgan voqea har qanday holatda ham falokat“ degan edi. U, shuningdek, armiyaning shahardan chekinish paytidagi „beparvoligini“ tanqid qildi[15]. Bosh vazir Nuri Kamol al-Malikiy ham „Iroqqa yaqin hukumatlardan doʻstlik yordami“ni soʻradi[17].

Mosullik tadbirkor „shahar dvigatelsiz samolyot kabi qulab tushdi“, deb izoh berdi, „ISHIDchilar qurollarini havoga otishdi, lekin hech kimularga qarata oʻq uzmadi“[18] deb vaziyatni bayon qildi. Bir ofitser Reyter agentligiga „ular [IShID jangarilari] bir necha soniya ichida paydo boʻladi, zarba beradi va gʻoyib boʻladi“, dedi[19].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ al-Salhy. „Iraq forces rebuilding the troops“ (en). www.aljazeera.com. Qaraldi: 2021-yil 20-avgust.
  2. ↑ „قائد عسكري سابق: المالكي أمر بسحب القوات من الموصل“ (ar). www.aljazeera.net. Qaraldi: 2022-yil 22-yanvar.
  3. ↑ „Iraq's Fallujah falls to 'Qaeda-linked' militants“. Daily Star (4-yanvar 2014-yil). 19-oktabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyun 2014-yil.
  4. ↑ „80 killed in Iraq as security forces re-take city of Samarra“. Xinhua (5-iyun 2014-yil).
  5. ↑ „Une province irakienne entière aux mains des jihadistes“. Liberation. AFP (10-iyun 2014-yil). 2014-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-iyun 2014-yil.
  6. ↑ Fahim, Kareem; Al-Salhy, Suadad. „Sunni Militants Drive Iraqi Army Out of Mosul“. The New York Times (10-iyun 2014-yil). Qaraldi: 10-iyun 2014-yil.
  7. ↑ „Revealed: the Islamic State 'cabinet', from finance minister to suicide bomb deployer“. Telegraph (9-iyul 2014-yil). Qaraldi: 4-fevral 2015-yil.
  8. ↑ „Iraq Update #42: Al-Qaeda in Iraq Patrols Fallujah; Aims for Ramadi, Mosul, Baghdad“. Institute for the Study of War. Qaraldi: 5-yanvar 2014-yil.
  9. ↑ „Revealed: the Islamic State 'cabinet', from finance minister to suicide bomb deployer“. The Telegraph. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  10. ↑ „Terror's new headquarters“. Economist. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  11. ↑ „Insurgents fight Iraqi forces in city of Mosul“. Reuters. 2016-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyul.
  12. ↑ „Bombing of PUK HQ in Diyala leaves 18 dead“. Daily Star. 2014-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-iyul.
  13. ↑ Five Hostages, The New Yorker
  14. ↑ „Iraq crisis: ISIS militants push towards Baghdad -June 13 as it happened“. The Telegraph. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 „Iraqi city of Mosul falls to jihadists“. CBS News. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  16. ↑ Sly, Liz; Ramadan, Ahmed. „Insurgents seize Iraqi city of Mosul as troops flee“. The Washington Post (10-iyun 2014-yil). Qaraldi: 10-iyun 2014-yil.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Sunni Militants Drive Iraqi Army Out of Mosul“. New York Times. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 „Isis insurgents seize control of Iraqi city of Mosul“. The Guardian. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Mosul falls to militants, Iraqi forces flee northern city“. Reuters. Qaraldi: 17-aprel 2015-yil.
  20. ↑ „Half a million flee unrest in Iraq's Mosul“. Al Jazeera (11-iyun 2014-yil). Qaraldi: 11-iyun 2014-yil.
  21. ↑ „Al-Qaeda splinter group captures Iraqi oil refinery town“. CBC News (11-iyun 2014-yil). Qaraldi: 11-iyun 2014-yil.
  22. ↑ 22,0 22,1 „Iraqi city of Tikrit falls to ISIL fighters“. Al Jazeera (11-iyun 2014-yil). Qaraldi: 11-iyun 2014-yil.
  23. ↑ „ISIL fighters seize 48 Turks at consulate in Iraq's Mosul“. Today's Zaman (11-iyun 2014-yil). 16-iyun 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2014-yil.
  24. ↑ „ISIL kidnaps Turkish consul, special forces, children in northern Iraqi hotspot“. Hurriyet Daily News (11-iyun 2014-yil).
  25. ↑ Horror of Mosul where sinkhole became mass grave for 4,000 of Isil’s victims
  26. ↑ „Insurgents overrun parts of Iraqi city of Tikrit“. Trust.org. Reuters (11-iyun 2014-yil). 2014-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2014-yil.
  27. ↑ „Iraq's Tikrit falls to militants: police“. Daily Star Lebanon (11-iyun 2014-yil). Qaraldi: 11-iyun 2014-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mosulning_qulashi&oldid=5212503" dan olindi