Mahram jangi
| Mahram janggi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Qoʻqon yurishi (1875—1876) | |||||||
| |||||||
| Raqiblar | |||||||
| Qoʻqon xonligi | Chor Rossiyasi | ||||||
| Qoʻmondonlar | |||||||
| Nasriddinxon Abdurahmon oftobachi |
Konstantin Kaufman | ||||||
| Kuchlar | |||||||
| 50 ming kishi | nomaʼlum | ||||||
| Yoʻqotishlar | |||||||
| 2000 kishi | 6 kishi | ||||||
Mahram jangi — Abdurahmon oftobachi boshliq 50 ming kishilik Qoʻqon xonligi qoʻshinlari va Chor Rossiyasi hukumati oʻrtasida 1875-yil 22-avgustda boʻlib oʻtgan jang. Urushda qoʻzgʻolonchilar yomon qurollanganliklari, harbiy mahorat yoʻqligi tufayli yengilganlar.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
_WDL10719_(cropped).png)
1875-yilning 8 (20)- avgust kuni Xoʻjand yaqinida Qoʻqonning katta qoʻshini paydo boʻldi. Mulla Iso Avliyo mahalliy aholiga Chor Rossiyasi qoʻshinlariga qarshi qoʻzgʻalish uchun xabarlar yoʻllaydi, lekin ular qoʻqonlik jangchilarning Toshkentga qarshi yurishlarida ilgari amalga oshirgan qirgʻinlarni yaxshi esladilar va gʻazotga qoʻshilishga shoshilmadilar. Oʻsha paytda Xoʻjandda bir batalyon va ikkita piyoda askar, okrug qoʻmondonligi, yuz nafar kazak va bir artilleriya qoʻshini bor edi. 21-avgustda polkovnik Savrimovich qoʻmondonligi ostidagi bu kuchlar 15 ming kishilik dushman qoʻshinlarining hujumini qaytarishga muvaffaq boʻldi. 22-avgustda Oʻratepadan mayor Skaryatin boshchiligidagi qoʻshinlar kelib, dushmanni shahar darvozalaridan orqaga qaytarishga yordam berdi.
Jangning borishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1875-yil 12 (24)-avgust kuni polkovnik Savrimovich 4 ta rota, yuzlab kazaklar va artilleriya batalyoniga boshchilik qilib, Abdurahmon Oftabachi qoʻmondonligidagi 16 minglik Qoʻqon qoʻshiniga hujum boshladi. Dushman yaxshi moʻljallangan artilleriya oʻqi bilan agʻdarildi, shundan soʻng piyodalar jangga kirdi. Shu kuni 1-oʻqchilar batalyoni podpolkovnik Garnovskiy qoʻmondonligidagi diviziya mudofaaning eng qiyin paytlarida Xoʻjand himoyachilariga yordam berish uchun Toshkentdan Xoʻjandga yetib keldi. Keyingi qamalning befoydaligini anglagan qoʻqonliklar Xoʻjanddan chekinishdi.
General-gubernator Kaufman 6- (18) avgustdan 7- (19) avgustga oʻtar kechasi Qoʻqon qoʻshinlarining bostirib kirganligi haqidagi xabarni eshitib, darhol jangovar hududga qoʻshin toʻplay boshladi[2]. General-mayor Golovachevning otryadi Telyau shahriga joʻnatildi. Podpolkovnik Aminovning kolonnasi Toshkentdan yoʻlga chiqdi. 18-avgustda rus qoʻshinlari Xoʻjandga toʻplangach, Kaufmanning oʻzi ham yetib keldi[2]. Abdurahmon oftobachi ulkan, 50 minglik qoʻshin bilan Xoʻjanddan uncha uzoq boʻlmagan, Mahram qalʼasi yonida joylashdi. 20-avgust Kaufman boshchiligidagi qoʻshin hujumga oʻtdi. Jang natijasida 22-avgust kuni Qoʻqon xalqi va ularning koʻchmanchi qirgʻiz ittifoqchilari butunlay magʻlubiyatga uchradi[3]. Jangda 2000 dan ortiq qoʻqonliklar halok boʻldi. Rossiyaning yoʻqotishlari 6 kishini tashkil etdi. Oftobachi Margʻilonga qochib ketdi.
Biroq, Xo‘janddagi g‘alaba qo‘zg‘olonni to‘xtata olmadi. Bu voqealardan keyin Qoʻqon yurishiga (1875-1876) Skobelev, Kaufman va general Golovachev boshchilik qildi[4].
Urush yakunlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]26-avgust (7-sentabr)da Kaufman otryadi Qoʻqon tomon harakatlanadi. Nasriddinxon tinchlik oʻrnatish uchun uni kutib olishga otlandi. 30-avgustda (11-sentyabr) Margʻilon hukmdori Murodbekdan tavba xati keldi. Birin-ketin ittifoqchilaridan ayrilgan Abdurahmon oftobachi orqaga chekindi. Skobelev otryadi uni taʼqib qilish uchun yoʻlga chiqdi. Skobelov qoʻl ostida 6 yuz nafar kazak, artilleriya diviziyasi bor edi. Tez orada ular Mingtepa qishlogʻi yaqinida Abdurahmon qoʻshinlariga yetib olishdi. 10-(22) sentabrda askarlar va kazaklar Oʻsh shahriga kirib kelishdi. Magʻlubiyatlardan soʻng Abdurahmon tarafdorlari tarqala boshladi. Koʻp oʻtmay uning koʻp minglab qoʻshinlaridan atigi 400 nafari qoldi. Ular Andijonga oʻrnashdi. Keyinroq Abdurahmon oftobachi 25 yigiti bilan Oʻzganga ketdi[5].
23-sentabrda (5-oktabr) Kaufman Nasriddinxon bilan Buxoro va Xiva bilan tuzilgan shartnomalar asosiga qurilgan tinchlik shartnomasini imzoladi. Unda xonning Rossiyadan boshqa har qanday davlat bilan toʻgʻridan-toʻgʻri diplomatik kelishuvlardan voz kechishi nazarda tutilgan edi. Sirdaryoning oʻng qirgʻogʻidagi bir qancha yerlar Namangan bekligi nomi bilan Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kiritilgan. M.D.Skobelev ushbu boʻlimning boshligʻi boʻldi[2]. Kelishuvda Xudoyorxonni taxtga qaytarish masalasi koʻtarilmadi. Bundan tashqari, Nasriddinxon ruslarga 3 000 000 rubl tovon puli toʻlash majburiyatini oldi[6].
Mahram atrofida mahalliy aholi qancha talafot koʻrganini aniq aytish qiyin. To‘siqlar orqasida va Mahram qal’asi ichida 100 dan ortiq murda topilib, dafn etilgan. Mahram orqasidagi maydonda kazaklaming qilichi bilan chopilgan 1000 dan ortiq murdani koʻmishgan. General fon Kaufmanning qoʻriqchi boʻlinmasi daryo yoqalab qochayotganlarni quvib, 100 kishini qilichdan oʻtkazgan. Juda ko‘p qo‘qonliklar Sirdaryoga choʻkib ketganlar[7].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Kokandskiy xan i ego sinovya. Seid Muxamed Nasreddin bek (starshiy sin kokandskogo xana), Turkestanskiy albom
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Толбухов 1916.
- ↑ Pierce, Richard A (1960). „Russian Central Asia, 1867-1917: A Study in Colonial Rule. University of California Press. 35-bet“. 5-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Конец независимости Кокандского ханства“.
- ↑ „[[Национальная Энциклопедия Узбекистана]], "АБДУРАҲМОН ОФТОБАЧИ" стр. 43“. 2015-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-may.
- ↑ Pierce, Richard A (1960). „Russian Central Asia, 1867-1917: A Study in Colonial Rule. University of California Press. 35-bet“. 5-noyabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Серебренников А. (1876). „К истории Кокандского похода“. Военный сборник. № 2. 194-195-bet.