Kontent qismiga oʻtish

Lordlar palatasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Lordlar palatasining bayrogʻi

Lordlar palatasi, rasmiy tarzda Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligining Hurmatli ruhoniy va vaqtinchalik lordlarining parlamentdagi yigʻilishi nazarda tutilgan[1]. Tengdoshlar uyi deb nomlanib, Birlashgan Qirollik parlamentining yuqori palatasi hisoblanadi[2][3]. Jamoatchilik palatasi singari, lordlar palatasi ham Angliyaning London shahridagi Vestminster saroyida yigʻiladi[4].

Lordlar palatasi Jamoatchilik palatasi tomonidan maʼqullangan qonun loyihalarini sinchiklab koʻrib chiqadi[5]. U muntazam ravishda jamoatchilik qonun loyihalarini koʻrib chiqish hamda oʻzgartirishlar kiritib borish orqali faoliyat yuritadi[6]. Lordlar palatasi qonun loyihalarini qabul qilishni rad eta olmasa-da, qonun loyihalarini kechiktirishi, shuningdek, jamoatchilikni oʻz qarorlarini qayta koʻrib chiqishga majbur qilishi mumkin[7]. Bu maqomda Lordlar palatasiga jamoatchilik palatasini tekshirish vazifasi ham yuklatilgan[8][9][10]. Lordlar aʼzolari hukumat vazirlari kabi muhim shaxslar boʻllishsa-da, Vazirlar Mahkamasi aʼzosi kabi yuqori martabali amaldorlar odatda jamoatchilik partiyasidan olinadi. Lordlar palatasi Bosh vazir yoki hukumatning vakolatlarini nazorat qilmaydi[11]. Faqat quyi palata Bosh vazirni isteʼfoga chiqishga yoki saylovlar oʻtkazishga majbur qilish imkoniyatiga ega hisoblanadi[12].

Jamoatlar palatasida aʼzolar soni maʼlum boʻlsa-da, Lordlar palatasida aʼzolar soni aniq emas. Hozirda uning 759 nafar aʼzosi mavjud. Lordlar palatasi dunyodagi har qanday ikki palatali parlamentning quyi palatasidan kattaroq boʻlgan yagona yuqori palatasi va Xitoy Butunxitoy xalq vakillari kongressidan keyin dunyodagi ikkinchi yirik qonun chiqaruvchi palatasi hisoblanadi[13].

Qirolicha nutqi Lordlar palatasida parlamentning davlat ochilishi paytida aytiladi. Yuqori palata rolidan tashqari, 2009-yilda Oliy sud tashkil etilgunga qadar Lordlar palatasi Qonun Lordlari orqali Buyuk Britaniya sud tizimida yakuniy apellyatsiya sudi vazifasini bajardi[14]. Lordlar palatasida Angliya cherkovi roli ham bor, bunda cherkov chora -tadbirlari Lordlar Ruhoniysi tomonidan palatada muhokama qilinishi kerak.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Qirollikning bugungi parlamenti asosan 1706-yilgi Ittifoq shartnomasi hamda1707-yilda shartnomani ratifikatsiya qilgan va Angliya parlamenti oʻrniga Buyuk Britaniyaning yangi parlamentini yaratgan Ittifoq hujjatlari orqali Angliya parlamentidan kelib chiqgan. Ushbu yangi parlament, aslida, Shotlandiyani vakillik qilish uchun 45 parlament aʼzosi va 16 tengdoshni qoʻshadigan Angliya parlamentining davomi edi.

Lordlar palatasi oʻrta asrlarda qirolga maslahat bergan „Buyuk Kengash“dan ishlab chiqilgan[15]. Bu qirollik kengashi ruhoniylar, zodagonlar va Angliya va Uels grafliklari vakillaridan tarkib topgan. Birinchi ingliz parlamenti koʻpincha arxiyepiskoplar, yepiskoplar, abbotlar, graflar, baronlar, shir va tumanlar vakillarini oʻz ichiga olgan „Namunaviy parlament“ hisoblanadi.

Qirolicha Ann Lordlar palatasiga murojaat qilib, 1708—1714-yillar, Piter Tillemans tomonidan chizilgan surat
A monochrome illustration of several short buildings clustered in a small space. A yard in the foreground is filled with detritus.
Markazdagi Lordlar palatasining sharqiy devorini koʻrsatuvchi XIX asr boshidagi rasm.
Devid Lloyd Jorj tomonidan taklif qilingan Xalq byudjetining rad etilishi 1909-yilda siyosiy inqirozni keltirib chiqardi.

XIX asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIX asr Lordlar palatasida bir qancha oʻzgarishlar bilan ajralib turdi. Uy, bir marta atigi 50 kishidan iborat edi. Aʼzolari, Jorj III va uning vorislarining tengdoshlar yaratishdagi erkinligi tufayli sezilarli darajada kengaytirilgan edi. Shunday qilib, parlament lordining individual taʼsiri kamaydi.

Bundan tashqari, umumiy palataning kuchi pasayib, Jamoatlar palatasining kuchi oʻsib boraverdi. Quyi palataning ustunligini rivojlantirishda 1832-yilgi islohot qonun loyihasi ayniqsa eʼtiborga loyiq edi. Jamoatchilik palatasining saylov tizimi demokratiklikdan yiroq edi: mulkiy malaka saylovchilar sonini juda cheklab qoʻygan, koʻp saylov okruglarining chegaralari esa asrlar davomida oʻzgarmagan.

XX asrda Lordlar palatasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lordlar palatasining maqomi 1906-yilda liberal hukumat saylanganidan keyin munozaralarning birinchi qatoriga qaytdi. 1909-yilda Moliya kansleri Devid Lloyd Jorj Jamoatlar palatasiga boy yer egalariga moʻljallangan er soligʻini taklif qilgan „Xalq byudjeti“ni kiritgan. Ammo, , ogʻir konservativ Lordlar palatasida magʻlub boʻldi[16].

Leyboristlar partiyasi 20-asrning koʻp qismida partiyaning sinfiy imtiyozlarga, Lordlar palatasini bekor qilishga yoki hech boʻlmaganda irsiy elementni chiqarib yuborishga tarixiy muxolifatiga asoslangan majburiyatga ega boʻlgan. 1968-yilda Garold Uilsonning Leyboristlar hukumati Lordlar palatasini isloh qilishga urinib koʻrdi, unga koʻra irsiy tengdoshlar palatada qolishi va munozaralarda qatnashishi mumkin, biroq ovoz berish imkoni boʻlmaydi. Biroq, bu reja Jamoatlar palatasida anʼanaviy konservatorlar va leyboristlar koalitsiyasi tomonidan magʻlubiyatga uchradi, ular Yuqori palataning toʻgʻridan-toʻgʻri bekor qilinishini himoya qilishda davom etdilar.

XXI asrda Lordlar palatasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2019-yilda Naomi Ellenbogen QC tomonidan oʻtkazilgan yetti oylik soʻrov shuni koʻrsatdiki, uyning har beshinchi xodimi qasos olishdan qoʻrqib xabar bermagan zoʻravonlik yoki taʼqiblarga duchor boʻlgan edi[17]. Bunga bir nechta holatlar, jumladan, liberal-demokrat Entoni Lester, Herne lord Lesteri ham boʻlgan.

Taklif etilayotgan harakatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil 19-yanvarda Lordlar palatasi hududni „qayta ulash“ maqsadida Londondan Shimoliy Angliyadagi shaharga, ehtimol York yoki Midlenddagi Birmingemga koʻchirilishi mumkinligi maʼlum qilindi. Qirolichaning nutqi boshqa joyga koʻchirilgan taqdirda qanday oʻtkazilishi nomaʼlum[18]. Bu gʻoya koʻplab tengdoshlar tomonidan salbiy qabul qilingan[19].

2010-yildan hozirgi kungacha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konservativ-Liberal-demokratlar koalitsiyasi 2010-yilgi umumxalq saylovlaridan soʻng proporsional vakillik orqali saylanadigan toʻliq yoki asosan saylangan ikkinchi palata toʻgʻrisidagi qoidani aniq belgilashga rozi boʻldi. Ushbu takliflar 2010-yil 29- iyunda munozaralarga sabab boʻldi.

Lordlar palatasini isloh qilish toʻgʻrisidagi qonun 2014-yil
[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi islohotlarni joriy etish boʻyicha xususiy aʼzolar qonun loyihasi Den Byles tomonidan 2013-yilda taqdim etildi[20]. Lordlar palatasining 2014-yilgi islohot toʻgʻrisidagi qonuni 2014 -yilda qirollik roziligini oldi[21]. Yangi qonunga koʻra:

Lordlar palatasi Edinburg gertsogi shahzoda Filippga hurmat bajo keltirdi, 2021-yil 12- aprel
  • Barcha tengdoshlar nafaqaga chiqishi yoki palatadan isteʼfoga chiqishi mumkin.
  • Tengdoshlar ishtirok etmaganliklari uchun diskvalifikatsiya qilinishi mumkin.
  • Tengdoshlar bir yil yoki undan koʻproq muddatga qamoq jazosini olganliklari uchun olib tashlanishi mumkin[21].

Lordlar palatasining 2015-yildagi qonuni Palataga aʼzolarni chiqarib yuborish yoki toʻxtatib turish huquqini berdi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Public petitions to the House of Lords - Erskine May - UK Parliament“ (en). erskinemay.parliament.uk. 2021-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 24-sentyabr.
  2. ↑ „A View of the House of Peers, Queen Elizabeth on the throne, the Commons attending.“.
  3. ↑ „What the Lords does.“.
  4. ↑ „Quick Guide to the House of Lords“. Parliament of the United Kingdom. Qaraldi: 2011-yil 8-noyabr.
  5. ↑ „What individual Lords do“. Parliament of the United Kingdom. Qaraldi: 2012-yil 29-yanvar.
  6. ↑ „Guide to the House of Lords“. BBC Democracy Live (2011-yil 31-may). Qaraldi: 2012-yil 29-yanvar.
  7. ↑ Carmichael, Paul. The House of Lords: Its Parliamentary and Judicial Roles. Hart Publishing, 1999 — 16-bet. ISBN 978-1-84113-020-0. 
  8. ↑ Feldman, David (31 March 2011), The Constitutional Reform Process, Cambridge, United Kingdom: Faculty of Law, University of Cambridge, 21-bet, 13 October 2011da asl nusxadan (Written Evidence submitted to the House of Lords Select Committee on the Constitution) arxivlandi, qaraldi: 29 January 2012
  9. ↑ Reidy, Aisling; Russell, Meg (June 1999), Second Chambers as Constitutional Guardians and Protectors of Human Rights, London: The Constitution Unit, School of Public Policy, University College London, 2-bet
  10. ↑ Carmichael, Paul. The House of Lords: Its Parliamentary and Judicial Roles. Hart Publishing, 1999 — 40–41-bet. ISBN 978-1-84113-020-0. 
  11. ↑ „Parliament and government“. Parliament of the United Kingdom (2010-yil 21-aprel). Qaraldi: 2013-yil 25-mart.
  12. ↑ „What is a vote of no confidence?“. BBC (2019-yil 30-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 9-may.
  13. ↑ Alan Siaroff, Comparing Political Regimes, University of Toronto Press 2013, chapter 6.
  14. ↑ „Parliamentary sovereignty“. Parliament of the United Kingdom. Qaraldi: 2012-yil 29-yanvar.
  15. ↑ Loveland (2009) p. 158
  16. ↑ George Dangerfield, The Strange Death of Liberal England (1935) online free
  17. ↑ „House of Lords staff 'bullied and harassed'“ (en-GB). BBC (2019-yil 10-iyul). Qaraldi: 2019-yil 10-iyul.
  18. ↑ „Boris Johnson sends the House of Lords up north“ (2020-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2020-yil 19-yanvar.
  19. ↑ „Peers attack Boris Johnson's 'ridiculous idea' to move House of Lords“ (2020-yil 19-yanvar). 2022-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-yanvar.
  20. ↑ (2013-yil 4-iyun). „Dan Byles: House of Lords Reform Private Members Bill“. Press-reliz. 27-avgust 2014-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2014-yil 23-noyabr.
  21. ↑ 21,0 21,1 „House of Lords Reform Act 2014“ (2014-yil 14-may). Qaraldi: 2014-yil 23-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Lordlar_palatasi&oldid=3998437" dan olindi