Lev Shcherba
| Lev Shcherba | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tavalludi |
20 fevral (3-mart) 1880 va 3-mart 1880 |
| Vafoti | 26-dekabr 1944[1] |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi, Rossiya Sotsialistik Federativ Sovet Respublikasi va SSSR |
| Millati | rus |
| Institutlar | Leningrad davlat universiteti |
| Taʼlimi | Sankt-Peterburg davlat universiteti |
| Akademik rahbarlari | Jan Boduen de Kurtene |
| Mashhur shogirdlari |
Sergey Ojegov Lev Zinder Viktor Vinogradov |
| Mukofotlari | Mehnat Qizil Bayroq ordeni |
| Dafn etilgan joyi | Rossiya Imperiyasi, Rossiya Sotsialistik Federativ Sovet Respublikasi va SSSR |
Lev Vladimirovich Shcherba (asosan Shcherba; 1880-yil 3-mart (ba’zi manbalarda 20-fevral) – 1944-yil 26-dekabr) – fonetika va fonologiyaga yoʻnalishida tadqiqotlar olib borgan Sovet tilshunos hamda lugʻatshunosi.
Yoshligi va taʼlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lev Shcherba Igumen shahrida (Minsk gubernatorligi, Rossiya Imperiyasi, hozirgi Chervyen, Belarusiya) muhandis oilasida dunyoga kelgan. Shcherba 1998-yilda Kiyevdagi oʻrta maktabni bitirgan va Sankt-Peterburg universitetiga kirishi hamda poytaxtga koʻchib oʻtishidan oldin qisqa muddat Kiyev Universitetiga qatnagan. Sankt-Peterburg Universitetida Jan Boduen de Kurtene qoʻl ostida tahsil oldi va 1903-yilda bitirdi[2]. 1906-yilda u chet elga, birinchi Leipzigga, keyinchalik Italiyaning shimoliy hududlariga sayohat qilgan va u yerda Tuskan lahjasini oʻrgangan.
Faoliyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]1907– hamda 1908-yilgi kuzgi taʼtillarda Boduen de Kurtenening maslahati bilan u sorb tillarini oʻrgandi va Mujakov shevasi (sharqda, Muskau yaqinida soʻzlashiladi) haqida tavsif yozdi. 1907-yil oxirida Shcherba Parijga bordi va u yerda Jean-Pierre Rousselotning eksperimental fonetika laboratoriyasida amaliy usullar yordamida bir qator tillarning fonetikasini oʻrgandi[3]. Rossiyaga qaytib kelgach, u oʻz stipendiyasi hisobidan asbob-uskunalar sotib olib, eksperimental fonetika laboratoriyasini tashkil qila boshladi va bu hozirgi kunda uning nomini olgan muassasaga aylandi[4].
1912-yilda Boduen de Kurtenening gʻoyalariga asoslanib, tovushlarni „tovush turlari“ga guruhlash uchun belgilagan fonema tushunchasini ishlab chiqdi. 1912-yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi va 1915-yilda Peterburg universitetida doktorlik darajasini oldi, u yerda 1916-yildan 1941-yilgacha professor lavozimida faoliyat olib bordi. U fonologiyaga asoslangan Leningrad maktabining asoschisi hisoblanadi. M. I. Matusevich va L. R. Zinder kabi shogirdlari bilan Moskva maktabi bilan munozara olib bordi[5]. Shcherba hayotining soʻnggi yillarini Moskvada oʻtkazdi va u yerda vafot etdi. 1943-yilda u Rossiya Fanlar akademiyasining akademigi unvonini sohibi boʻldi.
Shcherba fonologiyadan tashqari tilshunoslik va leksikografiyaning boshqa yirik sohalariga ham katta hissa qoʻshgan. Ferdinand de Saussuredan farqli ravishda, u ikkita tadqiqot obyektini emas, balki uchtasini ilgari surdi: nutq faoliyati, til tizimlari va til materiali. U XX asr oxiridagi tilshunoslik uchun muhim boʻlgan soʻzlovchining ilgari eshitilmagan jumlalarni yaratish qobiliyati masalasiga eʼtibor qaratdi. Shuningdek, Shcherba tilshunoslikdagi tajribalar, xususan, salbiy natijalarga erishgan tajribalar, sohani oʻrganish uchun muhim boʻlgan usullarni ishlab chiqish muhimligini taʼkidladi[6]. U eng koʻp ishlatiladigan rus tili lugʻati muallifi, lugʻatshunos Sergey Ojegovning ustozi hisoblanadi.
Shcherba „Glokaya kuzdra“ jumlasining muallifi boʻlib, u ildizlari rus tilida mavjud boʻlmagan, ammo rus morfologiyasi va sintaksisi nuqtai nazaridan toʻgʻri tuzilgan soʻzlardan iborat. Shcherba grammatika va lugʻat oʻrtasidagi farqni koʻrsatish uchun ushbu jumlani oʻylab topgan.
Tanlangan asarlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1912-yil. Russkie glasnye v kachestvennom i kolichestvennom otnoshenii [Rus tilidagi unlilar sifat va miqdor munosabatlarida].
- 1915-yil. Sharqiy sorb lahjasi.
- 1957 [1928]. O chastyakh rechi v russkom yazyke [Rus tilidagi gap boʻlaklari haqida].
- 1936-yil. Russko-fransuzski slovar – Ruscha-fransuzcha lugʻat, 1-nashr.
- 1937-yil. Fonetika frantsuzkogo yazyka [Fransuz tili fonetikasi].
- 1940-yil. Opyt obshchei teorii leksikografii. Izvestiia Akademii Nauk SSSR, Otdelenie literatury i yazika. 3: 89-117. Ingliz tiliga tarjima 1995-yil, Leksikografiyaning umumiy nazariyasiga
- Ingliz tiliga tarjimaga tayyor maqola
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ // (unspecified title)
- ↑ „CURRICULUM VITAE ПРОФЕССОРА ЛЕНИНГРАДСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА Л.В. ЩЕРБЫ“. Sankt-Peterburg arxivi. Rossiya fanlar akademiyasi (2-oktabr 2005). Qaraldi: 22-mart 2024-yil.
- ↑ Yazykovoi ostrov bio
- ↑ https://web.archive.org/web/20181225174805/http://www.spbumag.nw.ru/2001/07/7.htmlSto let eksperimentalno-foneticheskix issledovaniy v Rossii
- ↑ https://www.peoples.ru/science/linguist/scherba/#google_vignette
- ↑ Peoples.ru bio
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Peoples.ru bio (rus tilida)
- „Sto let eksperimental’no-foneticheskikh issledovanii v Rossii“ (Wayback Machine saytida 2018-12-25 sanasida arxivlangan) (rus tilida)
- Yazikovoy ostrov bibliografiyasi bilan qisqacha (rus tilida)