Leninogorsk
Leninogorsk | |
|---|---|
| shahar | |
 | |
.svg) Bayroq .png) Gerb | |
| 54°35′55.93″N 52°26′32.18″E / 54.5988694°N 52.4422722°E | |
| Mamlakat | Rossiya |
| Respublika | Tatariston |
| munitsipal tuman | Leninogorsk |
| Hukumat | |
| • mer | Husaynov Ryagat Galiagzamovich |
| Asos solingan | 1795-yil |
| Maydon | 2,465 km2 (952 kv mi) |
| Markazi balandligi | 251 m |
| Telefon kodi | 85595 |
| Pochta indeks(lar)i | 423250, 423260 |
.svg)
Leninogorsk (tatarcha: Лениногорск) – Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Tatariston Respublikasi shahri (1955-yildan). Leninogorsk tumani maʼmuriy markazi.
Oʻz tarkibidagi yagona aholi punkti sifatida Leninogorsk shahri shahar aholi punkti maqomiga ega boʻlgan munitsipalitetni tashkil qiladi[1].
Respublikaning sanoat va madaniy markazi, Janubi-sharqiy iqtisodiy zonaning hududiy ishlab chiqarish majmuasi tarkibiga kiradi[2]. Polisentrik Almat (Almetyevsko-Bugulminsko-Leninogorsk) aglomeratsiyasining uchinchi shahri. Shahar bir necha bor RSFSR va Rossiyaning eng qulay shaharlaridan biri unvoni bilan taqdirlangan.
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]19-asrdan beri Novopismyanskaya aholi punkti sifatida tanilgan. Novopismyanskaya oʻz navbatida Pismyanka Yasachnaya nomi bilan mashhur boʻlgan Pismyanskaya Staraya qishlogʻidan Novoya Pismyanka nomi bilan ajralib chiqqan. Ushbu „Pismyanka“ nomlarining umumiy elementi Tataristonning gidronimiya va oykonimiyasida keng tarqalgan „pismen, pechmen“ tatar toponimik asosining ruschaga moslashtirilgan variantidir. Bu asos qadimgi turkiy bise – „oʻrmon, toʻqay“ga borib taqaladi va men elementi esa turkman, beserman etnonimlaridagi oxiridagi -man bilan taqqoslanadi. 1955-yilda Novaya Pismyanka (tatarcha: Yana-Pismen) qishlogʻi shaharga aylantirildi va V. I. Lenin sharafiga Leninogorsk deb nomlandi, bunda -gorsk qoʻshimchasi „shahar“ deb tushuniladi[3].
Fizik-geografik xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shahar Tataristonning janubi-sharqida, Stepnoy Zay daryosining yuqori oqimida, Bugulmabelebey qirlari etagida, Romashkinskoye neft koni doirasida, Qozondan 308 km janubi-sharqda va Moskvadan 1126 km sharqda joylashgan[4].
Shahar chegaralari quyidagilardir: shimoldan, davlat oʻrmon fondining oʻrmon maydonlari; sharq va janubdan ikkita hududiy magistral va davlat oʻrmon qoʻriqxonasini bogʻlovchi aylanma yoʻl; gʻarbdan temir yoʻl liniyasi va davlat oʻrmon fondining oʻrmon maydoni joylashgan. Qamishla daryosi shahar boʻylab gʻarbdan sharqqa oqib oʻtadi, u Leninogorsk shimoli-gʻarbidagi jarliklar yonbagʻirlarida paydo boʻladigan koʻplab buloqlardan boshlanadi[5].
Shahar yuqori sayyohlik va rekreatsion salohiyatga ega va oʻrmon bogʻlari va yashil oʻrmon hududlari bilan oʻralgan[5]. Leninogorsk faqat keng yer osti tabiiy chuchuk suv ombori hududida joylashgan Sugushlinskiy va Staropismyanskiy suv olish inshootlaridan keladigan artezian suvi bilan taʼminlanadi[6].
Ekologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shahar havosini ifloslantiruvchi asosiy manbalar statsionar manbalar va avtotransport vositalari hisoblanadi. Statsionar manbalardan atmosferaga chiqayotgan ifloslantiruvchi moddalarning 86% yoqilgʻi, kimyo, neft kimyosi va issiqlik energetika komplekslari hissasiga toʻgʻri keladi. 2009-yilda shaharda umumiy emissiyasi 0,745 ming tonna boʻlgan 657 ta statsionar emissiya manbalari roʻyxatga olingan, bu 2008-yil koʻrsatkichlarining 
87% ini tashkil qiladi. Emissiyaning qisqarishi global inqiroz tufayli neft qazib olishning kamayishi bilan bogʻliq[7]. Statsionar manbalardan atmosferaga zararli moddalar chiqarilishining asosiy qismi Leninogorskneft neft-gaz qazib olish boshqarmasi, Transneft, Nefteavtomatika Leninogorsk tajriba zavodi, Avtospetsoborudovanie zavodi, temir-beton buyumlari zavodi, Leninogorsk issiqlik tarmoqlari korxonasi, Lest kompaniyasi hissasiga toʻgʻri keladi[8][9].
Havoni ifloslantiruvchi koʻchma manbalar boʻlgan avtotransport vositalari soni 2009-yilda 21 087 avtomobilni tashkil qilgan, ularning umumiy chiqindisi 9,4 ming tonna boʻlgan[7].
„Vodokanal“ korxonasi tomonidan shaharda umumiy quvvati kuniga 17 ming m ni tashkil etuvchi biologik tozalash inshootlari ishlaydi. Bu dastlabki tozalashdan soʻng oqava suvlarni Qamishla daryosiga tushirishga ruxsat olgan yagona korxonadir[6][10].
Shahar hududidagi maishiy chiqindilar shahardan 9 km janubi-sharqda joylashgan „Bio“ qattiq maishiy chiqindilar poligoniga tashiladi. Maydoni 13,3 gektar, sigʻimi 606 ming m boʻlgan poligon 2003-yilda foydalanishga topshirilgan boʻlib, taxminiy xizmat muddati 16 yil. Poligonda chiqindilar saralanadi, saralangan qayta ishlanadigan mahsulotlar esa ixtisoslashgan korxonalarga sotiladi[9]. 2009-yilda 26,7 ming tonna chiqindilar, jumladan, 14,4 ming tonna maishiy chiqindilar va 12,3 ming tonna ishlab chiqarish chiqindilari olib chiqilgan[7].
Vaqt mintaqasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Leninogorsk, butun Tatariston kabi, xalqaro standartda Moscow Time Zone (MSK/MSD) deb belgilangan vaqt mintaqasida joylashgan. UTCga nisbatan ofset +3:00 ni tashkil qiladi.
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shahar III moʻtadil kontinental iqlim mintaqasida joylashgan boʻlib, qishi nisbatan sovuq, ayozli va yozi oʻrtacha issiqligi bilan ajralib turadi. Yillik oʻrtacha harorat +3,3 °C. Eng sovuq besh kunlik davrning oʻrtacha harorati −31 °C. Eng sovuq davrning oʻrtacha harorati −19 °C. Eng sovuq oyning (yanvar) oʻrtacha harorati −6,3 °C. Isitish davridagi oʻrtacha harorat −5,7 ° S. Isitish davrining davomiyligi 222 kun. Eng sovuq oy: yanvarning oʻrtacha harorati −15 °C, eng issiq oy: iyul, oʻrtacha harorati +24 °C. Mutlaq harorat maksimal +37 °C, mutlaq harorat minimal −37 °C[11].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Закон Республики Татарстан от 31 января 2005 года № 34-ЗРТ «Об установлении границ территорий и статусе муниципального образования „Лениногорский муниципальный район“ и муниципальных образований в его составе»“. 2018-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-mart.
- ↑ „Концепция территориальной экономической политики Республики Татарстан“. Министерство экономики Республики Татарстан. 2012-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.
- ↑ Поспелов 2008.
- ↑ „АвтоТрансИнфо“. 2016-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 23-dekabr.
- ↑ 5,0 5,1 „Проект генерального плана города Лениногорска, пояснительная записка“. Портал муниципальных образований Республики Татарстан. 2011-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.
- ↑ 6,0 6,1 „Информация о предоставлении водных объектов в пользование на основании договоров водопользования и решений о предоставлении водных объектов в пользование по зоне деятельности Нижне-Волжского БВУ (Республика Татарстан) по состоянию на 16.12.2010 г.“. Министерство природных ресурсов и экологии Российской Федерации. 2011-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 6-noyabr.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 ГУП «Татинвестгражданпроект». „Пояснительная записка (охрана окружающей среды)“. Министерство строительства, архитектуры и ЖКХ Республики Татарстан. 2014-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 19-iyun.
- ↑ „Охрана окружающей среды“. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-noyabr.
- ↑ 9,0 9,1 „Информация о работе по обеспечению экологической безопасности, рационального недропользования и санитарно-эпидемиологического благополучия в Альметьевском, Бугульминском, Лениногорском, Нурлатском, Черемшанском муниципальных районах Республики Татарстан“. Министерство экологии и природных ресурсов РТ. 2014-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-noyabr.
- ↑ „ООО «Водоканал»“ (deadlink). Портал муниципальных образований РТ. 2011-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-noyabr.
- ↑ „Leninogorsk Climate Profile“. Weather2. 2012-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-noyabr.