Koreys mifologiyasi

Koreys mifologiyasi (kor.한국 신화; hanja: 韓國神話) — qadimgi davrlardan beri Koreya yarim orolida ogʻzaki ravishda avloddan-avlodga oʻtib kelayotgan va tarixiy maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan afsonalar va rivoyatlar toʻplami.

Afsonalarning tasnifi

Koreys mifologiyasida ikki turi mavjud: birinchi tur - tarixiylikni oʻzida aks ettirgan davlat asoschilari va davlatlarning yaratilishi haqidagi afsonalar boʻlsa, ikkinchi tur — xalq tomonidan ogʻizdan-ogʻizga oʻtib kelgan turli afsonalar va turli diniy marosimlar vaqtida ruhoniylar yohud shomonlar tomonidan aytilgan afsona va rivoyatlardir. Davlat asoschilari va davlatlarning yaralishi haqidagi afsonalar yozma shaklda saqlanib, asrlar davomida mavjud boʻlib kelgan. Shomoniy rivoyatlar esa ogʻzaki adabiyot namunalari boʻlib, ularda vaʼz va qoʻshiqlar orqali dunyoning dastlabki tarixi, insonlarning ilohiylikka koʻtarilishi va nopok odamlarning ilohiy jazosi kabilar kuylangan. Geografik joylashuv tufayli ham koreys afsonalari xitoy va yapon mifologiyasi, shuningdek, Tinch okeanidagi orollarda yashovchi turli xalqlarining mifologiyasiga bir muncha yaqin hisoblanadi. Koreys afsonalarida dunyoning kelib chiqishi, tabiiy va ijtimoiy hodisalar va boshqalar haqida tushuntiriladi^[1]. Bu afsonalarning yozma manbalari sifatida „Samguk Yusa“ (삼국유사), „Samguk Sagi“ (삼국사기), „Qirol boyligi“ (제왕운기), „Koryo tarixi“ (고려사), „Sejong yilnomalari geografiyasi“ (세종 실록 지리지) va boshqalarni keltirish mumkin.

Davlat asoschilari haqidagi afsonalar

Davlat asoschilari haqidagi afsonalarda asosan asoschining gʻayritabiiy tugʻilishi, uning oʻz saltanatini yaratish uchun yerga tushishi, qahramonliklari va gʻayrioddiy tarzda vafot etishi yoki yer yuzidan ketishi kabilar hikoya qilinadi. Birgina „Samguk Yusa“ning oʻzi qadimiy manba sifatida Kochoson, Buyo, Koguryo, Silla va Kaya davlatlarining asos solinishiga oid afsonalarni oʻz ichiga olgan. Bular „Tangun haqidagi afsona“^[2] (단군신화), „Xemosu haqidagi afsona“ (해모수신화), „Kimva haqidagi afsona“ (금와신화), „Chumong haqidagi afsona“ (주몽신화), „Sok Talxe afsonasi“ (석탈해신화), „Qirol Kim Suro haqidagi afsona“ (수로왕신화) va boshqalar.

Tangun afsonasi

Afsonaga koʻra osmon podshosi Xvaninning oʻgʻli Xvanun odamlar ichida yashash istagida Txebek togʻiga tushadi. Afsonada ayiq va yoʻlbars insonga aylanish maqsadida Xvanunning yoniga borganlarida, Xvanun bergan topshiriqdan faqat ayiq^[3] oʻta oladi va u yuz kundan keyin ayolga aylanadi. Shundan soʻng Ayiq va Xvanun turmush quradilar, ulardan Tangun dunyoga keladi. Tangun oʻz mamlakatiga asos soladi va unga „Choson“ deb nom beradi. Tangun Pxenyan shahriga asos solgan va uni oʻz qirolligining poytaxtiga aylantirgan. Afsona yakunida Tangun bir ming toʻqqiz yuz sakkiz yoshida odamlar dunyosini tark etadi va togʻ ruhiga aylanadi. Noila Raximova, [09.12.2022 13:01]

Tangun

Noila Raximova, [09.12.2022 13:04]

Tangun Vangom (kor. 단군왕검?, 檀君王儉?gangegoe ? ? _) Koreyaning birinchi davlat birligi hisoblangan Kochoson (Qadimgi Choson) davlatining afsonaviy asoschisi. Koreys mifologiyasida u osmon xudosining nabirasi. Afsonaga koʻra, Osmon Egasi Xvanin (Buddistlar tomonidan Indra bilan aniqlangan) vodiylar va togʻlar orasida yer yuzida yashashni istagan Xvanungning (haejo) oʻgʻli edi. Xvanin oʻgʻliga 3000 ta izdoshlari bilan Baekdu togʻiga tushishga ruxsat berdi va u yerda Xudoning shahri boʻlgan Shinsi (신시, 神市)ga asos soldi. Xvanun yomgʻir, bulut va shamol vazirlari bilan birgalikda odamlar uchun qonunlar va axloqiy meʼyorlarni oʻrnatdi, ularga turli xil hunarmandchilik, dori-darmon va yerni yetishtirishni oʻrgatdi. Yoʻlbars va ayiq Xvanunga odam boʻlishini soʻrashdi, ularni eshitib, Xvanung ularga 20 chinnigullar sarimsoq va shuvoq poyasini berib, faqat bu muqaddas taomni isteʼmol qilishlarini va 100 kun davomida quyosh nurlaridan qochishlarini aytdi. Yoʻlbars bunga chiday olmadi va 20 kundan keyin gʻorni tark etdi, lekin ayiq qoldi va tez orada ayolga aylandi. Urgʻochi ayiq (Ungnyo, 웅녀, 熊女) minnatdor boʻlib, Xvanungga qurbonliklar qildi. Ammo koʻp oʻtmay Ungnyo xafa boʻlib, muqaddas 신단수, 神檀樹 Shindansu yaqinida farzand koʻrishni soʻradi. Uning iltimosidan taʼsirlangan Xvanun uni oʻziga xotini qilib oldi va tez orada u Tangun Vang ismli oʻgʻil tugʻdi. Tangun otasining taxtini meros qilib oldi, hozirgi Pxenyan yaqinida yangi poytaxt Asadalni qurdi (joylashuvi tarixchilar orasida hali ham muhokama qilinmoqda) va uning qirolligini Choson deb nomladi, zamonaviy tarixchilar keyingi Kochoson qirolligi bilan chalkashmaslik uchun uni Choson deb atashadi. Samguk Yusaning yozishicha, Tangun miloddan avvalgi 2333 yilda hukmronlik qila boshlagan. Xitoy imperatori Yao hukmronligining 50-yilida " Tonguk Tonnam " (1485) dagi tavsifga koʻra. Boshqa manbalarda turli sanalar berilgan, ammo ularning barchasi Tangun hukmronligining boshlanishini Yao hukmronligi davrida (miloddan avvalgi 2357 — 2256 yillar) qoʻyadi. Baʼzi manbalarga koʻra, Tangun 1908 yil, boshqalarga koʻra (" Enje siju ") — 1048 yil yashagan.1961- yilgacha Janubiy Koreyada hisob-kitob Tangi (단기, 檀紀) deb atalgan va miloddan avvalgi 2333 yildan boshlab oʻtkazilgan. Tangun haqidagi afsona birinchi marta 13-asrda " Samguk yusa "da tilga olingan. Endi bu afsonaning eng mashhur va oʻrganilgan versiyasidir. Tangun afsonasida shimoli-sharqiy Osiyoning koʻplab xalqlariga xos boʻlgan buddist va shamanistik elementlar kuzatilgan. Ayiq Manchuriya va Rossiya Uzoq Sharqidagi turli madaniyatlarning koʻplab asoschilari afsonalarida tasvirlangan.1990-yillarda KXDR Tangun maqbarasi parchalari topilganini eʼlon qildi. Gʻarb mamlakatlari olimlari topilmaga shubha bilan qarashdi, chunki mamlakat hukumati mustaqil tadqiqot va sinovlarga ruxsat bermadi. Moʻgʻul istilolari davrida xalqning birlashishida Tangun afsonasi muhim rol oʻynagan. Koshindo (고신도, 古神道) — koreys shamanizmining Tangunni xudo sifatida hurmat qiladigan boʻlimi.19- asr oxiri — 20-asr boshlarida yaponlarga qarshi kurash natijasida Koshindoning vorisi boʻlgan Tejongkyo (대종교, 大宗敎) harakati vujudga keldi. Yaponlar buni koreys millatchiligi va yashirin vatanparvarlik harakati mafkurasining koʻrinishlaridan biri sifatida har tomonlama bostirdi. Tejongkyoning hali ham izdoshlari bor.

Chumong afsonasi

Ushbu afsonada Chumong osmon podshosi va daryo ilohining qizdan dunyoga keladi va Koguryo davlatiga asos soladi^[4]. Afsonaga koʻra „chumong“ soʻzi — „Kamondan yaxshi otmoq“ maʼnosini beradi. U kamondan 100 ta oʻq uzsa, ularning barchasi nishonga toʻgʻri tegadi. Chumong tugʻilganidan keyin koʻplab sarguzashtlarni boshidan oʻtkazadi va yigirma ikki yoshida Koguryo davlatiga asos soladi.

Koreys afsonalari tadqiqi

Koreys mifologiyasining akademik tadqiqi birinchilardan boʻlib Choe Nam-son (1890—1957) va Yi Pyong-do (1896—1989) kabi tarixchilar tomonidan olib borilgan. Bu olimlar asosan davlat asoschilari haqidagi afsonalar ustida tadqiq olib borishgan. Shomoniy afsona va rivoyatlarni oʻrganish borasida esa Kim Yol-gyu (1932-2013)ning izlanishlari alohida oʻrin egallaydi. Shuningdek, shomon rivoyatlarini oʻrganish va ularni tadqiq qilish borasida Hyon Yong-jun (1931-2016) va Seo Desok (1942-yilda tugʻilgan) kabilarning ishlari ham eʼtiborga loyiq hisoblanadi.