Kontent qismiga oʻtish

Koprolaliya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Koprolaliya — bu beixtiyor soʻkinish, behayo yoki ijtimoiy jihatdan nooʻrin va kamsituvchi soʻzlarni beixtiyor aytish. Koprolaliya soʻzi yunoncha κόπρος (kópros), "goʻng, najas " va λαλιά (laliā́) „nutq“, degan maʼnoni anglatadi.[1]

Koprolaliya tik buzilishlarining ayniqsa, Tourette sindromining tasodifiy xususiyati hisoblanadi, ammo bu sindrom tashxisi uchun talab qilinmaydi va Tourette bilan kasallangan bemorlarning atigi 10 foizida koprolaliya namoyon boʻladi.[2] Koprolaliya tik buzilishlariga xos emas; u ham boshqa nevrologik kasalliklarning kam uchraydigan alomatidir.

Koprolaliya — koprofenomenlarning bir turidir. Boshqa koprofenomenlarga kopropraksiyaning tegishli belgilari, behayo yoki taqiqlangan imo-ishoralarni bajarish kabi beixtiyor harakatlar[3] va koprografiya, odobsiz yozuvlar yoki chizmalar yaratish kiradi.[4]

Xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koprolaliya madaniy jihatdan tabu boʻlgan, maqbul ijtimoiy foydalanish uchun umuman yaroqsiz boʻlgan soʻz va iboralarni oʻz ichiga oladi. Bu atama maʼlum bir holatga oid soʻkinishni tasvirlash uchun ishlatilmaydi. Bu odatda ijtimoiy yoki hissiy kontekstdan tashqarida ifodalanadi va odatdagi suhbatdan koʻra boshqacha ohangda, balandlikda aytilishi mumkin. Bu koʻpincha bitta soʻz yoki murakkab iboralar boʻladi. Koprolaliya bilan ogʻrigan odam soʻzni baland ovozda aytishdan koʻra, uni aqliy ravishda takrorlaydi; bunday subvokalizatsiyalar juda achinarli boʻlishi mumkin.[5]

Koprolaliya Tourette sindromining tasodifiy xususiyatlari hisoblanadi, ammo bu Tourette tashxisini qoʻyish uchun talab qilinmagan. Tourette sindromida majburiy soʻkinish ushbu iboralarni aytayotgan odam tomonidan istalmagan va nazoratsiz boʻlishi, ayniqsa, beixtiyor irqiy yoki etnik haqorat qilish kabi soʻkishlar noqulay vaziyatga olib kelishi mumkin. Koprolaliya bilan ogʻrigan odam tomonidan aytilgan iboralar bemorning fikrlariga yoki oʻylariga aloqasi yoʻq boʻladi.[5]

Kar-soqov Tourette bemorlarning imo- ishora tilida soʻkinish holatlari tasvirlangan.[6]

Koprolaliya tik buzilishlariga xos emas; u ham boshqa nevrologik kasalliklarning kam uchraydigan alomatidir.[7] Bu miya jarohatlaridan keyin insult va ensefalit kabi paydo boʻlishi ;[8] boshqa nevrologik sharoitlarda koreoakantotsitoz,[9] duduqlanishlar[10] va Lesch-Nyhan sindromi kabi ;[11] va kamdan-kam hollarda tik ishtiroki boʻlmagan demantia yoki obsessiv-kompulsiv buzulish bilan ogʻrigan odamlarda paydo boʻlishi mumkin.

Tourette sindromida tarqalishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tourette bilan kasallangan odamlarning atigi 10 foizida koprolaliya sindromi mavjud[2], lekin u boshqa alomatlarga qaraganda koʻproq eʼtiborni jalb qiladi.[12]

Klinik namunalardan olingan Taurette sindromi boʻlgan 3500 kishidan iborat xalqaro, koʻp saytli maʼlumotlar bazasida Tourette bilan birga keladigan kasalliklar bilan kasallangan bemorlarning 14 foizida koprolaliya, asoratlanmagan („sof“) Tourette bilan kasallanganlarning atigi 6 foizida koprolaliya borligi aniqlangan. Xuddi shu tadqiqot koprolaliya bilan kasallanish ehtimoli komorbidli holatlar soni bilan chiziqli ravishda oshishini koʻrsatdi: toʻrt yoki beshta (tiklar ham qoʻshilganda)boshqa kasallikka chalingan bemorlarda koprolaliya faqat Tourette kasalligiga chalinganlarga qaraganda 4-6 baravar koʻproq boʻlgan.[13]

Umumiy pediatriya amaliyotining bir tadqiqotida Tourette sindromi boʻlgan bolalarda 8 % koprolaliya darajasi aniqlangan boʻlsa, boshqa tadqiqotda uchinchi darajali yoʻnaltiruvchi markazda (odatda ogʻirroq holatlar yuborilgan) 60 % aniqlangan.[14] Tourette sindromi bilan ogʻrigan 44 nafar bemorning yaqinda Braziliyada oʻtkazilgan tadqiqotida koprolaliyaning 14 % darajasi aniqlangan;[15] Kosta-Rikada 85 ta shaxsni oʻrganish natijasida 20 % koprolaliya borligi aniqlandi;[16] Chilida 70 nafar bemorni oʻrganishda koprolaliyaning 8,5 % darajasi aniqlangan;[17] Yaponiyada oʻtkazilgan eski tadqiqotlarda koprolaliya bilan kasallanish 4 % ni tashkil qilgan;[18] va Braziliyada oʻtkazilgan hali ham eski klinik tadqiqot 32 bemorning 28 foizida koprolaliya borligini aniqladi.[19] Ushbu hisobotlarning barchasiga taʼsir qiluvchi uslubiy muammolarni hisobga olgan holda, Tourette sindromi assotsiatsiyasining konsensusiga koʻra, haqiqiy raqam 15 foizdan past.

Davolash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi bemorlar botulinum toksinini (botoks) vokal kordlari orqali davolangan. Bu vokalizatsiyaga toʻsqinlik qilmaydi, ammo natijada yuzaga keladigan yarim falajlik har qanday portlashlarni nazorat qilishga yordam beradi.[20] Botoks inʼektsiyalari tiklarni umumiy yengillashtirishga olib keladi.[21]

Jamiyat va madaniyat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻngilochar industriya koʻpincha Tourette sindromi boʻlganlarni ijtimoiy omadsizlar va ularning yagona tiklari koprolaliya deya notoʻgʻri tasvirlaydi, bu Tourette sindromi boʻlgan odamlarning jamoatchilik tomonidan notoʻgʻri tushunilishiga olib keladi.[22] Shuningdek tourettening koprolalik simptomlari mavzusi radio hamda televidenie tok-shoulari uchun „ozuqa“ hisoblanadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Coprolalia. Dictionary.com, Accessed 30 October 2006.
  2. ↑ 2,0 2,1 Singer HS (March 2005). „Tourette's syndrome: from behaviour to biology“. Lancet Neurol. 4-jild, № 3. 149–59-bet. doi:10.1016/S1474-4422(05)01012-4. PMID 15721825.
  3. ↑ Schapiro NA (2002). „'Dude, you don't have Tourette's:' Tourette's syndrome, beyond the tics“. Pediatr Nurs. 28-jild, № 3. 243–6, 249–53-bet. PMID 12087644.
  4. ↑ „Linguistics 210 Semantics“. Semantic features and Tourette's Syndrome. Qaraldi: 2006-yil 21-noyabr. While this source defines coprographia, it makes misrepresentations about copro phenomena in relation to Touretteʼs: they are not common, and not required for diagnosis.
  5. ↑ 5,0 5,1 Tourette Association of America. Understanding Coprolalia — A misunderstood symptom. Accessed 12 October 2021.
  6. ↑ „Sign language tics in a prelingually deaf man“. Mov. Disord. 15-jild, № 2. March 2000. 318–20-bet. doi:10.1002/1531-8257(200003)15:2<318::AID-MDS1018>3.0.CO;2-H. PMID 10752584.
  7. ↑ Singer C (May 1997). „Tourette syndrome. Coprolalia and other coprophenomena“. Neurol Clin. 15-jild, № 2. 299–308-bet. doi:10.1016/s0733-8619(05)70314-5. PMID 9115463.
  8. ↑ „Coprophenomena in Tourette syndrome“. Dev Med Child Neurol. 51-jild, № 3. March 2009. 218–27-bet. doi:10.1111/j.1469-8749.2008.03135.x. PMID 19183216.
  9. ↑ „Choreoacanthocytosis in a Mexican family“. Arch. Neurol. 64-jild, № 11. November 2007. 1661–4-bet. doi:10.1001/archneur.64.11.1661. PMID 17998451.
  10. ↑ „Intractable seizures, compulsions, and coprolalia: a pediatric case study“. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 4-jild, № 3. 1992. 315–9-bet. doi:10.1176/jnp.4.3.315. PMID 1498584.
  11. ↑ Jinnah HA. Lesch-Nyhan Syndrome. eMedicine.com (August 29, 2006). Accessed 28 October 2006.
  12. ↑ Tourette Syndrome FAQ. Tourette Syndrome Association. Accessed 6 October 2006.
  13. ↑ „An international perspective on Tourette syndrome: selected findings from 3,500 individuals in 22 countries“. Dev Med Child Neurol. 42-jild, № 7. July 2000. 436–47-bet. doi:10.1017/S0012162200000839. PMID 10972415.
  14. ↑ Singer C (May 1997). „Tourette syndrome. Coprolalia and other coprophenomena“. Neurol Clin. 15-jild, № 2. 299–308-bet. doi:10.1016/s0733-8619(05)70314-5. PMID 9115463.
  15. ↑ „Tics and Tourette syndrome: clinical evaluation of 44 cases“. Arq Neuropsiquiatr. 59-jild, № 3–B. September 2001. 725–8-bet. doi:10.1590/S0004-282X2001000500014. PMID 11593273.
  16. ↑ „Cultural influences on diagnosis and perception of Tourette syndrome in Costa Rica“. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 40-jild, № 4. April 2001. 456–63-bet. doi:10.1097/00004583-200104000-00015. PMID 11314572.
  17. ↑ Miranda C, Marcelo; Menéndez H, Pedro; David G, Perla; Troncoso Sch, Mónica; Hernández Ch, Marta; Chaná C, Pedro (1999). „Enfermedad de los tics (síndrome de Gilles de la Tourette): Características clínicas de 70 pacientes“. Revista Médica de Chile (ispancha). 127-jild, № 12. 1480–6-bet. doi:10.4067/S0034-98871999001200010. PMID 10835756. {{cite magazine}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
  18. ↑ „Tourette syndrome in Japan: a nationwide questionnaire survey of psychiatrists and pediatricians“. Psychiatry Clin. Neurosci. 52-jild, № 4. August 1998. 407–11-bet. doi:10.1046/j.1440-1819.1998.00412.x. PMID 9766689.
  19. ↑ „A Brazilian cohort of patients with Tourette's syndrome“. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry. 60-jild, № 2. February 1996. 209–12-bet. doi:10.1136/jnnp.60.2.209. PMC 1073809. PMID 8708658.
  20. ↑ „Botulinum toxin injection into vocal cord in the treatment of malignant coprolalia associated with Tourette's syndrome“. Mov. Disord. 11-jild, № 4. July 1996. 431–3-bet. doi:10.1002/mds.870110413. PMID 8813224.
  21. ↑ „Gilles de la Tourette's syndrome and its impact in the UK“. Postgrad Med J. 81-jild, № 951. January 2005. 12–9-bet. doi:10.1136/pgmj.2004.023614. PMC 1743178. PMID 15640424.
  22. ↑ „Tourette syndrome in film and television“. The Canadian Journal of Neurological Sciences. 41-jild, № 2. March 2014. 226–32-bet. doi:10.1017/S0317167100016620. PMID 24534035. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Koprolaliya&oldid=4209369" dan olindi