Kontent qismiga oʻtish

Kompyuter savodxonligi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Maktabda kompyuterdan foydalanuvchi bolalar (2008)

„Kompyuter savodxonligi“ — kompyuter bilan boʻgliq texnologiyalardan samarali foydalanish uchun yordam beradigan kompyuter bilimlari hisoblanadi. Bu bilimlar dastlabki foydalanuvchilar uchun kompyuter dasturlari va ilgʻor muammolarni hal etishga yordam beradi. Kompyuter savodxonligini bilish kompyuterdagi dasturlarni tushunishga yordam beradi. Kompyuterlar qanday ishlashini tushunish juda muhimdir. Kompyuter savodxonligi kompyuter dasturlashtirishdan ajralib turadi, kompyuter savodxonligi asosan kompyuter dasturlarining dizayn va kodlarini oʻrgatish emas, balki dizayn va kodlarni tushunish va foydalanish mahoratiga qaratilgan.[1]. Birlashgan Qirollik va Amerika Qoʻshma Shtatlar kabi turli mamlakatlar kompyuter savodxonligi darajasini oshirish uchun tashabbuslar koʻrsatganlar.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kompyuter savodxonligi raqamli savodxonlikdan farq qiladi, bu raqamli platformalardagi axborotlarni oʻzlashtirish yoki topish qobiliyatidir[2]. Shuni aytish mumkinki, kompyuter savodxonligi kompyuterlardan foydalanish va ularning qanday ishlashini tushunish qobiliyatini oʻlchashdir[3].

Odamlarning kompyuter savodxonligini odatda soʻrovnomalar orqali oʻlchashadi, bular matnni yozish va oʻzgartirish, kompyuter ishlashidagi kichik muammolarni hal qilish, kompyuterda maʼlumotlarni yaratish va tahlil qilish qobiliyatini sinab koʻradi[4][5].

Kompyuter foydalanuvchilari kompyuter savodxonligini oshirish uchun qaysi kompyuter koʻnikmalarini yaxshilashni xohlashlarini, farqlashlari va bu koʻnikmalardan maqsadliroq va aniqroq foydalanishni oʻrganishlari kerak. Kompyuter savodxonligi haqida koʻproq maʼlumotga ega boʻlish orqali foydalanuvchilar foydalanishga arziydigan koʻproq kompyuter funksiyalarini topishlari mumkin.

Kompyuterlar zamonaviy ish joylarida juda zarur. Taʼlimda kompyuter savodxonligini oʻrgatish oʻquvchilarni ish bilan taʼminlash uchun moʻljallangan.

Texnologiyadagi tez oʻzgarishlar tufayli kompyuter savodxonligining keyingi besh yilini bashorat qilish qiyinlashadi. Kompyuter savodxonligi boʻyicha loyihalar koʻplab mamlakatlarda qoʻllab-quvvatlanadi, chunki ular ushbu mamlakatlarning davlat va xususiy tashkilotlarining umumiy siyosiy va iqtisodiy tamoyillariga mos keladi. Internet bilimlarning keng miqyosda tarqalishi samarali va texnologik yutuqlarni integratsiya qilish uchun katta imkoniyatlarni taqdim etadi. Kompyuter savodxonligining yaxshilanishi bunga yordam beradi[6].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Kompyuter savodxonligi“ atamasi Dartmut kolleji fizigi Artur Luermanga tegishli boʻlib, u 1964-yilda BASIC dasturlash tilini taqdim etgan Kemeny va Kurtsning hamkasbi boʻlgan. 1972-yil aprel oyida Amerika Axborotni Qayta Ishlash Jamiyatlari Federatsiyasi (AFIPS) konferentsiyasida Luehrmann „Kompyuterni oʻquvchiga oʻrgatish kerakmi yoki aksinchami?“ Qogʻoz Internetda mavjud. Unda u qayd etadi:"Agar kompyuter shunchalik kuchli manba boʻlsa, uni oʻqitish jarayonini taqlid qilish uchun dasturlash mumkin boʻlsa, biz oʻquvchilarimizga ushbu kuchli intellektual vositani oʻzlashtirishni oʻrgatishimiz kerak emasmi? Talaba kompyuterda boshqariladigan taʼlim sub’ekti — yangi texnologiyadan foydalanuvchi boʻlishi yetarlimi? Yoki uning taʼlimi kompyuterdan foydalanishni oʻz ichiga oladimi, ijtimoiy fanlar boʻyicha katta maʼlumotlar bazasidan maʼlumot olish uchun yoki ekologik tizimni simulyatsiya qilish yoki algoritmlardan foydalangan holda muammolarni hal qilish yoki laboratoriya maʼlumotlarini olish va uni tahlil qilish uchun yoki tahrirlash va tahlil qilish uchun matnli maʼlumotlarni taqdim etish yoki tahlil qilish uchun musiqiy maʼlumotni taqdim etish yoki grafik maʼlumotlarni yaratish va qayta ishlash uchunmi? Taʼlimda kompyuterlardan bunday foydalanish talabalarni nafaqat uning sub’ektlari, balki hisoblash ustalari boʻlishiga olib keladi." 1978-yilda Endryu Molnar AQShdagi Milliy fan jamgʻarmasidagi Hisobot faoliyati idorasi direktori boʻlgan[7][8]. U direktor boʻlganidan koʻp oʻtmay, kompyuter savodxonligi bir nechta akademik maqolalarda muhokama qilindi. 1985-yilda „Journal of Higher Education“ jurnalida kompyuter bilimdonligi matnni qayta ishlash, jadval dasturlarini oʻrganish va kompyuterdan maʼlumotlarni olish va almashish bilan bogʻliqligini taʼkidladi[9].

Fransiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Plan Calcul — bu 1960-yillarda dasturiy taʼminot va kompyuter fanlarida keng oʻquv-tarbiyaviy saʼy-harakati bilan birga milliy yoki Yevropa kompyuter sanoatini targʻib qilish uchun Fransiya hukumati tomonidan amalga oshirilgan dasturdir.

„Hamma uchun kompyuter“ rejasi 1985-yilda barcha mamlakat oʻquvchilariga kompyuterni taqdim etish uchun Frantsiyaning hukumat tashabbusi boʻlib, unda Fransiya mamalakat oʻquvchilariga kompyuter tarqatgan edi.

Birlashgan Qirollik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniyada 1970-yillarning oxirida va 1980-yillarning boshida bir qator taniqli video oʻyinlar ishlab chiquvchilar paydo boʻldi[10]. 1982-yilda chiqarilgan ZX Spectrum Buyuk Britaniya va Yevropada shaxsiy kompyuterlari, kodlash va oʻyinlarni ommalashtirishga yordam berdi.[11][12][13].

BBC Micro kompyuteridan foydalangan holda BBC kompyuter oʻquv loyihasi 1980-yildan 1989-yilgacha davom etdi. Ushbu tashabbus 1990-yillarda ommaviy bozordagi kompyuterlar rivojlanishidan oldin maktablarda va uyda kodlovchilarning avlodini yaratdi[14][15]. „Shaxsiy kompyuterlar innovatsiyasi“ 1990-yillarda biznes va shaxslar uchun moʻljallangan ilk web-hosting kompaniyalarining rivojlanishiga olib keldi[16].

BBC kompyuter oʻquv sozlash loyihasi 2012-yil talabalarning axborot texnologiyalari va kompyuter savodxonligi fanlaridan mahoratlarini rivojlantirish uchun tashabbus edi.

Kompyuter dasturlash koʻnikmalari 2014-yilda Milliy oʻquv dasturi kiritilgan[17][18].

2017-yilda Buyuk Britaniyaning taxminan 11,5 millionga yaqin fuqarosi kompyuter savodxonligi boʻyicha asosiy bilimlarga ega emasligi xabar qilingan[19]. Buning javobi sifatida Buyuk Britaniya hukumati 2017-yilda " Raqamli mahorat strategiyasini " nashr etdi[20][21].

Raspberry Pi 2012-yilda birinchi marta chiqarilgan, dastlab Buyuk Britaniyadagi maktablarda kompyuter savodxonligi fanining asosiy oʻqitilishini targʻib qilish uchun moʻljallangan arzon bir stolli kompyuterlar seriyasidir[22][23][24]. Keyinchalik ular kutilganidan ancha mashhur boʻlib, turli xil dasturlarda ishlatilgan[25]. Raspberry Pi Foundation Buyuk Britaniya maktablarida va rivojlanayotgan mamlakatlarda dastlabki kompyuter savodxonligi fanini oʻqitishni ragʻbatlantiradi[26].

AQSh

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1978-yilda Milliy fan jamgʻarmasi yoshlarga kompyuter dasturlashini oʻqitish uchun chaqiriq chiqardi[27]. Talabalarni kompyuterga tanishtirish uchun AQSh hukumati, xususiy jamgʻarmalar va universitetlar oʻrta maktab oʻquvchilari uchun yozgi dasturlarni moliyalashtirish va xodimlarga qoʻshilishdi[27][28].

AQShda maktab oʻquvchilariga tablet kompyuterlari bilan tanishtirilmoqda[29]. Tablet kompyuterlari kichik oʻlchamdaligi uchun afzal hisoblanadi[30]. Tablet kompyuterini tutish interfeysi kichik bolalar koʻproq mos keladi[31]. Yosh bolalar oʻqituvchilari oʻquvchilarga oʻrgatish orqali oʻquvchilar uchun tablet kompyuterida turli faoliyatlarni oʻtkazish uchun talabalarga qaratilgan taʼlimotni ishlatadilar[32]. Bu odatda Internetni tarqatishni va dasturlardan foydalanishni oʻz ichiga oladi, yosh talabaga kompyuter mahoratining asosiy darajasi bilan tanishtiradi[1][31].

Ushbu mavzuda muhokama qilingan tashvish shundaki, boshlangʻich va oʻrta taʼlim oʻqituvchilarining koʻpchiligi kompyuter savodxonligini oʻrgatish uchun koʻnikmalarga ega emaslar[29].

Qoʻshma Shtatlardagi ish bozorida kompyuter saxiyligi ish tanlash imkoniyatlarini jiddiy cheklaydi[33][34]. Per Scholas kabi notijorat tashkilotlar Janubiy Bronks, Nyu-York, Mayami, Florida va Kolumbus, Ohaio shaharlarida kam xizmat koʻrsatadigan jamoatlarda, bolalar va ularning oilalariga bepul va arzon kompyuterlar taklif qilib, bu boʻlinishni kamaytirishga harakat qiladilar[35].

Dunyo boʻylab kompyuter savodxonligi darajasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hindistonda kompyuter sinflari (2015)

Jahon iqtisodiy forumi tomonidan malumot berishlaricha, 2020-yilda dunyodagi kompyuter savodxonligi oʻrtacha oʻlchamlari OECD mamlakatlarida umuman yoʻqligini koʻrsatdi. Ularning taxminan toʻrtdan biri kompyuterdan foydalanishni bilmas edi. Hech boʻlmaganda 45%dan kam darajada baholanadi va faqat 30% oʻrtacha va kuchli kompyuter savodxonligi bilan baholanadi[36].

Shuningdek qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Hisobot savdosi
  • kompyuter bilimlari va taʼlim
  • Raqamli boʻlinish
  • Raqamli oʻqishni oʻrganish
  • Axborot savodxonligi
  • Transilfabetizatsiya
  • Internetda oʻqishni oʻrganish

Kompyuterlar

  • BBC Micro
  • OLPC XO
  • Raspberry Pi

Tashkilotlar

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Tobin, Catherine D. (February 1983). „Developing Computer Literacy“. The Arithmetic Teacher. 30-jild, № 6. 22–23, 60-bet. doi:10.5951/AT.30.6.0022. JSTOR 41190615.
  2. ↑ Buckingham, David (2010), „Defining Digital Literacy“, in Bachmair, Ben (muh.), Medienbildung in neuen Kulturräumen (nemischa), VS Verlag für Sozialwissenschaften, 59–71-bet, doi:10.1007/978-3-531-92133-4_4, ISBN 978-3-531-16755-8
  3. ↑ „An Overview of Basic Computer Literacy Skills“. Harper College.
  4. ↑ Kegel, RHP (2019). „Towards More Individualized Interfaces: Automating the Assessment of Computer Literacy“ (PDF). BCSS@persuasive.
  5. ↑ Tobin, Catherine D. (1983). „Developing Computer Literacy“. The Arithmetic Teacher. 30-jild, № 6. 22–23-bet. doi:10.5951/AT.30.6.0022. JSTOR 41190615.
  6. ↑ Watkins, Nellouise. National Goals And Strategies For Computer Literacy, 1982 — 267–270-bet. 
  7. ↑ „Oral-History:Andrew R. Molnar - Engineering and Technology History Wiki“. ethw.org. Qaraldi: 2020-yil 24-fevral.
  8. ↑ „Definition of computer literacy“ (en). PCMAG. Qaraldi: 2020-yil 23-yanvar.
  9. ↑ Haigh, Roger W. (March 1985). „Planning for Computer Literacy“. The Journal of Higher Education. 56-jild, № 2. 161–171-bet. doi:10.2307/1981664. JSTOR 1981664.
  10. ↑ Blake, Jimmy. „How the UK became a major player in the gaming world“ (en-GB). BBC News (2019-yil 6-yanvar). Qaraldi: 2019-yil 7-yanvar. „The gaming industry as it now exists formed around the same time back in the late 70s early 80s - there were a small number of influential people in programming.“.
  11. ↑ „Sinclair Spectrum designer Rick Dickinson dies in US“. BBC News (2018-yil 26-aprel). Qaraldi: 2018-yil 27-aprel. „the machines had "spawned a generation" of coders that had helped to establish the UK's reputation as a creative, game-making powerhouse“.
  12. ↑ Kelion, Leo. „Sinclair's ZX Spectrum turns 30“. BBC News (2012-yil 23-aprel). Qaraldi: 2018-yil 26-aprel. „The success was also driven by videogame sales - the machines were originally marketed as an educational tool but you ensured titles were ready at launch.“.
  13. ↑ O'Regan, Gerard. Introduction to the History of Computing: A Computing History Primer. Springer, 21 June 2016. ISBN 9783319331386. 
  14. ↑ „BBC releases computer history archive“ (en-GB). BBC News (2018-yil 27-iyun). Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.
  15. ↑ „BBC Computer Literacy Project Archive“ (en). computer-literacy-project.pilots.bbcconnectedstudio.co.uk. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.
  16. ↑ Bonsignore, Tony. „I stole £30,000 from my mum to make millions“ (en-GB) (2019-yil 11-fevral). Qaraldi: 2019-yil 11-fevral. „Fasthosts was a classic example of the bedroom computer innovation that the UK was so good at in the 80s and 90s.... it also simplified the process of registering domain names and accessing web hosting“.
  17. ↑ Dredge. „Coding at school: a parent's guide to England's new computing curriculum“ (en). The Guardian (2014-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2018-yil 29-iyun.
  18. ↑ „National curriculum in England: computing programmes of study“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2018-yil 29-iyun.
  19. ↑ „Digital Skills in the United Kingdom“. House of Lords Library Briefing (2017-yil 10-avgust). 2023-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 1-may.
  20. ↑ „Government sets out digital strategy“ (en-GB). BBC News (2017-yil 1-mart). Qaraldi: 2018-yil 29-iyun.
  21. ↑ „UK Digital Strategy“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2018-yil 29-iyun.
  22. ↑ Cellan-Jones. „A £15 computer to inspire young programmers“. BBC News (2011-yil 5-may).
  23. ↑ Price, Peter. „Can a £15 computer solve the programming gap?“. BBC Click (2011-yil 3-iyun). Qaraldi: 2011-yil 2-iyul.
  24. ↑ Bush. „Dongle computer lets kids discover programming on a TV“. Electronics Weekly (2011-yil 25-may). Qaraldi: 2011-yil 11-iyul.
  25. ↑ „Ten millionth Raspberry Pi, and a new kit – Raspberry Pi“ (2016-yil 8-sentyabr). — „we've beaten our wildest dreams by three orders of magnitude“. Qaraldi: 2016-yil 9-sentyabr.
  26. ↑ Collins. „The life of Pi: Ten years of Raspberry Pi“ (en). University of Cambridge (2022-yil 25-fevral). Qaraldi: 2022-yil 28-fevral.
  27. ↑ 27,0 27,1 Aamoth, Doug (2011-11-15). „The Man Who Invented Email“. Time (ingliz (Amerika)). ISSN 0040-781X. Qaraldi: 2022-04-18.
  28. ↑ „Statement from the National Museum of American History: Collection of Materials from V.A. Shiva Ayyudurai“ (en). National Museum of American History (2012-yil 15-mart). Qaraldi: 2022-yil 18-aprel.
  29. ↑ 29,0 29,1 Jordan, H; Hunter, E; Lee, I.C. (2016). „Tablet Technology for Educators“. Proceedings of Global Learn-Global Conference on Learning and Technology. 94–100-bet.
  30. ↑ Neumann, Michelle M.; Neumann, David L. (4 September 2013). „Touch Screen Tablets and Emergent Literacy“. Early Childhood Education Journal. 42-jild, № 4. 231-bet. doi:10.1007/s10643-013-0608-3.
  31. ↑ 31,0 31,1 Blackwell, Courtney K.; Lauricella, Alexis R.; Wartella, Ellen (1 July 2016). „The Influence of TPACK Contextual Factors on Early Childhood Educators' Tablet Computer Use“. Computers & Education. 98-jild. 57–69-bet. doi:10.1016/j.compedu.2016.02.010.
  32. ↑ Beschorner, Beth; Hutchison, Amy (2013). „iPads as a Literacy Teaching Tool in Early Childhood“ (PDF). International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology. 1-jild, № 1. 16–24-bet.
  33. ↑ Wyatt, Edward. „Most of U.S. Is Wired, but Millions Aren't Plugged In“. The New York Times (2013-yil 18-avgust). Qaraldi: 2013-yil 19-avgust.
  34. ↑ Peng, Gang (September 2017). „Do computer skills affect worker employment? An empirical study from CPS surveys“. Computers in Human Behavior (inglizcha). 74-jild. 26–34-bet. doi:10.1016/j.chb.2017.04.013.
  35. ↑ „Per Scholas; Affordable Technology Finally Available to Bronx Residents“. Pediatrics Week. 27 August 2011. 42-bet.
  36. ↑ Fenton. „Machine in Control“. www.boti.co.za. Business Optimization Training Institute. Qaraldi: 2020-yil 26-may.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vikilugʻatda kompyuter savodxonligi nomli maqola mavjud.


Andoza:Literacy

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kompyuter_savodxonligi&oldid=5194073" dan olindi