Kollinsit
| Kollinsit | |
|---|---|
 | |
| Asosiy | |
| Formulasi | Ca2(Mg, Fe2+)(PO4)2•2H2O |
| IMA maqomi | Coll[1] |
| Guruh | Fosfat minerali |
| Fizik xususiyatlari | |
| Qirra rangi | oq |
| Yaltiroqlik | Toza, ipaksimon, agar tolali boʻlsa |
| Qattiqlik | 3 dan 3,5 gacha |
| Sinishi | moʻrt |
| singoniyasi | Triklinik |
| Kollinsit | |
Kollinsit kimyoviy formulasi Ca2(Mg, Fe2+)(PO4)2•2H2O U Britaniya Kolumbiyasida (Kanada) topilgan va rasman 1927-yilda aniqlangan. U Kanada Geologik xizmati direktori Uilyam Genri Kollinz (1878-1937) sharafiga nomlangan. Mineralning uchta turi mavjud: magniy kollinziti, sink kollinziti va stronsiy kollinsiti. Kristal tuzilishi zaif vodorod aloqalari bilan bogʻlangan koʻp yuzli zanjirlardan iborat.
Kollinsit shaffof va jigarrang, shokolad-qora, och jigarrang, sargʻish oq, oq yoki rangsiz. [2]. U yupqa kesimida rangsiz [2] va yorugʻlik nurida och sariq-jigarrangdan rangsizgacha. Kollinsitning sink navi och koʻk rangga ega [2]. Mineral tolali odat bilan, kristallarning globulyar agregatlari, konsentrik qatlamli 2 smgacha pichoqli yoki prizmatik kristallar shaklida hosil boʻladi [2].
Kollinsit — fairfieldite guruhining aʼzosi [2] . Xillit kollinsitning sink analogidir [3] va kollinsit messelitning magniy analogidir [4].
Turlari
Kollinsitning uchta turi mavjud:
- magniy kollinziti, Ca</br> Ca mg (PO</br> Ca)</br> Ca •2H</br> Ca O [5]
- sink kollinziti, Ca</br> Ca (Mg,Zn 2+</br> Ca</br> Ca)</br> Ca •2H</br> Ca O [6]
- stronsiy kollinsit, (Ca,Sr}</br> (Ca,Sr} (Mg, Fe 2+</br> (Ca,Sr}</br> (Ca,Sr})</br> (Ca,Sr} •2H</br> (Ca,Sr} O [6]
Magnesiya kollinziti 1972-yilda Janubiy Dakotadan [5] , rux kollinziti 1973-yilda Janubiy Avstraliyadan [7] va stronsiy kollinsit Rossiyadan 1965-yilda aniqlangan [8] Kaltsiyning stronsiy kollinzitda paydo boʻladigan stronsiy bilan almashtirilishi kollinsit uchun atipikdir [9].
Tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kollinsitning kristall tuzilishi asosan sof magneziy kollinsit Ca 2 Mg(PO 4) 2 · 2H 2 O yordamida aniqlangan va 1974-yilda nashr etilgan [10]. U burchak almashuvchi (MgΦ 6) oktaedra va (PO 4) tetraedra zanjirlaridan iborat. Mg ligandlarining toʻrttasi (PO 4) guruhlari, qolgan ikkitasi esa suv molekulalari bilan bogʻlanadi. (PO 4) guruhidagi ligandlarning ikkitasi (MgΦ 6) oktaedra bilan, qolgan ikkitasi esa kaltsiy atomlari bilan bogʻlanadi va vodorod aloqasi qabul qiluvchisi sifatida ishlaydi. Zaif vodorod aloqalari zanjirlarni bir-biriga bogʻlaydi va ular orasidagi ajralishga majbur qiladi[11]. Ajratish zanjirlar orasidagi interstitsial, sakkizta muvofiqlashtirilgan kaltsiy uchun joy beradi [11] [12].
Tarix
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kollinsit 1927-yilgacha Britaniya Kolumbiyasidagi Fransua koʻli yaqinida topilgan [13]. 10 sm dan 30 smgacha vurtzilit bilan qoplangan fosfat minerallarining konsentrik qatlamlari bilan oʻralgan andezit boʻlagidan tashkil topgan fosforit tugunlarida topilgan[13]. Fosfat qatlamlari kversit deb nomlangan mineraldan (notoʻgʻri tasniflanganligi sababli) [14] va yangi mineral kollinsitdan iborat edi [15]. Kollinsit oʻsha paytda Kanada Geologik xizmati direktori boʻlgan Uilyam Genri Kollinz (1878-1937) sharafiga nomlangan[15]. Mineral Eugene Poitevin tomonidan 1927-yilda Geologiya xizmati nashrida tasvirlangan[16] . EA Tompson tomonidan oʻtkazilgan tahlil bilan Poitevin formulani Ca deb aniqlangan Ca</br> Ca (Mg, Fe 2+</br> Ca</br> Ca)</br> Ca •2½H</br> Ca O [17]. Kollinsitning kristallari topilmaganligi sababli, aniqlangan yagona kristallografik maʼlumot boʻlinishlar orasidagi burchak edi[18].
1940-yilda CW Wolfe mineral turlarini qayta koʻrib chiqdi [18]. FA Gonyer tomonidan oʻtkazilgan tahlillar natijasida Vulf kollinsit formulasi Ca ekanligini aniqladi Ca</br> Ca (Mg, Fe 2+</br> Ca</br> Ca)</br> Ca •2H</br> Ca O, Poitevin koʻrsatganidan kamroq suvni oʻz ichiga oladi [17]. Vulf shuningdek Poitevin tomonidan topilgan toʻrtta boʻlinishni shubha ostiga qoʻydi, chunki u oltita tolali kristallardan faqat ikkita boʻlinishni aniqlay oldi[18].
Hodisa
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kollinsit Avstraliya, Avstriya, Bagama orollari, Braziliya, Kanada, Germaniya, Namibiya, Norvegiya, Ruminiya, Rossiya, Janubiy Afrika, Ispaniya va AQShda topilgan. Mineral nurash natijasida boshqa minerallarning qobigʻi sifatida hosil boʻladi. U bitum, bobierrit, karbonatga boy floroapatit, kriptomelan, dolomit, Fe-Mn oksidlari, kovdorskit, parahopeit va sholsit bilan bogʻlangan holda uchraydi [2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Warr, L.N. (2021). "IMA–CNMNC approved mineral symbols". Mineralogical Magazine 85 (3): 291–320. doi:10.1180/mgm.2021.43. https://www.cambridge.org/core/journals/mineralogical-magazine/article/imacnmnc-approved-mineral-symbols/62311F45ED37831D78603C6E6B25EE0A.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Anthony, John W.; Bideaux, Richard A.; Bladh, Kenneth W. et al., eds. "Collinsite". Handbook of Mineralogy. Chantilly, VA: Mineralogical Society of America. http://www.handbookofmineralogy.org/pdfs/collinsite.pdf.
- ↑ Yakubovich et al. 2003, s. 981
- ↑ Foshag 1928, s. 202
- ↑ 5,0 5,1 Bridge & Pryce 1974, s. 579
- ↑ 6,0 6,1 Yakubovich et al. 2003, s. 227
- ↑ Bridge & Pryce 1974, s. 577
- ↑ Liferovich et al. 2001, s. 1082
- ↑ Yakubovich et al. 2003, s. 226
- ↑ Brotherton et al. 1974, s. 653
- ↑ 11,0 11,1 Hawthorne 1998, s. 162
- ↑ Brotherton et al. 1974, s. 655
- ↑ 13,0 13,1 Poitevin 1927, ss. 2–4
- ↑ „Quercyite“. Mindat. Qaraldi: 2012-yil 9-avgust.
- ↑ 15,0 15,1 Poitevin 1927, s. 5
- ↑ Poitevin 1927, s. 2
- ↑ 17,0 17,1 Wolfe 1940, s. 747
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Wolfe 1940, s. 746
== Manba ==
- Bibliografiya
- Bridge, P. J.; Pryce, M. W. (March 1974). "Magnesian collinsite from Milgun Station, Western Australia". Mineralogical Magazine 39 (305): 557–559. doi:10.1180/minmag.1974.039.305.11. Archived from the original on 2018-06-08. https://web.archive.org/web/20180608053252/http://www.minersoc.org/pages/Archive-MM/Volume_39/39-305-577.pdf. Qaraldi: 2022-09-27.Kollinsit]]
- Brotherton, P. D.; Maslen, E. N.; Pryce, M. W.; White, A. H. (1974). "Crystal Structure of Collinsite". Australian Journal of Chemistry 27 (3): 653–656. doi:10.1071/CH9740653. https://archive.org/details/sim_australian-journal-of-chemistry_1974-03_27_3/page/653. (subscription required)
- Foshag, W. F. (May 1928). "New Mineral Names: Collinsite". American Mineralogist 13 (5): 201–202. http://www.minsocam.org/ammin/AM13/AM13_201.pdf.
- Hawthorne, Frank C. (April 1998). "Structure and chemistry of phosphate minerals". Mineralogical Magazine 62 (2): 141–164. doi:10.1180/002646198547512. Archived from the original on 2018-04-18. https://web.archive.org/web/20180418014801/http://www.minersoc.org/pages/Archive-MM/Volume_62/62-2-141.pdf. Qaraldi: 2022-09-27.Kollinsit]]
- Liferovich, Ruslan P.; Pakhomovsky, Yakov A.; Bogdanova, Alla N.; Balaganskaya, Elena G.; Laajoki, Kauko V.O.; Gehör, Seppo; Chukanov, Nikita V. (August 2001). "Collinsite in hydrothermal assemblages related to carbonatites in the Kovdor Complex, northwestern Russia". The Canadian Mineralogist 39 (4): 1081–1094. doi:10.2113/gscanmin.39.4.1081. http://rruff.info/uploads/CM39_1081.pdf.
- Poitevin, Eugene (July 21, 1927). "A new Canadian occurrence of phosphorite from near Francois Lake, British Columbia". Bulletin (Canada Department of Mines, Geological Survey) 46: 2–12. http://rruff.info/uploads/CDMB46_5.pdf.
- Wolfe, C. W. (December 1940). "Classification of minerals of the type A3(XO4)2·nH2O". American Mineralogist 25 (12): 738–753. http://www.minsocam.org/ammin/AM25/AM25_738.pdf.
- Yakubovich, Olga V.; Kabalov, Yu K.; Gavrilenko, Polina G.; Liferovich, Ruslan P.; Massa, Werner (2003). "Strontium in the Collinsite Structure: Rietveld Refinement". Crystallography Reports 48 (2): 226–232. doi:10.1134/1.1564200. (subscription required)
- Yakubovich, Olga V.; Massa, Werner; Liferovich, Ruslan P.; Gavrilenko, Polina G.; Bogdanova, Alla N.; Tuisku, Pekka (2003). "Hillite, a new member of the fairfieldite group: its description and crystal structure". The Canadian Mineralogist 41 (4): 981–988. doi:10.2113/gscanmin.41.4.981. http://rruff.info/uploads/CM41_981.pdf.