Kisyakbika Bayryasova
| Kisyakbika Bayryasova | |
|---|---|
| Киҫәнбикә Байрасова | |
 | |
| Tavalludi | 1679 |
| Vafoti | 30-aprel 1739-yil |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi |
Kisyakbika Bayryasova (boshqirdcha: Киҫәнбикә Байрасова, 1679-yil − 1739-yil 30-aprel) majburan choʻqintirilgan musulmon ayol, keyinchalik Islomga qaytgani tufayli olovda yoqilgan[1].
Hududdagi siyosiy vaziyat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kisyabika Bayryasova 1679-yilda Rossiyadagi Sibir yoʻlining Duvanskoy volostida tugʻilgan. 18-asrning boshlarida Uralda „togʻ qudrati“ deb ataluvchi kon ochilgan. Yekaterinburg shahrining asoschisi sifatida tanilgan Vasiliy Tatishev „Rossiya tarixi“ kitobining muallifi sanoat idorasining rahbari boʻlgan. Oʻsha paytda viloyatda yangi konlarni faol oʻzlashtirish boshlangan, yangi zavod va konlar qurilgan. Mahalliy aholi boshqirdlar Rossiyaga qoʻshilish sharoitida olingan yerlarga boʻlgan meros huquqini yoʻqotishdan qoʻrqib, oʻzlarining madaniy, diniy va maishiy anʼanalarini himoya qilishga intilishgan. Xalqning noroziligi 1735―1740-yillardagi Boshqird qoʻzgʻoloniga sabab boʻlgan. Rasmiylar jazo kampaniyalari bilan javob berishgan. Qoʻzgʻolon koʻtargan qishloqlarning aholisi oʻldirilgan, qullikka sotilgan, majburan choʻqintirilgan. Boshqird ayoli Kisyakbika Bayryasova qoʻlga olinib, Yekaterinburgga olib kelingan. Yozuvchi va tarjimon Kiryak Kondratovichga serf sifatida berilgan. Choʻqintirilgan va soʻng Yekaterina deb ism berilgan.
Boshqa qullar singari Kisyakbika ham ozodlikni orzu qilib yashagan. 1737-yil 18-sentyabrda boshqa qul bilan qochib ketgan. Kampirni qoʻlga olib, qamchilaganlar. Ammo erkinlikni sevuvchi ayol bu ishida davom etgan. Oʻsha yilning 26-sentyabrida Kisyakbika sanoat idorasi menejeri kotibi bilan Yekaterinburgdan ikkinchi marta qochib ketadi. Ushlanib yana qamchilangan.
Shu bilan birga, 1738-yil 20-aprelda Toygilda Julyakov qatl qilingan. U ham majburan choʻqintirilgan, lekin Islomga qaytgan edi[2][3]. Yekaterinburg va uning atrofidagi barcha boshqirdlar Toygilda gulxanga olib borilgan. Toygilda Julyakov bolalari koʻz oʻngida olovda yoqib yuborilgan. Shunda ham Kisyakbika kuydirilishdan qoʻrqmay, 1738-yil sentyabr oyida uchinchi marta qochib ketgan[4].
1739-yil 8-fevralda Sanoat idorasi Kisyabika Bayryasovani Islomga qaytgani va uch marta qochib ketgani uchun ustunda yoqib yuborishga qaror qilgan.
Bir oy oʻtgach, Kisyabika Bayryasova Yekaterinburgning markaziy maydonida qatl qilingan[5][6].
Sanʼatda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Boshqird yozuvchisi M. S. Burakayeva „Skaz Kisyakbike (Kisyakbika ertagi)“ qissasini yozgan. Mixail Bashkirov hikoya asosida pyesa yozgan. Bu spektaklni Sterlitamak boshqird drama teatri sahnalashtirgan. Mustay Karim katta muvaffaqiyat bilan „Kiҫәkbikә. Riүәyәt“ (boshqirdcha: Киҫәкбикә. Риүәйәт) spektaklining Milliy yoshlar teatri sahnasida premyerasini oʻtkazgan[7].
Shov-shuvli premyeradan keyin spektakl repertuardan olib tashlangan. Teatr sanʼatkorlarining soʻzlariga koʻra, spektaklni bekor qilish haqidagi farmon Madaniyat vaziridan chiqqan[8][9].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Дело Екатеринбурга. Поцелуй костра“ (ru-RU). ЕТВ. 2020-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
- ↑ „Логинов Олег. Уральская преступность. Первые разбойники на Среднем Урале.//«Ведомости: Урал», июнь 2011.“. 2020-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-aprel.
- ↑ Rakitin A. I. „Zagadochnie prestupleniya proshlogo“. – 2001. (ruscha)
- ↑ State Archive of the Sverdlovsk Region. F.24. Op.1. D.818. S.70.
- ↑ (ru) Islam in the Urals. Encyclopedic Dictionary. М.-Н. Новгород: ИД «Медина». pp. 54. http://kraeved.opck.org/biblioteka/ural/islam_na_urale/islam_na_urale.pdf.
- ↑ Starostin A. N .. Islam in the Sverdlovsk Region, Ислам в России (ru). М.: Логос [Ислам в Свердловской области], 2007. ISBN ((978-5-98704-268-2)).
- ↑ „В Уфе показали премьеру спектакля "Сказ о Кисякбике"“. www.bashinform.ru. Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
- ↑ „В Уфе показали премьеру спектакля "Сказ о Кисякбике"“. www.bashinform.ru. Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
- ↑ „В Башкирии запретили спектакль о женщине, сожженной за переход из православия в ислам“ (ru). islamnews.ru. Qaraldi: 2022-yil 28-yanvar.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ayollar hikoyalari: boshqird Jan d’Arki Realnoye vremya 10.03.2018 (ruscha)