Kipr Turk anklavlari

Kipr Turk anklavlari 1960-yillarning birinchi yarmida yunonlar bilan etnik toʻqnashuvlar va 1974-yilda Turkiyaning Kiprga bostirib kirishi oʻrtasida mavjud boʻlgan Kipr turk jamoasining zich joylashgan hududlari sanaladi.

Anklavlarning paydo boʻlishiga olib keladigan voqealar

1960-yilda Kipr Respublikasi mustaqillikka erishganida turk millati ozligi (18% aholisining) orol boʻylab ham turk qishloqlarida, ham aralash qishloqlar va yirik shaharlarda tarqalgan. Kipr Respublikasi Konstitutsiyasi Kipr turklarining hukumatda ishtirok etishini va konstitutsiyaga koʻra, lavozimini turk egallagan mamlakat vitse-prezidenti uchun veto huquqini taʼminladi. 1963-yil dekabr oyida Kipr Respublikasi Prezidenti arxiyepiskop Makarios kiprlik turklarni hukumat va davlatning normal faoliyatiga putur yetkazishda ayblab, 1960-yilgi konstitutsiyaga turk jamiyati vakilligiga chek qoʻygan bir qancha tuzatishlar kiritishni taklif qildi. Kipr hukumati va millatlararo munosabatlardagi inqirozni kuchaytirdi. Yunonlar turklar Kipr Respublikasi hukumatida ishtirok etishdan ixtiyoriy ravishda bosh tortganliklarini daʼvo qilganlar, turklar esa ularni majburan chiqarib tashlaganliklarini daʼvo qilganlar^[2].

Kipr turk jamiyati konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgartirishlar rad etilganidan keyin butun orol boʻylab zoʻravonlik urushi boshlandi. 103 dan 109 gacha turk qishloqlari yoki aralash qishloqlari hujumga uchradi va 25 000 dan 30 000 gacha turklar qochqinga aylandi. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, 364 kiprlik turk va 174 kiprlik grek halok boʻlgan. Voqea natijasida turklar alohida hududlarda yashay boshlagan. Nikosiya UNFICYP qoʻshinlarini joylashtirish bilan yashil chiziq bilan boʻlindi.

Anklavlardagi vaziyat

Anklavlar orol boʻylab tarqalib ketgan. Ularning aholisi koʻplab asosiy ehtiyojlardan mahrum edi. Anklav cheklovlari faqat 1967-yildan keyin yumshata boshladi, oʻsha paytda koʻplab kiprlik turklar 1963-yilda tark etgan tashlab ketgan qishloqlariga qaytishni boshladilar.

Tovarlarni taqiqlash

Kipr Respublikasi hukumati turklarga maʼlum narsalarga ega boʻlish va bu narsalarni anklavlarga olib kirishni taqiqladi. Cheklovlar nafaqat qurolli faoliyatni cheklash, balki ularning normal iqtisodiy hayotga qaytishiga yoʻl qoʻymaslik uchun ham moʻljallangan edi. Shunday qilib, yoqilgʻining barcha turlari, shu jumladan kerosin, dastlab taqiqlangan edi (1964-yil oktyabr oyiga kelib, kerosinga nisbatan taqiq bekor qilindi). Benzin va dizel yoqilgʻisini taqiqlash oʻsha vaqtgacha saqlanib qoldi va anklavlarni oziq-ovqat bilan taʼminlashga toʻsqinlik qildi. Qurilish materiallarini taqiqlash janglarda vayron boʻlgan uylarni qayta tiklashga toʻsqinlik qildi va qish yaqinlashganda, jun kiyimning taqiqlanishi koʻchirilgan odamlarni qiyin ahvolga solib qoʻydi. Chodirlar uchun materiallarning cheklanishi koʻchirilganlar uchun vaqtinchalik boshpana qurishga toʻsqinlik qildi. 1964-yil 7-oktabrdan boshlab , Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining maʼruzasiga koʻra, anklavlarga akkumulyatorlar, avtomobil qismlari, sement, qurollar, radiolar, yoqilgʻi (koʻp miqdorda) olib kirish taqiqlandi. jun kiyim (agar u harbiy maqsadlarda ishlatilishi mumkin boʻlsa), telefonlar, simlar (shu jumladan tikanli simlar), portlovchi moddalar ham olib kirish taqiqilab qoʻyildi^[3].

Harakat erkinligini cheklash

Kipr turklarining harakat erkinligi cheklangan edi. Gretsiya politsiyasi BMT Bosh kotibi „ortiqcha tekshirish va tintuvlar va keraksiz toʻsiqlar“ deb atagan narsani amalga oshirdi^[3]. Kipr turklari nazorat-oʻtkazish punktlari, aeroportlar va davlat idoralarida millatchi yunon xodimlari tomonidan taʼqibga uchradi. Politsiya Shimoliy Nikosiya anklavidan tashqarida turklarning sayohat qilishiga cheklovlar qoʻydi. Dastlab, kiprlik turklarning Lefkaga kirishi va chiqishiga umuman ruxsat berilmagan, cheklov faqat 1964-yil oktyabr oyiga kelib, ularga sharqqa emas, balki gʻarbga Limnitisga borishga ruxsat berilganda yumshatilgan. Turk shifokorlarining ham navbatchilikda erkin harakatlanishiga ruxsat berilmagan, yunonlar ularni tekshirishga majbur qilishgan^[3].

Iqtisodiy vaziyat

1963-yil va 1974-yillar davomida ikki jamoa oʻrtasidagi iqtisodiy tafovut kuchaydi. Orolning yunon qismining iqtisodiyoti rivojlangan turizm va moliya sektoridan foyda koʻrgan boʻlsa, turklar qashshoqlashib, ular orasida ishsizlik koʻpayib bordi. Ularning anklavlari Kipr Respublikasining yunon maʼmuriyati tomonidan embargo qilingan, jamoalar oʻrtasidagi savdo toʻsib qoʻyilgan edi. Harakatdagi cheklovlar tufayli koʻp sonli turklar avvalgi ish joylarini tark etishga majbur boʻldilar. Qochqinlar eski daromad manbalaridan mahrum edi. Biroq bu davrda Turkiya hukumati yordami boshlandi: 1968-yilga kelib Turkiya kipr turklariga yiliga 8 000 000 funt sterlingga yaqin pul bera boshladi.

Kipr Turk anklavlari roʻyxati

Kokkina (Erenkoy)
Limnit (Yeshilirmak)
Lefka (Lefke)
Lefkosiya-Agyrta (Lefkosa-Agyrdag)
Tsatos (Tsiaos/Serdarli)
Galinoporni (Kuruova)
Kofinou (Gechitkale)
Lurojina (Akinjilar)
Angolemi (Gaziveren)
Pergamos (Beyarmudu)

Katta shaharlardagi kichik anklavlar ham mavjud:

Pafos (Muttalos/Kasaba)
Larnaka (Iskele)
Famagusta (Magusa/Surichi)

Manbalar

↑ „Cyprus Ethnic 1973“. 2019-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
↑ {{{title}}}. ISBN 9780199757169.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 „REPORT BY THE SECRETARY-GENERAL ON THE UNITED NATIONS OPERATION IN CYPRUS (For the period 10 September to 12 December 1964) - Annex II. Doc S/6103“. United Nations. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 4-avgust.

[1] „Cyprus Ethnic 1973“. 2019-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.

[2] {{{title}}}. ISBN 9780199757169.

[unsgr1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 „REPORT BY THE SECRETARY-GENERAL ON THE UNITED NATIONS OPERATION IN CYPRUS (For the period 10 September to 12 December 1964) - Annex II. Doc S/6103“. United Nations. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 4-avgust.

[1]

[2]

[3]