Kabuki

Kabuki(歌舞伎, qoʻshiq va raqs sanʼati) – asrlar davomida tomoshabinlarni oʻziga jalb etgan yapon teatrining anʼanaviy shakli. Oʻzining liboslari, uslubli qilingan harakatlari va jozibali hikoyalari bilan mashhur boʻlgan Kabuki drama, raqs va musiqa elementlarini oʻz ichiga olgan noyob sanʼat turidir. Oʻzining kelib chiqishi 17-asrning boshlariga toʻgʻri keladi, Kabuki yapon jamiyatida boy tarix va madaniy ahamiyatga ega^[1].

Tarixi va kelib chiqishi

Yapon teatrining anʼanaviy koʻrinishi boʻlgan Kabuki 17-asr boshlarida paydo boʻlgan. U Yaponiyada nisbatan tinchlik va barqarorlik davri boʻlgan Edo davrida paydo boʻlgan. Kabuki dastlab erkak va ayol rollarini oʻynashga ixtisoslashgan onnagata nomi bilan tanilgan ayol aktyorlar tomonidan ijro etilgan. Biroq, axloqsizlik va aktyorlarning tomoshabinlarga taʼsiridan xavotirlanganligi sababli, hukumat 1629- yilda ayol ijrochilarni taqiqlab qoʻydi. Bu yaro-kabuki, yaʼni erkaklardan iborat aktyorlarning paydo boʻlishiga olib keldi. Kabukidagi ayollarga qoʻyilgan taqiq 19-asr oxirida bekor qilindi^[2].

Yaro-kabuki davri Kabuki tarixida muhim burilish nuqtasi boʻldi. Erkak aktyorlar oʻz chiqishlariga stilizatsiya va teatrlashtirilganlikning yangi darajasini olib kelishdi. Pyesalarda dramatik imo-ishoralar, akrobatik harakatlar va murakkab liboslar aks ettirilganligi yanada chiqisharga yanada uyushganlik hissini berdi. Kabuki mashhurligi tez oʻsib bordi va har biri oʻziga xos uslubga ega boʻlgan truppalar tashkil etildi.

Kabuki pyesalarida koʻpincha tarixiy voqealar, afsonalar va maishiy voqealar tasvirlangan, ular tomoshabinlar bilan uyg'unlashgan. Tarixiy spektakllarda (jidaimono) mashhur samuray janglari va Yaponiya oʻtmishidagi qahramonlik ertaklari tasvirlangan. Mahalliy oʻyinlar (sewamono) oddiy odamlarning hayotiga qaratilgan boʻlib, sevgi, sadoqat va oilaviy muhit mavzularini oʻrganadi. Raqs-dramalari (shosagoto) oʻzida murakkab raqs ketma-ketliklarini oʻzida mujassam etgan va aktyorlarning mahoratini namoyish etgan^[3].

Kabuki elementlari

Kabuki sahnasi sanʼat turining vizual tomoshasiga hissa qoʻshadigan turli xil teatr asboblari bilan jihozlangan. Bularga aylanuvchi sahnalar va qopqonlar kiradi, ular aktyorlarga muammosiz kirish va chiqishlarni amalga oshirishga imkon berish uchun strategik tarzda joylashtirilgan, ajablanish elementini kuchaytiradi va dramatik effektlarni yaratadi. Bunday sahna mahorati spektakllarga sehr va kutilmagan yurish elementini qoʻshadi.

Kabukining eng diqqatga sazovor xususiyatlaridan biri bu hanamichi, sahnadan tomoshabinlar maydoniga choʻzilgan piyoda koʻprigi. Ushbu noyob xususiyat aktyorlarga tomoshabinlar bilan jismonan muloqot qilish imkonini beradi, spektakl va tomoshabin oʻrtasidagi chegarani xiralashtiradi. Hanamichi aktyorlar uchun dinamik yoʻl boʻlib xizmat qiladi, kirishlar, chiqishlar va oʻzaro taʼsirlar uchun imkoniyatlar yaratadi, tomoshabinlarni teatr tajribasiga yanada choʻmdiradi.

Til va aktyorlik uslublari ham Kabukida katta rol oʻynaydi. Masalan, Mie [1]- bu kuchli aktyorlik texnikasi boʻlib, unda aktyorlar dramatik pozalarni yaratadilar, oʻzlarining xarakterining mohiyati va his-tuygʻularini aniqlash uchun aniq bir holatda qotishadii. Ushbu uslub qilingan ifoda shakli spektakllarga intensivlik va vizual taʼsir qoʻshib, tomoshabinlarda doimiy taassurot qoldiradi.

Va nihoyat, oʻziga xos boʻyanish uslubi boʻlgan Kesho dan foydalanish Kabukining oʻziga xos belgisidir. Pardoz jasur, boʻrttirilgan dizaynlar, jonli ranglar va qahramonlarni va ularning rollarini bir zumda aniqlaydigan murakkab naqshlar bilan ajralib turadi. Kesho nafaqat tasvirning jozibadorligini oshiribgina qolmay, balki qahramonlarning shaxsiyati, his-tuygʻulari va ijtimoiy mavqeini ramziy tasvirlash vazifasini ham bajaradi^[4].

Mashhur ijrochilar

Eng mashhur taʼsirli ijrochilardan biri Chikamatsu Monzaemon (1653-1725) edi. U Sonezakidagi „Sevgi – oʻz joniga qasd qilish“ romanini, shuningdek, koʻplab boshqa ssenariylarni yozgan, ularning aksariyati fojiali oʻz joniga qasd qilish haqida edi. Skriptlar vizual effektlar kabi muhim hisoblanmasa ham, Monzaemon kabuki tushunchalarini takomillashtirish va ommalashtirish uchun qadrlanadi^[4]. Bando Tamasaburo V, juda hurmatga sazovor onnagata (ayol xarakterdagi aktyor) oʻz mahoratida muvaffaqiyat qozonishda davom etmoqda va u Kabukidagi eng hurmatli shaxslardan biri sifatida tanilgan. Oltmish yildan ortiq sahnada 71 yoshli rassom oʻz isteʼdodini otasi Bando Tamasaburo IVdan meros qilib oldi. Tamasaburo V ning ayollik xususiyatlari va nafis xulq-atvori uning doimiy mashhurligi va eʼtirofiga hissa qoʻshgan^[4].

Yozuvchi Aleks Kerr, doʻsti va muxlisi bilan suhbat chogʻida Tamasaburo V dan Kabuki aktyori boʻlishga motivatsiyasi haqida soʻrashdi. Bunga javoban u oʻziga erishib boʻlmaydigandek tuyulgan goʻzallik olamiga intilishini izhor qildi. Bu his-tuygʻu, shuncha yillar oʻtsa ham, intiluvchan aktyorlar hanuzgacha Kabukining qadimiy shohiyligiga jalb qilinayotganining mohiyatini qamrab oladi^[4].

Manbalar

↑ Brandon, James R. (1978-12-31), „Form in Kabuki Acting“, Studies in Kabuki, University of Hawaii Press, 63–132-bet, qaraldi: 2023-09-12
↑ „DISCOVER KABUKI“ (Yapon). Kabuki.
↑ „Shosagoto“, Wikipedia (inglizcha), 2023-08-10, qaraldi: 2023-09-12
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 David McElhinney & Brooke Larsen. „What is Kabuki? 8 Things You Need to Know About Kabuki Theater“ (Ingliz) (HTML) (david mcelhinney & brooke larsen).

[1] Brandon, James R. (1978-12-31), „Form in Kabuki Acting“, Studies in Kabuki, University of Hawaii Press, 63–132-bet, qaraldi: 2023-09-12

[2] „DISCOVER KABUKI“ (Yapon). Kabuki.

[3] „Shosagoto“, Wikipedia (inglizcha), 2023-08-10, qaraldi: 2023-09-12

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 David McElhinney & Brooke Larsen. „What is Kabuki? 8 Things You Need to Know About Kabuki Theater“ (Ingliz) (HTML) (david mcelhinney & brooke larsen).

[1]

[2]

[3]

[4]