Kontent qismiga oʻtish

Jet Propulsion Laboratory

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Jet Propulsion Laboratory (oʻzb. Reaktiv harakat laboratoriyasi) — federal tomonidan moliyalashtiriladigan tadqiqot va ishlanmalar markazi va NASA dala markazi Kaliforniya shtatidagi Flintrij shahrida joylashgan[1].

JPLdagi nazorat xonasi

1930-yillarda asos solingan JPL NASAga tegishli boʻlib, Kaliforniya Texnologiya Instituti (Caltech) tomonidan boshqariladi[2]. Laboratoriyaning asosiy vazifasi sayyoraviy robot-koinot kemalarini qurish va ishlatishdir. Lekin u Yer orbitasi va astronomiya missiyalarini ham amalga oshiradi. U NASA chuqur kosmik tarmogʻini boshqarish uchun ham javobgardir hisoblanadi.

Laboratoriyaning yirik faol loyihalari qatoriga Perseverance rover va Ingenuity Mars vertolyotini oʻz ichiga olgan Mars-2020 missiyasi; Mars Science Laboratory missiyasi, shu jumladan Curiosity rover; InSight lander (seysmik tadqiqotlar, geodeziya va issiqlik transportidan foydalangan holda ichki makonni oʻrganish); Mars Reconnaissance Orbiter; Yupiter orbitasidagi Juno kosmik kemasi; yer yuzasidagi tuproq namligini monitoring qilish uchun SMAP sunʼiy yoʻldoshi; NuSTAR rentgen teleskopi va kelgusi Psyche asteroid orbitasi kabilar kiradi. Shuningdek, u JPL Small-Body Maʼlumotlar bazasini boshqarish uchun mas’ul va barcha maʼlum boʻlgan Quyosh tizimi obyektlari uchun jismoniy xususiyati maʼlumotlari va nashrlar roʻyxatini taqdim etadi.

JPLning Kosmik Parvoz Operatsion Inshooti va Yigirma Besh Futlik Koinot Simulyatori Milliy tarixiy diqqatga sazovor joylar sifatida belgilangan.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

JPL boshlanishi 1936-yilda Kaliforniya Texnologiya Institutidagi (GALCIT) Guggenxaym aeronavtika laboratoriyasida Arroyo Sekoda birinchi raketa tajribalari toʻplami oʻtkazilgandan boshlangan[3]. Caltech aspirantlari Frank Malina, Qian Xuesen, Weld Arnold[4] va Apollon MO Smit, Jek Parsons va Edvard S. Forman bilan birgalikda Malinaning bitiruv malakaviy ishi uchun maʼlumot toʻplash uchun kichik, alkogolli dvigatelni sinab koʻrdi. 1939-yilda AQSh armiyasidan ushbu „GALCIT raketa loyihasi“ uchun moliyaviy yordam koʻrsatgan. 1941-yilda Malina, Parsons, Forman, Martin Sammerfild va uchuvchi Gomer Bushey armiyaga birinchi reaktiv uchish (JATO) raketalarini namoyish qilishdi. 1943-yilda fon Karman, Malina, Parsons va Forman JATO raketalarini ishlab chiqarish uchun Aerojet korporatsiyasini tashkil etishdi. Loyiha 1943-yil noyabr oyida Jet Propulsion Laboratory nomini oldi va rasmiy ravishda universitet tomonidan shartnoma asosida boshqariladigan armiya inshootiga aylandi[5][6].

JPL ayol matematiklarni ishga olishga erta edi. 1940- va 1950-yillarda mexanik kalkulyatorlardan foydalangan holda, ayollar hisob-kitob guruhidagi ayollar traektoriya hisoblarini amalga oshirdilar[7]. 1961-yilda JPL Dana Ulery Reynjer va Mariner missiyasini kuzatish guruhlari tarkibida erkak muhandislar bilan birga ishlagan birinchi ayol muhandis sifatida tarixda qoldi[8].

Joylashuv

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2006-yil aprel oyida JPLda namoyish etilgan tadqiqot raketalari.

U tashkil etilganida, JPL sayti Los-Anjeles yaqinidagi Janubiy Kaliforniyadagi Pasadena shahrining shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan Iblis darvozasi toʻgʻonining ustidagi toshli tekislikdan — Arroyo Seko daryosi oʻzanidan darhol gʻarbiy tomonda edi. Dastlabki bir nechta binolar Pasadena shahridan sotib olingan yerlarda qurilgan boʻlsa[9], keyingi binolar qoʻshni yuridik shaxs boʻlmagan yerlarda qurilgan va keyinchalik La Canada Flintridgening bir qismiga aylangan. Hozirgi kunda JPL kampusini tashkil etuvchi NASA mulki boʻlgan AQSh federal hukumatiga qarashli 168 akr (68 ga) koʻp qismi La Canada Flintrijda joylashgan[10][11]. Shunga qaramay, JPL hanuzgacha Pasadena manzilidan (4800 Oak Grove Drive, Pasadena, CA 91109) rasmiy pochta manzili sifatida foydalanadi[12]. OAV da qaysi biri laboratoriya uyi sifatida tilga olinishi masalasida ikki shahar oʻrtasida vaqti-vaqti bilan raqobat boʻlib turadi.

Xodimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taxminan 6000 ga yaqin Caltech xodimlari va har kuni bir necha ming qoʻshimcha pudratchilar ishlaydi. NASA, shuningdek, JPL faoliyatini nazorat qiluvchi va NASA uchun ishlaydigan federal menejerlardan iborat muassasada doimiy ofisiga ega. Shuningdek, Caltech aspirantlari, kollej amaliyotchi talabalari va kooperativ talabalari ham bor.

Taʼlim

[tahrir | manbasini tahrirlash]
MSL maketi 2008-yil 12-mayda Jet Propulsion Laboratory tomonidan Mars Exploration Rover va Sojourner rover bilan solishtirilgan.

JPL Taʼlim idorasi oʻqituvchilar va talabalarga NASA missiyalari va fanlari bilan bogʻliq faoliyat, resurslar, materiallar va imkoniyatlarni taqdim etish orqali xizmat qiladi. Uning dasturlarining vazifasi talabalarning STEM (fan, texnologiya, muhandislik va matematika) kasblariga qiziqishlarini joriy etish va rivojlantirishdan iborat[13].

Amaliyot va stipendiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

JPL yozda va yil davomida oʻrta maktabga doktorantura va professor-oʻqituvchilar orqali tadqiqot, amaliyot va stipendiya imkoniyatlarini taklif etadi. (Koʻp hollarda talabalar AQSh fuqarosi yoki qonuniy doimiy rezidenti boʻlishlari kerak, ammo AQSh universitetlarida tahsil olayotgan chet el fuqarolari cheklangan dasturlarda qatnashish huquqiga ega.) Stajyorlar NASA dasturlari, universitet hamkorligi va JPL ustozlari orqali laboratoriyada tadqiqot oʻtkazish uchun homiylik qilinadi[14]. (texnologiya, robototexnika, sayyorashunoslik, aerokosmik muhandislik va astrofizika kabi sohalarda)

2013-yil avgust oyida JPL Popular Science nashri tomonidan „2013-yilning 10 ta eng ajoyib kollej laboratoriyalari“ roʻyxatiga kiritilgan boʻlib, laboratoriyada amaliyot oʻtayotgan 100 ga yaqin talaba oʻqishni tamomlagandan soʻng JPL da doimiy ish oʻrinlari uchun koʻrib chiqilishini taʼkidladi.

JPL taʼlim boʻlimi, shuningdek, aspirantura va doktorantura talabalari uchun har yili bir hafta davom etadigan Sayyora fanlari yozgi maktabiga (PSSS) mezbonlik qiladi. Dastur JPLning Advanced Projects Design Team („Team X“) va boshqa bir vaqtning oʻzida muhandislik guruhlari bilan ishlash, erta missiya kontseptsiyasini oʻrganish boʻyicha bir haftalik jamoaviy dizayn mashqlarini oʻz ichiga oladi[15].

Muzeylar ittifoqi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

JPL 2003-yilda NASA muzeylar tizimini muzeylar, planetariylar, tashrif buyuruvchilar markazlari va boshqa turdagi norasmiy oʻqituvchilarni koʻrgazma materiallari, kasbiy rivojlanish va Marsga „Spirit va Opportunity“ ning oʻsha paytdagi qoʻnishi bilan bogʻliq maʼlumotlar bilan taʼminlash istagida yaratgan[16]. Hozirda Ittifoqda 500 dan ortiq aʼzolar mavjud boʻlib, ular dastur orqali NASA displeylari, modellari, oʻquv seminarlari va tarmoq imkoniyatlaridan foydalanish imkoniyatiga ega. Muzeylar tizimi talablariga javob beradigan taʼlim muassasalari xodimlari onlayn tarzda ishtirok etish uchun roʻyxatdan oʻtishlari mumkin.

Muzeylar alyansi JPL Taʼlim boshqarmasining norasmiy taʼlim guruhining bir qismi boʻlib, u maktabdan keyingi va yozgi dasturlarga, ota-onalarga va boshqa turdagi norasmiy oʻqituvchilarga xizmat qiladi[17].

Missiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bular JPL tomonidan qisman homiylik qilingan baʼzi missiyalar[18]:

  • ASTERIA (spacecraft)
  • Cassini-Huygens
  • CloudSat
  • Deep Space 1 va Deep Space 2
  • Europa Clipper
  • Explorer program
  • Galileo probe
  • Gravity Recovery and Climate Experiment (GRACE)
  • Juno
  • Magellan probe
  • Mariner program
  • Mars 2020
  • Mars Climate Orbiter
  • Mars Cube One
  • Mars Exploration Rover Mission
  • Mars Global Surveyor
  • Mars Odyssey
  • Mars Pathfinder
  • Mars Reconnaissance Orbiter
  • Mars Science Laboratory
  • Ocean Surface Topography Mission (OSTM/Jason-2)
  • Orbiting Carbon Observatory
  • Phoenix spacecraft
  • Pioneer 3 and 4
  • Psyche: Journey to a Metal World
  • Ranger program
  • Shuttle Radar Topography Mission
  • Soil Moisture Active Passive (SMAP)
  • Spitzer Space Telescope
  • Stardust
  • Surveyor program
  • Viking program
  • Voyager program (Voyager 1 va Voyager 2)
  • Wide Field and Planetary Camera 2
  • Wide-field Infrared Survey Explorer

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Henry, Jason (13 June 2016) „Why does everyone say NASA's JPL is in Pasadena when this other city is its real home?“. Pasadena Star-News.
  2. ↑ „History“. www.jpl.nasa.gov.
  3. ↑ Zibit, Benjamin Seth (1999) „The Guggenheim Aeronautics Laboratory at Caltech and the creation of the modern rocket motor (1936-1946): How the dynamics of rocket theory became reality“.
  4. ↑ Smith, Richard Harris „The 'Mystery Man' of Cal Tech's Jet Propulsion Laboratory“.
  5. ↑ „Early Years“. 2015-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  6. ↑ Conway, Erik M „From Rockets to Spacecraft: Making JPL a Place for Planetary Science“. Engineering and Science. 2011-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  7. ↑ „Women Made Early Inroads at JPL - NASA Jet Propulsion Laboratory“. Jpl.nasa.gov. 2020-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  8. ↑ „Bibliography“. pub-lib.jpl.nasa.gov. 2017-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  9. ↑ Henry, Jason (13 June 2016) „Why does everyone say NASA's JPL is in Pasadena when this other city is its real home?“. Pasadena Star-News.
  10. ↑ „Local Agency Formation Commission for the County of Los Angeles“.
  11. ↑ „Location of NASA's JPL is a bit of a curiosity“.
  12. ↑ „Directions and Maps“. Jet Propulsion Laboratory.
  13. ↑ „About Us - JPL Education - NASA Jet Propulsion Laboratory“. Jpl.Nasa.Gov. 2015-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  14. ↑ „Student Programs, Internships & Fellowships at JPL - JPL Education - NASA Jet Propulsion Laboratory“. Jpl.Nasa.Gov. 2014-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  15. ↑ „Planetary Science Summer School“.
  16. ↑ Jpl.Nasa.Gov, (2012-05-23) „JPL Education - NASA Jet Propulsion Laboratory“. Jpl.nasa.gov. 2015-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  17. ↑ „Inspire - JPL Education - NASA Jet Propulsion Laboratory“. Jpl.nasa.gov.. 2015-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyun.
  18. ↑ „NASA Jet Propulsion Laboratory: Missions“. Jpl.nasa.gov.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Jet Propulsion Laboratory
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jet_Propulsion_Laboratory&oldid=3748913" dan olindi