Kontent qismiga oʻtish

Jacques Pierre Brissot

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Jacques Pierre Brissot de Warville

François Bonneville ishlagan portret, tax. 1790
Milliy konvensiya aʼzosi (Eure-et-Loirdan)
Mansab davri
1792-yil 20-sentyabr – 1793-yil 30-oktyabr
Oʻtmishdoshi Étienne Claye
Vorisi Claude Julien Maras
Qonun chiqaruvchi assambleya aʼzosi (Seinedan
Mansab davri
1791-yil 1-oktyabr – 1792-yil 19-sentyabr
Vorisi Antoine Sergent-Marceau
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi
Jacques Pierre Brissot

15-yanvar 1754-yil
Chartres, Orléanais, Fransiya
Vafoti 31-oktyabr 1793-yil(1793-10-31)
(39 yoshda)
Parij, Fransiya
Oʻlim sababi Gilotina
Siyosiy partiyasi Jirondachilar
Turmush oʻrtogʻi
Félicité Dupont (turm. 1759)
Bolalari
  • Pierre Augustin Félix
  • Edme Augustin Sylvain
  • Jacques Jérôme Anacharsis
Alma mater Orléans universiteti
Kasbi jurnalist, noshir
Dafn etilgan joyi Chapelle manzilgohi, Parij 48°52′25″N 2°19′22″E / 48.873611°N 2.322778°E / 48.873611; 2.322778
Imzosi

Jak Per Brissot (fransuzcha talaffuzi: ​[ʒak pjɛʁ bʁiso]; 1754-yil 15-yanvar — 1793-yil 31-oktyabr), shuningdek, Brissot de Varvil nomi bilan ham tanilgan, fransuz jurnalisti, abolitsionist va Milliy Konvensiyadagi Jirondachilar (dastlab Brissotins deb atalgan) fraksiyasini boshqargan inqilobchi.

1788-yil fevral oyida Brissot qora tanlilarning doʻstlari qullikka qarshi jamiyatiga asos solgan edi. 1789-yil iyul oyida inqilob boshlanganidan keyin inqilobning eng faol tarafdorlaridan biriga aylandi. Qonunchilik assambleyasining aʼzosi sifatida Brissot 1792-yilda Fransiyaning inqilobiy yutuqlarini taʼminlash uchun Avstriya va boshqa Yevropa kuchlariga qarshi Birinchi koalitsiya urushi deb nomlangan urushni yoqlab chiqdi. Lyudovik XVIning zudlik bilan qatl etilishiga qarshi ovoz berishi Montagnardlar tomonidan mashhurligiga rahna solinishi sababi boʻldi. 1793-yil 3-aprelda Maksimilyen Robespyer konvensiyada butun urush Dumouriez va Brissot hamkorligida Birinchi Fransiya Respublikasini agʻdarish uchun tayyorlangan oʻyin ekanligini eʼlon qildi[1]. Uni qirollikni qayta tiklashga urinishda ayblagan Robespyer bilan toʻqnashuvlar oxir-oqibat uning chetlatilishiga olib keldi[2]. 8-oktyabr kuni Konvensiya Brissotni qamoqqa olishga qaror qildi. 1793-yil oktyabr oyining oxirida Charlz-Anri Sanson tomonidan 28 nafar jirondachilar bilan birga gilotinaga tortildi[3].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoshligi va oilasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Brissot Chartres shahrida tugʻilgan. U taverna qoʻriqchisining 13-farzandi edi[4]. Taʼlim olib, avval Shartr, keyin Parijda huquqshunos boʻlib ishlagan[5]. Adabiy karyera qilish maqsadida 1774-yilda Londonga koʻchib oʻtgan. Otasining mulki boʻlgan Lèves qishlogʻidagi Ouarville qishloqchasi nomidan Uorvilni olib, familiyasini „anglosaksonlashtirish“ga qaror qildi[6]. Britaniya poytaxtida yashagan vaqt davomida koʻplab adabiy maqolalar chop etgan. U yerda Brissot ikkita davriy nashrga asos soldi. Ushbu nashrlar yaxshi ishlamay, muvaffaqiyatsizlikka uchragan[5]. U ingliz asarlarini, jumladan Oliver Goldsmith va Robert Dodsleyni tarjima qilgan Felisit Dyuponga (1759–1818) uylangan. Ular Londonda yashab, uch nafar farzand koʻrishgan. Birinchi asarlari Theorie des lois criminelles (1781) va Bibliothèque philosophique du législateur (1782) huquq falsafasi mavzulariga bagʻishlangan. Asarlarida Jan-Jak Russo qoʻllab-quvvatlagan axloqiy qoidalarning chuqur taʼsirini yoritgan.

Ijtimoiy sabablar boʻyicha yozuvchi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Brissot Theorie des lois criminelles kitobining muqaddimasida kitob konturini Volterga taqdim etgani haqida maʼlumot berib, 1778-yil 13-apreldagi javobdan iqtibos keltirgan. Théorie des lois criminelles asari jinoiy islohot uchun daʼvo ham edi. Bu pamflet oʻta provokatsion hisoblangan. Chunki asar hukumat va qirolichaga qarshi chiqish sifatida qabul qilingan. Brissot qamoqqa olinib, Bastiliya qamoqxonasiga joylashtirilgan, ammo 1784-yil sentyabrda ozod etilgan[5][7][8].

Brissot yozuvchi sifatida tanilib, Mercure de France, Courrier de l'Europe va boshqa gazetalarda ishlagan. Insoniyat ishiga sadoqatli boʻlib, barcha Yevropa ziyolilarining hamkorligi rejasini taklif qildi. Oʻzi asos solgan Journal du Lycée de Londres gazetasi ziyolilar qarashlari matbuot organi boʻlishi kerak edi. Reja muvafaqqiyatsizlikka uchragan. Parijga qaytganidan koʻp oʻtmay, Brissot qirolichaga qarshi Passe-temps de Toinette pornografik pamfletini nashr etganlikda ayblanib, 1784-yilda Bastiliyaga joylashtirildi. Brissot katoliklik bilan ixtilofda ekani va cherkovning ierarxik tizimi bilan kelishmovchiliklari haqida yozgan[9].

Toʻrt oydan soʻng ozodlikka chiqqach, Brissot pamfletlar yozishga qaytdi. Ayniqsa 1785-yilda Avstriya imperatori Joseph IIga atab yozilgan Seconde lettre d'un défenseur du peuple a l'Empereur Joseph II, sur son règlement concernant, et principalement sur la révolte des Valaques nomli ochiq xati monarxning notoʻgʻri boshqaruviga qarshi qoʻzgʻolon koʻtarish huquqini qoʻllab-quvvatlagan. Mazkur mojaro tufayli maʼlum muddat Londonda yashab turishiga toʻgʻri keldi[10].

1787-yilning yozida Étienne Clavière bilan birgalikda oʻsha vaqtdagi „demokratik eldorado“ boʻlgan Utrextga, Abbé Sièyes bilan uchrashish uchun Rotterdamga va bankir Pieter Stadnitski bilan uchrashish uchun Amsterdamga tashrif buyurdi[11][12][13]. Sentyabr oxirida Parijga qaytib kelgan[14].

Abolitsionistlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Clavière va Brissot 1789-yilda 10 rue d'Amboiseda yashagan[15].

Madame de Genlisning ukasi Charlz-Lui Dyukrest hamrohligida Londonga ikkinchi tashrifi chogʻida abolitsionistlar bilan tanishdi. 1788-yil 19-fevralda Parijga qaytgach, Étienne Clavière bilan qora tanlilarning doʻstlari jamiyati deb nomlanuvchi qullikka qarshi guruh tuzib, guruh kotibi boʻldi.

Brissot yangi tashkil etilgan jamiyat agenti sifatida 1788-yil iyunidan 1789-yil yanvarigacha Qoʻshma Shtatlarga u yerdagi abolitsionistlar bilan uchrashish uchun sayohat qildi. Bu vaqtda mamlakat mustaqillikka erishganiga bir necha yil boʻlgan boʻlsa-da, hamon quldorlik davlati boʻlib qolayotgan edi. Shuningdek, Filadelfiyadagi konstitutsiyaviy konvensiya aʼzolari bilan uchrashib, Qoʻshma Shtatlarning ichki qarzi va Scioto kompaniyasiga investitsiya imkoniyatlarini oʻrganish uchun nima qila olishini bilib oldi. Brissot oilasi bilan Qoʻshma Shtatlarga koʻchib oʻtishga qiziqish bildiradi. Amerikaning Parijdagi elchisi Thomas Jefferson Brissot bilan yaxshi tanish boʻlib, „Uorvil bizning mamlakatimizga maftun boʻlib qaytdi. U oʻz xotini va bolalarini oʻsha yerga koʻchirmoqchi“, degan edi[16]. Biroq, bu emigratsiya hech qachon amalga oshmadi.

Brissot 1789-yilda Amerika sanʼat va fanlar akademiyasi xorijiy faxriy aʼzosi etib saylandi[17]. 1790—1791-yillarda qora tanlilarning doʻstlari jamiyatining prezidenti boʻlgan. Inqilobning kuchayib borishi fonida Brissot siyosiy jurnalistika sohasida taraqqiyot uchun rejalar bilan shugʻullanib, mashhurlikka erishadi[16]. 1791-yilda Nouveau Voyage dans les États-Unis de l'Amérique septentrionaleni (3 jild) nashr etgan. Brissot Amerika ideallari fransuz hukumatini yaxshilashga yordam berishi mumkinligiga ishonardi. 1791-yilda Brissot Marquis de Condorcet, Thomas Paine va Étienne Dumont bilan birgalikda respublikachilikni targʻib qiluvchi Le Républicain gazetasiga asos soldi[18].

Fransuz inqilobi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saylovlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1789-yilda Fransiya inqilobi boshlangach, Brissot inqilobning eng kuchli tarafdorlaridan biriga aylandi. 1789-yildan 1793-yilgacha Patriote francais jurnaliga muharrirlik qilib, siyosatda faol ishtirok eta boshlagan[19]. 1790-yil dekabr oyida Pétion va Robespier bilan birga Camille va Lucille Desmoulinsning nikoh marosimida guvohlik bergan[20][21]. Yakobinchilar klubidagi nutqlari bilan mashhur boʻlib, Parij munitsipaliteti, Qonunchilik assambleyasi, keyinroq esa Milliy konvensiya aʼzosi etib saylangan. Milliy konvensiyaga Eure-et-Loirdan saylangan[5].

Jirondachilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1789-yil 30-noyabrda Brissot Parij kommunasi Milliy assambleyasi va Vakillar assambleyasi bilan hamkorlikda ish olib boruvchi Parij uchun munitsipal konstitutsiya sxemasini taklif qildi. Mazkur rejani Parijning har doim oʻz rahbarlaridan koʻra koʻproq inqilobiy boʻlgan mahalliy, markazlashmagan tumanlari rad etganligi sababli rejani bekor qilishga toʻgʻri keldi[22]. Tarixchi va siyosat nazariyotchisi Pyotr Kropotkin Brissot „mulk himoyachilari“ va „Urush partiyasi“ sifatida ham tanilgan Jirondachilardan yetishib chiqadigan „davlat-odamlar“ining vakili degan nazariyani taklif qildi[23]. Jirondachilar ushbu nom bilan mashhur edilar, chunki ular oxir-oqibat qirolni taxtdan ketishga majbur qiladigan (xalq inqilobidan farqli oʻlaroq) urushni talab qilishdi. Brissotning soʻzlaridan keltiriladigan iqtibos ham buni asoslaydi: „Biz katta xiyonat qilishni xohlaymiz“[24].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Munsey's People Search: Page 1“. 2023-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-iyul.
  2. ↑ Wikisource: Œuvres complètes de Maximilien Robespierre. Speech Robespierre against Brissot and the girondins Delivered to the Convention on 10 April 1793 Discours contre Brissot & les girondins
  3. ↑ Sanson Memoirs Vol II p.70
  4. ↑ Robert C. Darnton, "The Grub Street Style of Revolution: J.-P. Brissot, Police Spy", p. 301 in The Journal of Modern History vol. 40, no. 3 (Sept. 1968)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 "Jacques-Pierre Brissot | French revolutionary leader" (en). Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Jacques-Pierre-Brissot. <!--->
  6. ↑ Frederick A. de Luna, " The Dean Street Style of Revolution: J.-P. Brissot, Jeune Philosophe ", pp. 162 in: French Historical Studies, Volume 17, No. 1 (Spring 2001)
  7. ↑ "Brissot de Warville, Jacques Pierre". The Columbia Encyclopedia. Archived from the original on 2023-07-26. https://web.archive.org/web/20230726062545/https://search.credoreference.com/content/entry/columency/brissot_de_warville_jacques_pierre/0?searchId=1d4ffaa6-01d2-11e7-8483-0aea1e3b2a47&result=0%7B%7Bfull+cite+needed%7Cdate=March+2017%7D%7D. <!--->
  8. ↑ Brissot de Warville. Théorie des lois criminelles (fr), 1781. 
  9. ↑ Loft, Lenore „Brissot, Jacques Pierre (1754–1793)“, . The International Encyclopedia of Revolution and Protest : 1500 to the present. Wiley-Blackwell, 2009 — 1–3-bet. DOI:10.1002/9781405198073.wbierp0247. ISBN 9781405184649. 
  10. ↑ Léonore Loft, "The Transylvanian Peasant Uprising of 1784, Brissot and the Right to Revolt: A Research Note", pp. 209–218 in: French Historical Studies, Vol. 17, No. 1 (Spring, 1991)
  11. ↑ Brissot de Warville, Jacques-Pierre (1754-1793) Auteur du texte. Mémoires de Brissot / avec introduction, notices et notes par M. de Lescure, 18 April 1877. 
  12. ↑ Jourdan, A. (2007). "The 'alien origins' of the French Revolution: American, Scottish, Genevan, and Dutch influences". Proceedings of the Annual Meeting of the Western Society for French History, 35, 185–205. http://quod.lib.umich.edu/cgi/p/pod/dodidx?c=wsfh;idno=0642292.0035.012
  13. ↑ Rosendaal, J.G.M.M. (2005) De Nederlandse Revolutie. Vrijheid, volk en vaderland 1783–1799, p. 242, 245.
  14. ↑ Perroud, C. (1912) Correspondance et papiers de Brissot, p. XLIV, 161.
  15. ↑ Roster of Membership in the Society of Friends of Blacks, 1789,” LIBERTY, EQUALITY, FRATERNITY: EXPLORING THE FRENCH REVOUTION, accessed June 13, 2023, https://revolution.chnm.org/d/339
  16. ↑ 16,0 16,1 David Andress, 1789: The Threshold of the Modern Age, 87.
  17. ↑ „Book of Members, 1780–2010: Chapter B“. American Academy of Arts and Sciences. Qaraldi: 2014-yil 28-iyul.
  18. ↑ Berges, Sandrine (2015). "Sophie de Grouchy on the Cost of Domination in the Letters on Sympathy and Two Anonymous Articles in Le Républicain". Monist 98: 102–112. doi:10.1093/monist/onu011. http://repository.bilkent.edu.tr/bitstream/11693/12519/1/7977.pdf. 
  19. ↑ Christopher Hibbert, The Days of the French Revolution, 137.
  20. ↑ „Maximilien Robespierre's False Friends by Peter McPhee“.
  21. ↑ Jean-Joseph Gaume (1856) La Révolution, recherches historiques, Quatrième partie, Paris, Gaume frères, pp. 136–37
  22. ↑ Peter Kropotkin „Chapter 24: The "Districts" and the "Sections" of Paris“, . The Great French Revolution, 1909. [sayt ishlamaydi]
  23. ↑ Peter Kropotkin „Chapter 26: Delays in the Abolition of the Feudal Rights“, . The Great French Revolution, 1909. [sayt ishlamaydi]
  24. ↑ Peter Kropotkin „Chapter 30: The Legislative Assembly--Reaction in 1791-1792“, . The Great French Revolution, 1909. [sayt ishlamaydi] 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jacques_Pierre_Brissot&oldid=5182645" dan olindi