Italiya — Chili munosabatlari
Italiya — Chili munosabatlari — Italiya Respublikasi va Chili Respublikasi oʻrtasidagi hozirgi va tarixiy munosabatlar. Italiya va Chili oʻrtasidagi munosabatlar siyosiy darajada boʻlib oʻtgan uzoq yillik aloqalar tarixiga, shuningdek, Chilida katta italyan jamoasi va Italiyada Chili jamoasining mavjud[1]. Ikkala davlat ham Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti va Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1818-yilda Chili Ispaniyadan mustaqilligini eʼlon qildi. Bu vaqtda Italiya alohida mustaqil davlatlardan iborat edi. 1857-yilda Sardiniya Qirolligi va Chili oʻrtasida doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi imzolandi[2]. 1864-yil yanvarida Chilining oʻsha paytdagi prezidenti Xose Xoakin Peres qirol Viktor Emmanuel II ning maktub orqali tan olish haqidagi iltimosiga javoban Chili yangi birlashgan Italiyani tan oldi[3]. Keyingi oyda Italiyaga Chili elchisi tayinlandi.
1880—1930-yillar orasida 10 000 dan ortiq italiyaliklar Chiliga koʻchib kelishdi, ularning aksariyati Santyago va Valparaisoda joylashdi[4]. 1924-yilda Italiyaning Piemont shahzodasi Umberto (boʻlajak qirol Umberto II) Chiliga tashrif buyurdi. Shahzodaning Chiliga (va Janubiy Amerikaning boshqa mamlakatlariga) asosiy tashrifi Italiyadan tashqarida yashovchi italiyaliklarni fashizm gʻoyalari bilan sugʻorish siyosiy rejasining bir qismi edi. 1943-yilda, Ikkinchi Jahon urushi paytida, Chili eksa kuchlariga (shu jumladan Italiyaga) qarshi urush eʼlon qildi va dushman mamlakatlar fuqarolari interniratsiya qilindi. 1962-yilda Chilida boʻlib oʻtgan futbol boʻyicha Jahon chempionati paytida ikki italiyalik jurnalist mamlakat haqida juda kamsituvchi reportaj yozgan, keyinchalik reportaj Chilida nashr etilgan va natijada jamoalarning bir-biriga qarshi oʻyinlari paytida shiddatli toʻqnashuvga olib kelgan[5].
1973-yil 11-sentyabrda AQSh hukumati tomonidan qoʻllab-quvvatlangan general Augusto Pinochet boshchiligida prezident Salvador Allendega qarshi davlat toʻntarishi uyushtirdi. Prezident Allende davlat toʻntarishi paytida oʻz joniga qasd qilgani eʼlon qilindi. General Pinochet hukumatni oʻz qoʻliga oldi va mamlakatning yangi prezidenti boʻldi. Pinochet prezidentligi boshlanganidan soʻng darhol prezident Allende tarafdorlarini hibsga olish, qiynoqlar va qatl qilish boshlandi. Bu vaqt ichida minglab chililiklar asosan Yevropa va Lotin Amerikasi davlatlarining Chili poytaxtidagi elchixonalariga boshpana topdi. Taxminan 700 chililik va italiyalik Santyagodagi Italiya elchixonasiga boshpana izlab qochib ketishdi[6][7]. 1974-yilning noyabrida Italiya elchixonasi devorlari ortiga chililik ayolning jasadi uloqtirildi. Lumi Videla ismli ayolda qiynoqlarning belgilari boʻlgan. Bu Chili hukumatining ayol elchixona devorlari ichida vafot etgani haqidagi yolgʻon mish-mishlarni tarqatish va uning boshpana izlovchilar tomonidan oʻldirilgani haqidagi yolgʻon xabarlarni tarqatish uchun qilgan hiylasi boʻlib, hukumat tarafdorlarining elchixonaga bosimni kuchaytirish bahonasida qilingan[8]. Italiya hukumati bir necha boshpana izlovchilarga Argentinadagi elchixonani tark etishga yordam berdi va baʼzilari Italiyaga koʻchirildi[6]. Italiya 1973—1989-yillarda Chiliga elchi tayinlamadi[3].
Soʻnggi yillarda ham siyosiy, ham savdo, ham madaniy sohalardagi aloqalar faollashdi. 2002-yilda Chili Yevropa Ittifoqi (Italiyani oʻz ichiga oladi) bilan erkin savdo shartnomasini imzoladi[9]. 2015-yil iyun oyida Chili prezidenti Mishel Bachelet Italiyaga davlat tashrifi bilan keldi[10]. 2015-yil oktyabr oyida Italiya Bosh vaziri Matteo Renzi Chiliga tashrif buyurdi.
Ikki tomonlama shartnomalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Har ikki davlat bir qancha shartnomalarni imzoladilar, masalan, Savdo va dengiz shartnomasi (1911); Harbiy xizmat shartnomasi (1959); Iqtisodiy, sanoat va ilmiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1994); Texnik va madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1994); Investitsiyalarni ragʻbatlantirish va himoya qilish toʻgʻrisidagi bitim va uning protokoli (1995); Terrorizm, uyushgan jinoyatchilik va narkotik moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1996); Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim va uning ijro protokollari (1997); Antarktika boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2001); Chili va Italiya Karabineri oʻrtasida texnik hamkorlik va oʻzaro yordam toʻgʻrisidagi bitim (2006); Jinoiy ishlar boʻyicha oʻzaro yordam toʻgʻrisidagi shartnoma (2011); Kinematografiya boʻyicha hamkorlik shartnomasi (2013); Mudofaa sohasida hamkorlik shartnomasi (2016); Daromad soligʻi boʻyicha ikki tomonlama soliqqa tortishga barham berish va soliq toʻlashdan boʻyin tovlashning oldini olish toʻgʻrisidagi bitim va uning bayonnomasi (2016); Bojxona sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish, tergov qilish va ularga chek qoʻyish boʻyicha oʻzaro maʼmuriy yordam toʻgʻrisidagi bitim (2017) va ekstraditsiya toʻgʻrisidagi shartnoma (2017)[2].
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Chilining Rimda elchixonasi va Milanda bosh konsulligi bor[11].
- Italiyaning Santyagoda elchixonasi mavjud[12].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Relaciones Bilaterales Chile-Italia (na ispanskom yazike)
- ↑ 2,0 2,1 Acuerdos y tratados bilaterales Chile-Italia (na ispanskom yazike)
- ↑ 3,0 3,1 „Historia Italia-Chile (na ispanskom yazike)“. 2022-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-noyabr.
- ↑ „La inmigración italiana en Chile (1880—1930) (na ispanskom yazike)“. 4-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-noyabr 2022-yil.
- ↑ Murray, Scott. „Battle of Santiago“. The Guardian (6-noyabr 2003-yil). Qaraldi: 26-iyun 2006-yil.
- ↑ 6,0 6,1 El futuro destino (na ispanskom yazike)
- ↑ „La Sede: Italia-Chile (na ispanskom yazike)“. 2020-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-noyabr.
- ↑ Quiénes y por qué mataron a Lumi Videla y arrojaron su cuerpo en la embajada italiana de Santiago (na ispanskom yazike)
- ↑ Chile-Trade-European Union
- ↑ Minuto a minuto: Así fue la visita Oficial a Italia (na ispanskom yazike)
- ↑ Posolstvo Chili v Rime
- ↑ Posolstvo Italii v Santyago