Istanbul aeroporti
| Istanbul aeroporti İstanbul Havalimanı | |||
|---|---|---|---|
| |||
| |||
| IATA kodi: IST – ICAO kodi: LTFM | |||
| Qisqacha bayon | |||
| Aeroport turi | Ommaviy | ||
| Egasi | Davlat aeroportlari bosh direktsiyai (DHMİ) | ||
| Operator | IGA (Istanbul Grand Airport) Havalimanı İşletmesi A.Ş. | ||
| Xizmat doirasi | Istanbul, Turkiya | ||
| Ochilgan | 29-oktyabr, 2018-yil(tantanali ochilish marosimi)[1] 6-aprel, 2019-yil(barcha yo'lovchi xizmatlari) 5-fevral, 2022-yil(barcha kargo xizmatlari) | ||
| Qurilgan | 2014 — 2018 | ||
| Dengiz sathidan balandligi | 99 m / 325 ft | ||
| Koordinatalari | 41°15′44″N 28°43′40″E / 41.26222°N 28.72778°E | ||
| Xarita | |||
|
| |||
| Uchish/qoʻnish yoʻlaklari | |||
| Uzunligi | Yuzasi | ||
| ft | m | ||
| 16L/34R | 3,750 | Asfalt | |
| 16R/34L | 3,750 | Asfalt | |
| 17L/35R | 4,100 | Asfalt | |
| 17R/35L | 4,100 | Asfalt | |
| 18/36 | 3,060 | Asfalt | |
| Maʻlumotlar (2020) | |||
| Jami yoʻlovchilar | 23,409,132 | ||
| Xalqaro yoʻlovchilar | 15,994,695 | ||
| Parvozlar soni | 185,642 | ||
| Kargo hajmi | 869,289 | ||
| Manba: (Turkish AIP at Eurocontrol) Turkiya[2] | |||
Istanbul aeroporti (turkcha: İstanbul Havalimanı, (IATA: IST, ICAO: LTFM)) [3] Turkiyaning Istanbul shahrida joylashgan asosiy xalqaro aeroportdir. U shaharning Yevropa tomonidagi Arnavutkoy tumanida joylashgan.
Aeroport 2021-yilda 37 milliondan ortiq yoʻlovchiga xizmat koʻrsatib, Yevropadagi eng gavjum aeroportga aylangan va jami yoʻlovchi tashish hajmi boʻyicha butun dunyoda 13-oʻrinni egallagan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kelib chiqishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Otaturk aeroportida joy bilan bogʻliq muammolar qoʻshimcha uchish-qoʻnish yoʻlagi qurishni qiyinlashtirdi. Bu aeroport va uning shahrining rivojlanishini cheklab qoʻydi. Natijada Turkiya aeroporti maʼmuriyati Otaturk aeroportida charter reyslar, qoʻshimcha yuklar va hokazolarni amalga oshirishga ruxsat bera olmadi. Bu havo qatnovi bilan bogʻliq tirbandlik muammolarini kuchaytirdi. Shu sababli yana bir aeroport qurishga qaror qilindi.
Otaturk aeroportida toʻxtash uchun koʻp joy boʻlmagani uchun Turk Havo Yoʻllari samolyoti Sabiha Goʻkchen aeroportiga koʻchirildi. Sabiha Gokchen aeroporti terminal uchun maksimal sigʻimga erishganligi aniqlandi. Ushbu terminal 25 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatishi mumkin edi. Bundan tashqari, 2015-yilda u 28 millionga yaqin yoʻlovchiga xizmat koʻrsata oldi. Natijada, 2013-yildan boshlab, bir yil ichida trafikning oʻsish sur’ati oʻrtacha 20 foizni tashkil etgani kuzatildi.
Otaturk aeroporti Yevropaning eng gavjum aeroportlaridan biri edi. 2013-yildan beri u yoʻlovchi tashish boʻyicha Evropadagi eng gavjum beshta aeroport qatoriga kiradi. 2017-yilda Istanbulning ikkita aeroporti 100 milliondan ortiq yoʻlovchiga xizmat koʻrsatgan[4]. Aeroportlar maydoni boʻyicha London hududidagi oltita aeroport yiliga 150 milliondan ortiq yoʻlovchiga xizmat koʻrsatadi, Parij hududidagi uchta aeroport esa yiliga 100 million yoʻlovchiga xizmat koʻrsatadi.
Manzil
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yangi aeroportni Istanbul markazining shimolidagi Arnavutkoy, Gokturk va Chatalca yoʻllarining kesishmasida va Qora dengiz sohilidagi Tayakadin va Akpinar shaharchalari oʻrtasida qurishga qaror qilindi. Hudud Terkos koʻli yaqinidagi 7,600 gektarli hududdir. Bu hududning 6,172 gektarini davlat oʻrmonlari tashkil etgan. Istanbul aeroporti va Otaturk aeroporti orasidagi masofa taxminan 35 km (22 mil) . Hudud keyinchalik tuproq bilan toʻldirilgan eski ochiq koʻmir konlarini oʻz ichiga olgan[5].
2013-yil aprel oyida eʼlon qilingan Atrof-muhitga taʼsirni baholash (ÇED) hisobotiga koʻra, hududda jami 2 513 341 daraxt bor edi va ulardan 657 950 tasi ajralmas tarzda kesilishi kerak, 1 855 391 daraxt esa yangi joylarga koʻchirilishi kerak edi. Biroq Oʻrmon va suv xoʻjaligi vazirligi kesilgan va koʻchirilgan daraxtlarning aniq soni qurilish tugagandan keyingina maʼlum boʻlishini daʼvo qildi[6].
Qurilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Istanbul aeroporti uchun qurilishi va ishlashi uchun tender oʻtkazildi. 2013-yil 3-mayda ham xuddi shunday bo‘lib o‘tdi. Mazkur loyiha bo‘yicha qurilishning 4 bosqichi belgilandi. Aytilishicha, bu bosqichlar tugallansa, qurilayotgan aeroport ko‘plab yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishi mumkin. Ularning soni 200 million atrofida boʻlishi taxmin qilingan. Aeroport rejalashtirilgan vaqtni hisobga olsak, bu xizmat koʻrsatish hajmi dunyodagi eng katta boʻlishi mumkin. 42 oylik muddat ichida 1-bosqich yakunlanishiga qaror qilindi. Loyiha taxminan 7 milliard yevrodan foydalanishga qaratilgan. Ushbu summaga hech qanday moliyalashtirish xarajatlari kiritilmagan.
2013-yil 3-may kuni boʻlib oʻtgan tender sessiyasida ishtirokchi sifatida ishtirok etgan oʻn beshta turk va ikkita xorijiy kompaniyadan faqat toʻrttasi qatnashdi. Turkiyaning Jengiz-Kolin-Limak-Mapa-Kalyon qoʻshma korxonasi konsortsiumi tenderda gʻolib chiqdi va 2018-yildan boshlab 25 yillik ijara uchun qoʻshilgan qiymat soligʻini hisobga olgan holda hukumatga 26,142 milliard yevro toʻlashi shart edi. Qurilishning birinchi bosqichini yakunlash muddati rasman 2018-yilga belgilandi — tender tasdiqlanganidan keyin 42 oy. [7]
Poydevor qo‘yish marosimi 2014-yilning 7-iyunida [8] bo‘lib o‘tdi, ammo qurilish 2015-yilning may oyida yer rasman topshirilgandan keyingina boshlangan edi. [9]
Aeroportning ochilishi rejalashtirilgan sanada yani 2018-yil 29-oktyabrda boʻlib oʻtdi. Aeroportga birinchi sinov qo‘nishi 2018-yilning 26-fevralida bo‘lib o‘tishi maʼlum qilingandi; biroq, birinchi qo‘nish 2018-yil 20-iyunda bo‘lib o‘tdi [10] DHMİ samolyotlari bilan navigatsiya va elektron tizimlarni sinovdan oʻtkazish 2018-yil 15-mayda boshlangan edi [11]
Boshqaruv minorasi turk milliy guli lola shaklida qurilgan. [12]
Bahslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Turkiya Atrof-muhit muhandislari palatasi (ÇMO) loyihaning Atrof-muhitga taʼsirni baholash (ÇED) hisobotini tayyorlash uchun mavjud qonunchilikni buzganligi sababli loyiha tenderini sudga berdi. [7] 2014-yil fevralida Istanbul maʼmuriy sudi aeroport qurilishini toʻxtatish toʻgʻrisida qaror chiqargan edi. [13] Biroq, poydevor qoʻyish marosimi bir necha oy oʻtgach, 2014-yil 7-iyunda boʻlib oʻtdi [8]
Turkiyaning „Jumhuriyat“ gazetasida 2018 yil fevral oyida chop etilgan xabarda aeroport qurilishi chog‘ida 400 dan ortiq ishchi halok bo‘lgani, har haftada uch-to‘rt ishchi halok bo‘lgan baxtsiz hodisalar va halok bo‘lgan ishchilarning oilalariga voqealar haqida sukut saqlashlari uchun pul to‘langani aytilgan[14][15]. Turkiyaning Evrensel gazetasi ham halokatli baxtsiz hodisalar davom etayotgani haqida daʼvo qilgan. [15] Bu muxolifatchi deputat Veli Agbabani 2018-yil 13-fevral kuni Turkiya parlamentiga yozma so‘rovnoma yuborishga undadi. Bunga javoban Turkiya Mehnat va ijtimoiy xavfsizlik vazirligi aeroport qurilishi vaqtida bor-yo‘g‘i 27 kishi halok bo‘lganini daʼvo qildi. [16] 2019 yil oktyabr oyida Buyuk Britaniyaning Construction News va Architects' Journal nashrlari aeroportdagi oʻlim holatlari boʻyicha qoʻshma tekshiruvni eʼlon qildi. [17] Shu paytgacha rasmiy qurbonlar soni 55 kishiga yetgan, biroq norasmiy hisob-kitoblarga ko‘ra, bu raqam „400 dan ortiq“ bo‘lishi mumkin. Aeroport dizayni ustida toʻrtta meʼmor ishlagan, ulardan uchtasi Buyuk Britaniyalik: Grimshaw Architects, Scott Brownrigg va Haptic Architects. [17]
2018-yilning 14-sentabr kuni ishchilarni olib ketayotgan avtobus halokatga uchraganidan keyin ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi, natijada 17 kishi yaralandi. Ishchilarning shikoyatlari orasida „hasharotlar bilan zararlangan yotoqxonalardagi yomon yashash sharoiti“, taʼtil paytida yomg‘ir ostida yoki ish joyida qolib ketishiga sabab bo‘lgan transport muammolari, to‘lovlarning uzoq kechikishi va boshqalar kiradi. [18]
Imkoniyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ayni paytda aeroportda ichki va xalqaro reyslar uchun bitta terminal va beshta uchish-qo‘nish yo‘lagi (uchta asosiy va ikkita zaxira) mavjud bo‘lib, ular hozirda ishlamoqda. Ikkita 17/35 uchish-qoʻnish yoʻlagining uzunligi 4,100 metr (13,451 fut), 16/34 uchish-qoʻnish yoʻlagi esa 3,750 metr (12,303 fut) uzunlikda. 18/36 uchish-qoʻnish yoʻlagining uzunligi 3060 metr (10039 fut) boʻlib, boshqa uchish-qoʻnish yoʻlaklariga qaraganda qisqaroq. Barcha uchish-qoʻnish yoʻlagi sirtlari asfaltdir . [19]
Konkurslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aeroportda A, B, D, F va G harflari bilan yozilgan jami beshta yoʻlovchi yoʻlakchasi, jami 143 ta yoʻlovchiga chiqish koʻprigi mavjud. Janubi-sharqda joylashgan G konkursi faqat ichki reyslar uchun ajratilgan. Toʻgʻridan-toʻgʻri G konkursining shimolida joylashgan F koʻchasining uchta yoʻlovchiga oʻtish koʻprigi ham ichki reyslar uchun ajratilgan. Xalqaro reyslar uchun A, B, D va F yoʻlakchalaridan foydalaniladi. C va E yoʻlaklari toʻgʻridan-toʻgʻri asosiy terminalga ulanadi va shuning uchun mustaqil konkurslar emas. [20]
Xavfsizlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aeroport xavfsizligini 3500 nafar xavfsizlik xodimi va jami 1850 nafar politsiyachi, shu jumladan 750 nafar immigratsiya xizmati xodimlari taʼminlaydi. [21] Saytning perimetri yer usti radarlari, har 60 metrda statsionar videokuzatuv kameralari, har 360 metrda pan-tilt-zoom kameralari, har 720 metrda termal kameralar va optik tolali sensorlar yordamida himoyalangan. Faol terminal binosida 9000 tagacha videokuzatuv kameralari mavjud. [22]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Istanbul Airport, 'world's new hub,' officially opened“. www.aa.com.tr.
- ↑ „General Directorate Of State Airports Authority“. Qaraldi: 2021-yil 19-yanvar.
- ↑ „Yeni havalimanının adı belli oldu (İstanbul Havalimanı tabelaları asıldı)“. NTV.
- ↑ „Turkish Airport Traffic Statistics“. DHMI Turkey. 2018-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-mart.
- ↑ „Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros“. Hürriyet Daily News (2013-yil 3-may). Qaraldi: 2013-yil 3-may.
- ↑ „Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros“. Hürriyet Daily News (2013-yil 3-may). Qaraldi: 2013-yil 3-may.„Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros“.
- ↑ 7,0 7,1 „Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros“. Hürriyet Daily News (2013-yil 3-may). Qaraldi: 2013-yil 3-may.„Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros“.
- ↑ 8,0 8,1 Grundsteinlegung für Mega-Flughafen in Istanbul. welt.de, 7.
- ↑ „Construction of new Istanbul airport officially starts under shadow of challenges, questions“ (2015-yil 18-iyul). 2015-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-iyul.
- ↑ — „Istanbul Grand Airport to open in October 2018“ (German) 6 October 2017
- ↑ „3. Havalimanı'nın yüzde 90'ı tamamlandı“ (tr). trthaber.com (2018-yil 27-may). 2018-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-oktyabr.
- ↑ „This New Airport Is Larger Than Manhattan“. 25 October 2018.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam) - ↑ „İstanbul court orders suspension of 3rd airport's construction“. Today's Zaman (2014-yil 10-fevral). 2014-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-iyun.
- ↑ Güsten, Susanne. „Staunen und Sterben auf dem neuen Mega-Flughafen in Istanbul“ (de). Augsburger Allgemeine (2018-yil 25-fevral). Qaraldi: 2018-yil 26-fevral.
- ↑ 15,0 15,1 Seibert, Thomas. „Mega airport project in Turkey's Istanbul rocked by deaths of dozens of workers“. The Arab Weekly (2018-yil 25-fevral). Qaraldi: 2018-yil 31-oktyabr.
- ↑ Boyacıoğlu, Hacer. „Turkish government says 27 workers killed in Istanbul's third airport construction“. Hürriyet (2018-yil 14-fevral). Qaraldi: 2018-yil 26-fevral.
- ↑ 17,0 17,1 Garner-Purkis, Zac; Hurst, Will. „Investigation: the human cost of building the world's biggest airport“. Architects' Journal (2019-yil 10-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 10-oktyabr.
- ↑ Öztürk, Fundanur. „3. Havalimanı eylemleri: İşçiler ne talep ediyor, ana firma İGA taleplere ne diyor?“ (tr). BBC News Türkçe (2018-yil 20-sentyabr). 2018-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-oktyabr.
- ↑ „LTFM Chart“ (2018-yil 4-oktyabr). 2018-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Istanbul Airport Map“. 2019-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-iyul.
- ↑ „29 Ekim'de ilk etabı açılacak“ (tr-TR). Habertürk (2018-yil 3-noyabr). 2018-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 6-noyabr.
- ↑ „İlk kez İstanbul Havalimanı'nda kullanılacak“. NTV (2018-yil 3-noyabr). 2018-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 6-noyabr.
