Harorat

Gazlar tarkibidagi atom va molekula kabi zarralarning issiqlik taʼsiridan xaotik harakati

Harorat (temperatura) (lotincha temperatura – kerakli aralashma, oʻrtacha holat) – moddaning holatini issiq-sovuqligini tavsiflaydigan fizik kattalik.

Harorat – bu jismni tashkil qiluvchi elementar zarralar (atom va molekulalar)ning harakati kinetik energiyasining oʻrta statistik intensivligini ifodalovchi fizik kattalik. Xarorat birligi sifatida Kelvin gradusi qabul qilingan. SI birliklar tizimida 1K suvning uchlanma nuqtasi termodinamik xaroratining 1/273.16 qismiga teng deb qabul qilingan. Shuningdek Kelvin gradusini mutloq nol xarorat xam deb yuritiladi. Chunki 0 K da xar qanday moddada molekulyar harakat toʻxtaydi. Texnikada esa kelvin shkalasidan tashqari Tselsiy shkalasi xam keng qoʻllanadi. Tselsiy shkalasi suvning qaynash va muzlash xaroratlariga asoslangan va kelvin bilan quyidagi bogʻliqlikka ega: 1K =273,15 S. Farengeyt shkalasiga koʻra esa 0S = 32F va 100S = 212F. Farengeyt shkalasi nochiziqli shkala boʻlib, tS = 5/9 (tF-32) va aksincha tF=9/5 (tS +32) tarzida nisbatda boʻladi. Reomyur shkalasiga koʻra esa suvning muzlash xarorati 0R va qaynash xarorati 80R etib belgilangan. 1R=1.25 S

Harorat umumiy qilib aytganda, predmet va atrof muhitning shunaqa xususiyatiki, qaysiki inson sezgi organlariga sovuq, issiq va xok. sifatida taʼsir etadi. Harorat, modda zarralarining kinetik energiyasi bilan oʻzaro bogʻliqdir.

Harorat SI da kelvinlarda (K) oʻlchanadi. Yordamchi oʻlchov birligi sifatida esa Tselsiy darajasidan (°C) keng foydalaniladi.

Haroratni oʻlchashda termometr, termal tomoshabin, termopara, optik pirometr va xok. ishlatiladi.

Tarixi

Qadimda „harorat“, tanasi issiqroq odamlarda boshqa odamlarga nisbatan, koʻproq oʻziga xos xususiyatga – teplorodga ega deb tushunilgan. Shuning uchun harorat deganda kuchli tananing oʻziga xos xususiyati va teplorod tushunilgan. Shundan kelib chiqib spirtli ichimliklarning quvvati va harorat, bir xil – graduslarda oʻlchanadi.

Harorat shkalalari

Suv 0 °C da muzlaydi. Termometr −17 °C ni koʻrsatib turibdi.

Harorat shkalalarining oʻzaro nisbatlari

shkalalar	Kelvin	Tselsiy	Farengeyt
Kelvin (K)	= K	= S + 273,15	= (F + 459,67) / 1,8
Tselsiy (° C)	= K − 273,15	= C	= (F − 32) / 1,8
Farengeyt (°F)	= K · 1,8 − 459,67	= C · 1,8 + 32	= F

Harorat shkalalarini solishtirish

Harorat shkalalarini solishtirish

Tavsif	Kelvin	Tselsiy	Farengeyt	Rankin	Delil	Nyuton	Reomyur	Ryomer
Absolut nol	0	−273.15	−459.67	0	559.725	−90.14	−218.52	−135.90
Farengeyt qorishmasining erish harorati (tuz va muz teng miqdorda)	255.37	−17.78	0	459.67	176.67	−5.87	−14.22	−1.83
Suvning muzlash harorati (qulay sharoitda)	273.15	0	32	491.67	150	0	0	7.5
Inson tanasining oʻrtacha harorati ¹	310.0	36.6	98.2	557.9	94.5	12.21	29.6	26.925
Suvning qaynash harorati (qulay sharoit)	373.15	100	212	671.67	0	33	80	60
ErishTitan	1941	1668	3034	3494	−2352	550	1334	883
Quyosh sirti	5800	5526	9980	10440	−8140	1823	4421	2909

¹ Inson tanasining oʻrtacha harorati – 36.6 ° C ±0.7 ° C, yoki 98.2 °F ±1.3 °F. Jadvaldagi baʼzi qiymatlar yaxlitlanilgan!

Havolalar

• Temperature of a Healthy Human (Body Temperature) (Wayback Machine saytida 2010-09-26 sanasida arxivlangan) (inglizcha)
• Shkalalarni biridan boshqasiga oʻzgartirish (online) (Wayback Machine saytida 2007-01-03 sanasida arxivlangan)