Gagauz alifbosi

Zamonaviy gagauz alifbosi turk alifbosiga asoslangan 31 harfdan iborat lotin alifbosidir. Ilgari, Sovet hokimiyati davrida Gagauzning rasmiy yozuvi kirill alifbosi edi.

Gagauz tili birinchi marta XIX asr oxirida yunon harflarida yozilgan^[1]^[2].

Hozirgi 31 harfli gagauz alifbosi gagauz tili uchun ishlatiladi, turk va ozarbayjon tillaridan keyin modellashtirilgan alifbo hisoblanadi.

Tarixi

Tarixiy manbalarga koʻra, gagauz tili uchun birinchi qoʻllangan alifbo yunon alifbosi boʻlgan va u dastlab XIX asr oxiridan ishlatila boshlangan. Masalan, sharqshunos Otto Blau Yevripid pyesalari gagauz tiliga tarjima qilingan va yunon harflari bilan yozilgan, deb taʼkidlaydi.

1957-yildan boshlab 1993-yilgacha kirill alifbosi qoʻllandi. 1993-yil 13-mayda Moldova Respublikasi parlamenti gagauz tili uchun lotin yozuviga asoslangan alifboni rasmiy qabul qilishni nazarda tutuvchi qaror qabul qildi^[3]. Bu qaror keyinchalik 1996-yilda oʻzgartirildi^[4]. Qabul qilingan rasmiy gagauz alifbosi zamonaviy turk alifbosidan keyin modellashtirilgan boʻlib, unga uchta harf qoʻshilgan: ⟨ä⟩ tovushini ifodalash uchun (⟨ə⟩ sifatida Ozariy), ⟨ê⟩ turk tilida mavjud boʻlmagan [ə] (schwa) tovushini va ⟨ț⟩ yoki ⟨ţ⟩ rumin tilidagi kabi [ts] tovushini ifodalash uchun. Boshqa tomondan, Qrim-tatar, turk va boshqa turkiy tillardan farqli oʻlaroq, gagauz tilida ⟨ğ⟩ harfi yoʻq. Shuningdek, turgʻunlik uchun Ç, Ş va Ţ uchun vergul oʻrniga sedillalar qoʻllanishi kerak, chunki vergulli C rumin tilida mavjud emas va turkchada Ț tez-tez koʻrinsa ham, Ç va Ş uchun sedillalardan foydalanadi.

Lotin alifbosi

Oddiy tartibda Gagauz alifbosidagi harflar:

A, Ä, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, Ţ, U, Ü, V, Y, Z.

Eʼtibor bering, nuqtali va nuqtasiz I alohida harflar boʻlib, ularning har biri oʻzining katta va kichik shakliga ega. I ning bosh shakli, İ esa i ning bosh shaklidir. Gagauz alifbosida q, w va x harflari mavjud emas. Buning oʻrniga, bu belgilar gagauz tiliga mos ravishda k, v va ks sifatida transliteratsiya qilinadi.

A a	Ä ä	B b	C c	Ç ç	D d	E e	Ê ê
[ɑ]	[æ~ɛ]	[b]	[dʒ]	[tʃ]	[d]	[e]	[ə]
F f	G g	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l
[f]	[g, ɟ]	[x, h~ħ]	[ɯ~ɨ]	[i]	[ʒ]	[k, c]	[l, ʎ]
M m	N n	O o	Ö ö	P p	R r	S s	Ş ş
[m]	[n, ɲ]	[o]	[ø]	[p]	[r]	[s]	[ʃ]
T t	Ţ ţ	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z
[t]	[ts]	[u]	[y]	[w, vʲ]	[j]	[z]

Kirill alifbosi (tarixiy)

А а	Ӓ ӓ	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	Ӂ ӂ	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м
Н н	О о	Ӧ ӧ	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ӱ ӱ	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Manbalar

↑ M. Ciachir. Basarabialâ gagauzlarân istoriassi / Chișinău: 1933, p. 133
↑ Măcriș, Anatol. Găgăuzii / Bucharest: Editura PACO, 2008, p. 71.
↑ Parliament Decision No. 1421 of 13 May 1993 "for the passage of the writing of the Gagauz language in the Latin spelling", 2020-07-25da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 3-noyabr 2019-yil — lex.justice.md{{citation}}: CS1 maint: date format ()
↑ Parliament Decision No. 816 of 24 April 1996 "on amending and supplementing the Parliament's Decision on the transfer of the Gagauzian writing to the Latin spelling", 2022-11-01da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 3-noyabr 2019-yil — lex.justice.md{{citation}}: CS1 maint: date format ()

[ciachir-1] M. Ciachir. Basarabialâ gagauzlarân istoriassi / Chișinău: 1933, p. 133

[macris-2] Măcriș, Anatol. Găgăuzii / Bucharest: Editura PACO, 2008, p. 71.

[3] Parliament Decision No. 1421 of 13 May 1993 "for the passage of the writing of the Gagauz language in the Latin spelling", 2020-07-25da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 3-noyabr 2019-yil — lex.justice.md{{citation}}: CS1 maint: date format ()

[4] Parliament Decision No. 816 of 24 April 1996 "on amending and supplementing the Parliament's Decision on the transfer of the Gagauzian writing to the Latin spelling", 2022-11-01da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 3-noyabr 2019-yil — lex.justice.md{{citation}}: CS1 maint: date format ()

[1]

[2]

[3]

[4]