Foster lolasi
| Foster lolasi | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | O‘simliklar |
| Tip: | Gulli |
| Sinf: | Bir pallali |
| Oila: | Loladoshlar |
| Urugʻ: | Lola |
| Turlari: | Foster lolasi |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Tulipa fosteriana (W.Irving, 1906) | |
Foster lolasi ( lotincha: Tulipa fosteriana) — ko‘p yillik o‘simlik; Loladoshlar (Liliaceae) oilasiga mansub lolalar (Tulipa) turkumining bir turi. Tabiatan tarqalishi — Pomir tog‘lari va yaqin atrofdagi Afg‘oniston, Qirg‘iziston, Tojikiston va O‘zbekiston hududlariga yetib boradi.
Botanik tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mazkur o‘simlik turining balandligi 40—55 sm gacha bo‘lib, qalin poyaga ega, poyasi qalin, barglari 3—5 ta, tuxumsimon, yaltiroq ko‘p yillik o‘simlik. Erta bahorda, mart-aprelda gullaydi. Katta qizil gullar, ko‘pincha tubi qora[1], tekis yoki kosagul shaklida ochiladi. Chang irlari qoramtir-binafsha rangli, ular changdondan ikki baravar uzunroqdir. Urug‘lar iyun oyida yetiladi[2] .
Antotsianlari turli xil lolalarning gullarida, shu jumladan Tulipa fosterianadan topilgan [3].
Taksonomiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Lotin tilidagi fosteriana epiteti gulsafsardoshlar bo‘yicha mutaxassisi britaniyalik Maykl Fosterga taalluqli[4] .
Bu o‘simlik turni 1906 yilda ilk marta britaniyalik botanik Uolter Irving (1867-1934) qad etib bergan[5].
2013-yilda DNK ketma-ketligidan foydalangan holda jinsdagi filogenetik munosabatlar taksonomiya va tasnifni aniqlash uchun qo‘llanilgan. Natijada T.fosteriana quyidagi belgilarga ega bo‘lgan Tulipa kichik jinsiga joylashtirilgan: lampochkaning shkalasi ichida zich yoki ipak tuklar bilan qoplangan yoki (deyarli) tuksiz. Chandonini tuklari yo‘q yoki tuksiz. Changlarni hosil qiluvchisi o‘zgarmas, harakatsiz bo‘ladi.
Tarqalishi va ekologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Samarqand va Qashqadaryo viloyatlari: Zarafshon tizmasidagi Omonqo‘ton o‘rmon xo‘jaligida, Taxtaqoracha dovonida, Urgut, Otaliq qishloqlari atroflarida tarqalgan. Tojikistonda ham uchraydi[6].
Tabiatan u butalar bilan qoplangan tepaliklarning qoyali yonbag‘irlarida yoki dengiz sathidan 1500 m balandlikdagi tosh yonbag‘irlarida o‘sadi[1][2] .
Yetishtirish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turlar osongina tabiiylashtiriladi va bog‘da o‘stirilishi mumkin. Miksborderlar uchun juda mos keladi va gulzorlarda ishlatilishi mumkin[7] . Har qanday bog‘ yerlarida o‘sadi, lekin to‘liq quyoshni afzal ko‘radi. Vegetativ yoki urug‘laridan ko‘paytirish mumkin[2].
Ko‘p navlarning ajdodi bo‘lib xizmat qilgan taniqli tur[2] . Turli xil navlarning balandligi har xil bo‘lishi mumkin, lekin barchasida 12 sm kengligida, ingichka va ba’zan chiziqli barglari bo‘lgan bitta, kosa shaklidagi gullari bo‘ladi[7] . 'Juan' sorti “Qirollik bog‘dorchilik jamiyati”ning mukofotiga sazovor bo‘ldi[8] . O‘rtasi sariq, barglari rang-barang, qizil-to‘q sariq gullarga ega[1]. Lola "Zombie" — “fosteriana”ning yana bir navi bo‘lib, u yirik guli va yaltiroq barglari bilan ajralib turadi[9]. Yana bir mashhur nav - "Red Emperor" deb nomlanadi[10].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Tulipa Species Two“. www.pacificbulbsociety.org (2015-yil 13-may). Qaraldi: 2017-yil 18-sentyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Tulipa fosteriana in Ornamental Plants From Russia And Adjacent States Of The Former Soviet Union @ efloras.org“. www.efloras.org. Qaraldi: 2021-yil 7-aprel.
- ↑ N. Marissen, W. G. van Doorn and U. van Meeteren, International Society for Horticultural Science Proceedings of the Eighth International Symposium on Postharvest Physiology of Ornamental Plants, 2005 Google Booksda
- ↑ Ray Desmond (25 Feb 1994) Dictionary Of British And Irish Botantists And Horticulturalists Including plant collectors, flower painters and garden designers Google Booksda
- ↑ „Taxon: Tulipa fosteriana W. Irving“. npgsweb.ars-grin.gov. Qaraldi: 2020-yil 17-aprel.
- ↑ „ФОСТЕР ЛОЛАСИ“. Redbook.uz. 2022-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-oktyabr.
- ↑ 7,0 7,1 „Pretty Tulips that Come Back Every Year“. Gardenia.net. Qaraldi: 2020-yil 19-aprel.
- ↑ „Tulipa 'Juan' (13)“. The Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2020-yil 30-avgust.
- ↑ „Plant Profile: Tulipa fosteriana 'Zombie'“ (en). The Frustrated Gardener (2020-yil 29-mart). Qaraldi: 2020-yil 17-aprel.
- ↑ „PlantFiles: Fosteriana Tulip“ (en). Dave's Garden. Qaraldi: 2020-yil 17-aprel.