Fan Chengda

Fan Chengda
Asl ismi	范成大
Tavalludi	26-iyun 1126-yil Song imperiyasining Suchjou shahri
Vafoti	1193-yil
Kasbi	shoir, xattot

Fan Chengda (xitoycha 范成大, pinyin Fan Chengda, 1126-1193) — Song sulolasi davridagi Xitoy davlat arbobi, olimi va shoiri.

Tarjimai hol

1126-yilda Suzhou shahrida (hozirgi Szyansu provintsiya) tugʻilgan. Yaxshi taʼlim oldi. Keyinchalik u davlat xizmatiga qabul qilindi. Biroq Fan Chengda u yerda uzoq qolmadi. 1143-yilda ota-onasining bevaqt vafoti tufayli u uni tark etdi. Bu vaqtda u buddizmga qiziqib, janubiy Xitoy geografiyasiga qiziqadi. Faqat 1154-yilda u davlat lavozimiga qaytdi. Keyin u imperatorlik imtihonini muvaffaqiyatli topshirib, jinsi ilmiy unvonini oldi. Shundan soʻng u imperator prefekti tarkibiga kiritilgan rasmiy kalendarga mas’ul mansabdor lavozimlarni egalladi. 1170-yilda u shimolda Szin davlatini tuzib, tinchlik muzokaralarini olib borish uchun Jurchenlarga yuborildi. Muzokaralar chogʻida u murosasizlik koʻrsatdi va oʻlimdan arang qutulib qoldi. 1178-yilgacha u kansler yordamchisi lavozimiga koʻtarildi, bir muddat davlat siyosatini shakllantirishda ishtirok etdi. 1182-yilda shimoliy tajovuzkorlarga yon berish kursiga rozi boʻlmagan holda, u isteʼfoga chiqdi va oʻzining tugʻilgan joylarida, zamonaviy Suzhou shahri yaqinidagi Shixu koʻlida zohid boʻlib joylashdi. Tez orada u bir muddat ishga qaytadi. 1186 yilda u nihoyat davlat xizmatini tark etadi. U hayotining soʻnggi yillarini oʻz mulkida oʻtkazadi, adabiy faoliyat bilan shugʻullanadi. 1193 yilda vafot etgan.

Ilmiy faoliyati

U „Gui Xay Yu Xen Chi“ nomli geografik risolani yozib, unda Xitoy janubidagi har bir hududning topografik, qishloq xo‘jaligi va iqtisodiy tavsifini bergan. Buning uchun u geografiyaga oid qadimiy insholardan ham, oʻzining kuzatishlaridan ham foydalangan.

Adabiy faoliyati

U Janubiy qo'shiq davrining eng yaxshi shoirlaridan biri hisoblanadi. Uning ko'plab she'rlari bor, ular to'plamga jamlangan bo'lib, ulardan eng muhimi 16 she'rdan iborat "Tosh ko'l"dir. Shuningdek, "Shixu so'zi", "Kema elementlari", "Vuzong tavsifi" to'plami ham ma'lum. Ularning asosiy mavzusi tabiatning go'zalligini yoritishdir. Shuningdek, u 60 ta she’rdan iborat “To‘rt fasl dala va bog‘larda” nomli turkum muallifidir. Fan Chengda qishloq haqidagi ushbu va boshqa ko'plab she'rlarida nafaqat qishloq hayotining she'riyatini, uning g'ayrioddiy tomonini, balki dehqon hayotining qattiq nasrini ham ko'rsatishga intiladi: ochlik va hosilning etishmasligi, rekvizitsiyalar va zulm. Fan Chengda, shuningdek, 72 ta she'rdan iborat katta tsiklga ega bo'lib, ular shoir jurchjenning Szin davlatida imperator elchisi bo'lganida tuzgan qisqa sayohat yozuvlaridir. Fan Chengda sobiq Song poytaxtidagi vayronagarchilikni, tashlandiq saroylar va vayron qilingan bog'larni afsus bilan tasvirlaydi va aholining begona bo'yinturug'idan xalos bo'lish istagi haqida hayajon bilan gapiradi. Fan Chengda tilning soddaligi, engil, shaffof misraga intiladi, bejamdorlik va "takabburlik"dan xoli bo'ladi.

Adabiyotlar

• Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 4, Part 3. Taipei: Caves Books, Ltd.
• James M. Hargett: «Some Preliminary Remarks on the Travel Records of the Song Dynasty (960—1279)», i Chinese Literature: Essays, Articles, Reviews (CLEAR) (July 1985): 67-93.