Eronda jinoyat
Eronda jinoyat turli shakllarda mavjud va quyidagi jinoyatlarni oʻz ichiga olishi mumkin: qotillik, odam oʻgʻirlash, oʻgʻirlik, firibgarlik, pul yuvish, giyohvand moddalar savdosi, alkogol kontrabandasi, neft kontrabandasi, soliq toʻlashdan boʻyin tovlash, terrorizm, qarama-qarshi jins bilan uchrashuv, „toʻgʻri“ hijob kiymaslik, Ramazonda yeb-ichish, spirtli ichimliklar ichish va boshqa koʻplab jinoyatlar.
Giyohvand moddalar savdosi va pul yuvish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Giyohvand moddalar savdosi Eronda asosiy va davom etayotgan muammodir. Eron Afgʻoniston va Yevropa oʻrtasida Janubi-Gʻarbiy Osiyo geroinining asosiy yuk tashish nuqtasidir[1]. Aholining 2,8 foizi giyohvandlikka moyil boʻlgan Eron dunyodagi eng yuqori giyohvandlik darajasiga ega[2]. Eʼlon qilingan maʼlumotlarga koʻra, Eron har yili mamlakatga deyarli 1 milliard dollarga tushadigan va Eron iqtisodiyotiga yiliga qariyb 8,5 milliard dollar zarar yetkazadigan giyohvandlikka qarshi kurash kampaniyasida shu paytgacha 3500 ga yaqin politsiya va xavfsizlik xodimini yoʻqotgan. Yuzlab narkotik kontrabandachilari ham osilgan[3].
Eron hukumati tomonidan 2015-yilda hisob-kitoblarga ko‘ra, Eronda giyohvand moddalar savdosidan tushgan iflos pullar yiliga 10 trillion tumanni (1 tuman 10 rialga teng) tashkil etadi, ularning bir qismi mamlakat siyosatiga taʼsir qilib „saylovlar va ovozlarni taʼminlash“ga yo‘l ochmoqda[4].
Afyun
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eronda giyohvand moddalarni isteʼmol qiluvchilarning aksariyati afyundan foydalanadi. Eron oʻzining afyunini deyarli ishlab chiqarmaydi; afyun mamlakatga qoʻshni Afgʻonistondan olib kelinadi[5]. 2006-yilda Afgʻonistonda ishlab chiqarilgan afyunning 53 foizdan ortigʻi Eron orqali mamlakatni tark etgan. Eron hukumati tomonidan giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurash bo‘yicha bir qancha choralar ko‘rilgan. Bunga Eronning janubi-sharqiy chegarasida politsiya kuchlari sonini oshirish va giyohvand moddalar savdosida aybdor deb topilgan odamlar uchun qattiq qonunlar va jazolar joriy etish kiradi.
Eron giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurashda yetakchi kuchga aylandi; Eron rasmiylari shu paytgacha jahondagi afyun musodarasining 85 foizdan ortigʻini amalga oshirgan. 2009—2010-yillarda Eron politsiyasi tomonidan olib qo‘yilgan noqonuniy giyohvand moddalar miqdori 340 tonnadan ortiqni tashkil qildi[6].
Soliq toʻlashdan boʻyin tovlash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Soliq toʻlashdan boʻyin tovlaganlar odatda iqtisodiyotning kulrang sektoridagi yoki yashirin bozordagi faoliyat bilan shugʻullanadilar, bu haqda oshkor qilmaydi. Boshqalar esa kontrabanda va qora bozor bilan shugʻullanadi. Yoʻqotishlar mamlakat yalpi ichki mahsuloti daromadining 20% dan 25% gacha teng. 2014-yilda xalqaro ommaviy axborot vositalarida Eron fuqarolari Shveytsariyadagi HSBC janjalida soliq toʻlashdan boʻyin tovlaganlar roʻyxatiga kiritilgani haqida xabar berilgan edi.
Odam savdosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]AQSh Davlat departamenti maʼlumotlariga koʻra: „Eron jinsiy ekspluatatsiya va ixtiyorsiz qullik maqsadida odam savdosiga uchragan ayollar uchun manba, tranzit va manzildir. Eronlik ayollar majburiy fohishalik va qarzlarni toʻlash uchun majburan turmush qurish maqsadida ichki savdoda sotiladi. Eronlik bolalar mamlakat ichkarisida, afgʻon bolalari esa Eronga majburan turmush qurish, tijoriy jinsiy ekspluatatsiyasi va tilanchi yoki mardikor sifatida ixtiyorsiz qullik qilish maqsadida sotiladi. Nodavlat manbalarga ko‘ra, eronlik ayollar va qizlar, shuningdek, tijorat jinsiy ekspluatatsiyasi uchun Pokiston, Turkiya, Qatar, Quvayt, Birlashgan Arab Amirliklari, Fransiya, Germaniya va Buyuk Britaniyaga olib ketilmoqda“[7].
Spirtli ichimliklar kontrabandasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eron inqilobidan koʻp oʻtmay Eron spirtli ichimliklar ishlab chiqarish va isteʼmol qilishni cheklashni boshladi. Ushbu taqiq bilan ham, Eronda spirtli ichimliklar kontrabandasi hali ham mashhur. Maʼlum qilinishicha, har kuni Eronga 2,5 million dollardan ortiq alkogol mahsuloti olib kelinadi[8]. Kontrabandachilar ko‘pincha spirtli ichimliklarni Eronga olib o‘tishda qiynaladi; chegara xavfsizlik kuchlari kontrabandachilar bilan qayta-qayta toʻqnash kelishgan va koʻpchilik halok boʻlgan.
Neft kontrabandasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eronda neft kontrabandasi koʻproq muammoga aylangan. Eronliklar benzin uchun oʻrtacha 25 sentdan toʻlaydilar, qoʻshni davlatlar esa bir litr uchun bir dollardan koʻproq toʻlaydi, bu esa neft kontrabandasini kontrabandachilar uchun foydali biznesga aylantirgan. Erondan har yili 1,8 milliard litrdan ortiq qayta ishlangan neft mahsulotlari qoʻshni davlatlarga kontrabanda yoʻli bilan olib kelinadi. Bu davlatlar qatoriga Afgʻoniston, Iroq, Pokiston va Turkiya kiradi[9].
Jazo
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eron eng yuqori qatl koʻrsatkichlariga ega (faqat Xitoydan keyin ikkinchi)[10]. Zino va gomoseksual jinsiy aloqa Eron qonunlariga koʻra noqonuniy xatti-harakatlar hisoblanadi va muayyan sharoitlarda oʻlim jazosiga sabab boʻlishi mumkin. Giyohvand moddalarni isteʼmol qilish va savdo qilish uchun jazo qattiq boʻlishi mumkin; Noqonuniy giyohvand moddalarni saqlash, ishlatish yoki sotishda ayblangan har bir kishi uzoq qamoq jazosi, ogʻir jarimalar va hatto oʻlim jazosini kutishi mumkin[11].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Fallah, Mohammad. „'In the Frontline, Iran Cannot Act Alone' - drug trafficking control - Brief Article“. BNET.
- ↑ „Iran has the highest drug addiction rate in the world“. 2010-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ https://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21583717-why-so-many-young-iranians-are-hooked-hard-drugs-other-religion Drug addiction in Iran: The other religion
- ↑ „Iran's Interior Minister warns of illegal drug profits financing election campaigns“. payvand.com. 2015-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-mart.
- ↑ „Analysis: Iran's drug problems expanding“. UPI.
- ↑ „Iranian Police Seize 3.5 Tons of Drugs from Traffickers“. Fars News Agency. 2012-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Trafficking in Persons Report 2008“. U.S. Department of State.
- ↑ „Rough Cut Iraq: The Alcohol Smugglers“. PBS.
- ↑ „Oil smuggling costs Iran 'billions of dollars'“. Mail & Guardian.
- ↑ „Iran executes 20 drug traffickers“. BBC (2009-yil 4-iyul).
- ↑ „Iran“. U.S. Department of State. 2013-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan.