Kontent qismiga oʻtish

Eron-suadiya mojarosi

Ishorat qoʻshish
Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Eron va Saudiya Arabistoni Yaqin Sharq va musulmon dunyosining boshqa mintaqalarida ta'sir o'tkazish uchun davom etayotgan kurashda. Ikki davlat yaqin atrofdagi mojarolarda, jumladan Suriya va Yamandagi fuqarolar urushlarida qarama-qarshi tomonlarga turli darajada yordam koʻrsatdi; va Bahrayn, Livan, Qatar, va Iroqdagi nizolar. Shuningdek, u jahon miqyosidagi boshqa mamlakatlarda, shu jumladan G'arbiy, Shimoliy va Sharqiy Afrikada, Janubiy, ] nizolarga yoki kengroq raqobatga taalluqlidir. Markaziy, Janubi-Sharqiy Osiyo, Bolqon, va Kavkaz . Sovuq urush deb ta'riflangan davrda mojaro mintaqaviy gegemonlikka intilish uchun geosiyosiy, iqtisodiy va mazhablararo ta'sir tufayli bir necha darajalarda olib borilmoqda. Raqobat Sovuq Urush davri dinamikasi bilan taqqoslangan. 2023-yil 10-martdan boshlab Eron va Saudiya Arabistoni oʻrtasidagi diplomatik munosabatlar Xitoy-Iroq vositachiligidagi muzokaralar tufayli tiklandi, bu esa Yaqin Sharqdagi siyosiy iqlimga katta ijobiy taʼsir koʻrsatishi mumkin.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arab-Eron mojarosi yoki arab-fors mojarosi Arab Ligasi mamlakatlari va Eron oʻrtasidagi zamonaviy mojaroga nisbatan qoʻllanadigan atamadir. Kengroq maʼnoda bu atama arablar va forslar oʻrtasida asrlar davomida mavjud boʻlgan tarixiy etnik ziddiyatlarga hamda Saudiya Arabistoni tufayli shia va sunniy musulmonlar oʻrtasidagi tarixiy diniy mazhab mojarosiga nisbatan ham qoʻllanadi va inqilobdan keyingi Eron o'zlarini mos ravishda sunniy musulmonlar va shia musulmonlari uchun yetakchi yetakchi davlatlar sifatida ko'radi. 

Bu mojaroda Eronning Iroq, Suriya, Livan, Jazoir va Tunis kabi ko'plab arab davlatlari bilan juda ijobiy aloqalari borligi e'tiborga molik. Qatar, shuningdek, Suriyadagi fuqarolar urushi bo'yicha turlicha qarashlariga qaramay, Tehron bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o'rnatdi, Qatar diplomatik inqirozida Saudiya Arabistoni va boshqa Fors ko'rfazi davlatlariga qarshi Qatarni qo'llab-quvvatlash uchun arab bo'lmagan ikki davlat - Eron va Turkiya bilan. ikki yildan ortiq. Shu nuqtai nazardan, raqobat va keskinlik ko'pincha Eron va Fors ko'rfazi arab monarxiyalari (ularning barchasi ko'proq teokratik boshqaruv bilan bog'liq), masalan, GCC davlatlari va ularning ittifoqchilari: Misr, Sudan, Iordaniya va Marokash o'rtasida bo'ladi. Arab-Eron mojarosidagi eng katta raqobat Saudiya Arabistoni va Eron o'rtasida bo'lib, ular 1970-yillarning oxiridan beri bir-biriga qarshi og'ir proksi urush olib bormoqda.
Eron inqilobi
Proksi-to'qnashuvni 1979 yildagi Eron inqilobi, AQSh tomonidan qo'llab-quvvatlangan monarxik Eron Imperator Davlati islomiy respublikaga aylangan paytdan kuzatish mumkin. Inqilobchilar monarxiyalar va dunyoviy hukumatlarni ag'darib tashlashni islomiy respublikalar bilan almashtirishga chaqirishdi, bu esa mintaqadagi sunniylar tomonidan boshqariladigan arab monarxiyalari Saudiya Arabistoni, Baaschi Iroq, Quvayt va boshqa Fors ko'rfazi davlatlarini xavotirga soldi. monarxiyalar bo'lgan va ularning barchasida shialarning katta aholisi bor edi. 1979 yilda Saudiya Arabistonida, 1981 yilda Misr va Bahraynda, 1982 yilda Suriyada, 1983 yilda Livanda islomiy isyonchilar kuchaydi.
Eron inqilobidan oldin bu ikki davlat Nikson doktrinasining Yaqin Sharqdagi “egizak ustun” siyosatini tashkil qilgan.  Monarxiyalar, xususan, 1953-yilda AQSh boshchiligidagi davlat toʻntarishidan keyin Eron, Fors koʻrfazi mintaqasida barqarorlikni taʼminlash va Gamal Abdel Nosir boshchiligidagi Saudiya Arabistoni va Misr oʻrtasidagi sovuq arab urushi davrida Sovet taʼsiriga qarshi qoʻrgʻon vazifasini bajarish uchun AQSh bilan ittifoqchi boʻlgan. Alyans Saudiya-Eron munosabatlariga mo'tadil ta'sir ko'rsatdi. 
Bu davrda Saudiya Arabistoni o'zini musulmon olamining yetakchisi sifatida ko'rsatdi va o'zining qonuniyligini qisman muqaddas Makka va Madina shaharlarini nazorat qilishiga asosladi. 1962 yilda Makkada bo'lib o'tgan Bosh Islom konferentsiyasiga homiylik qildi va unda Musulmonlar Jahon Ligasini tuzish to'g'risida rezolyutsiya qabul qilindi. Tashkilot Saudiya Arabistoni nuqtai nazaridan islomni yoyish va islom birdamligini rivojlantirishga bag'ishlangan bo'lib, islomni, xususan Saudiya hukumati tomonidan ilgari surilgan konservativ vahhobiy ta'limotini targ'ib qilishda muvaffaqiyat qozongan.  Saudiya Arabistoni 1969 yilda Islom hamkorlik tashkilotining tashkil etilishiga ham boshchilik qilgan.
Saudiya Arabistonining musulmon dunyosi yetakchisi sifatidagi imidji 1979-yilda Al Saud sulolasining qonuniyligi va uning Ikki Muqaddas Masjidning Homiysi sifatidagi obro‘siga qarshi chiqqan Oyatulloh Xomayniy boshchiligidagi Eronning yangi teokratik hukumati paydo bo‘lishi bilan putur yetkazdi.   Podshoh Xolid dastlab Eronni tabrikladi va “Islom birdamligi” ikki davlat o‘rtasidagi yaqin munosabatlarning asosi bo‘lishi mumkinligini aytdi, biroq keyingi o‘n yil ichida munosabatlar sezilarli darajada yomonlashdi.

Qatif mojarosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1979 yilgi Eron inqilobidan so'ng Qatif qo'zg'olonining to'g'ridan-to'g'ri qo'zg'atuvchisi Saudiya Arabistonida ommaviy ravishda nishonlanishi taqiqlangan shia diniy Ashura bayramiga bag'ishlangan motam marosimi edi. Keyingi yurishlar va noroziliklar keskinlikning kuchayishiga olib keldi, natijada keyingi bir necha kun ichida namoyishchilar va Saudiya xavfsizlik kuchlari o'rtasida qonli to'qnashuvlar bo'lib, ikkinchisi birinchisiga qarata o't ochdi. Keyingi oylarda ommaviy hibsga olishlar va zo'ravonliklarni o'z ichiga olgan ketma-ket norozilik namoyishlari bo'lib o'tdi, ammo ular asosan kamsitish, ekspluatatsiya, asosiy erkinliklarning yo'qligi va modernizatsiya va rivojlanish bo'yicha amalga oshirilmagan va'dalardan umidsizlik kabi mahalliy va jamoatchilik tashvishlarini aks ettirdi. Bu qoʻzgʻolon Oyatulloh Humayniyning inqilobga daʼvatiga toʻgʻridan-toʻgʻri javob emas, balki Eron inqilobidan ilhomlangan. Qoʻzgʻolon voqealarida Eron bilan aloqada boʻlgan mintaqaviy faol tashkilot boʻlgan Arab yarimorolidagi Islom inqilobi tashkiloti (OIR yoki OIRAP) ishtirok etgan. Tashkilot Erondan radio stantsiyani boshqaradi va Tehronda vakolatxonasi bor edi. Bu shia qarshiliklarini va ijtimoiy va siyosiy muammolarni hal qilish talablarini rag'batlantirdi. 1980-yillar davomida shia va davlat o'rtasidagi munosabatlar surgundagi yuzlab faollar bilan keskin bo'lib qoldi, chunki shia muxolifati 1979 yildan keyin o'sha paytdagi tegishli shartlar asosida Eronga ko'chib o'tdi. OIRAP Saudiya Arabistonida Erondan zo'ravonliksiz, ammo radikal ritorika bilan Saudiya hukumatini noqonuniy deb hisoblagan holda nashr qilish, mablag' yig'ish va ijtimoiy harakatni qurishga e'tibor qaratdi. 1982 yildan 1984 yil o'rtalariga qadar OIRAPning yuzlab xayrixohlari asosan harakat adabiyotlarini tarqatish, graffiti yozish, mablag' yig'ish va keng ko'lamli safarbarlik urinishlari uchun hibsga olindi, 1985 yilgacha ommaviy hibsga olish Saudiya Arabistonidagi ichki tashkilotni tarqatib yubordi. 1987 yildagi "haj voqeasi" Saudiya Arabistoni va Eron o'rtasidagi ziddiyatning kuchayishiga olib keldi va OIRAP adovatga berilib ketmaslik uchun o'z faoliyatini Erondan tashqariga ko'chirishga qaror qildi. Islom inqilobi qo'riqchilari korpusi Saudiya Arabistonida harbiy qanot yaratish va davlatga qarshi hujumlar uyushtirishdan bosh tortdi. "Haj voqeasi" ortidan yangi tashkilot paydo bo'ldi, Hizbulloh al-Hijoz Eron bilan ittifoq tuzishga va harbiy yo'l bilan javob qaytarishga tayyor edi. Uning uzoq muddatli siyosiy maqsadi Arabiston yarim orolida islomiy respublikani barpo etish edi va Saudiya Arabistonining Sharqiy viloyatini ajratib olishni nazarda tutuvchi zo'ravonlik yo'li bilan Saudiya hukumatini ag'darish tarafdori edi. Hizbulloh al-Hijoz Imom Humayniy yo'nalishi tarafdorlarini nazarda tutgan Xatul Imom harakatining harbiy qanoti edi. Harakat dastlab diniy, ijtimoiy va madaniy xarakterga ega bo‘lgan bo‘lsa, keyinchalik siyosiylashgan. Ikki o'rtasidagi munosabatlar noaniqligicha qolmoqda. Hizbulloh al-Hijoz OIRAPning Saudiya Arabistonidagi shia muxolifat spektrini tubdan tugatish va Eronning Saudiya Arabistoniga qarshi tashviqot harakatlaridagi rolini o'z zimmasiga oldi. Ikkisi bir-biridan uzoqlashdi va bu Saudiya shia islomiy muxolifatining parchalanishiga olib keldi. Hizubloh al-Hijoz Saudiya Arabistonida 1988-yil 26-aprelda Saudiya Arabistonining Eron bilan diplomatik aloqalarini uzishiga sabab boʻlgan “haj voqeasi”ga javoban portlashlar uyushtirdi. Biroq 1989 yildan keyin Hizbulloh al-Hijoz va Xatul Imomning Saudiya Arabistoni ichidagi tarmoqlari uning koʻplab yetakchilarining hibsga olinishi tufayli jiddiy zaiflashdi. Ayni paytda, Fors ko'rfazi urushi paytida OIRAP o'z nomini Shia Reform Harakati (RMS) va u bilan bo'lgan strategiyasiga o'zgartirdi, islomiy va shia nutqidan uzoqlashdi va Qatifda to'plangan hukumat muxolifati bilan demokratiya va inson huquqlari tarafdori faolligiga o'tdi. Sharqiy viloyat. Saudiya shialari muxolifatda muhim rol o'ynagan, ammo Fors ko'rfazi urushi paytida OIRAP Saudiya Arabistoniga sodiq qolgan. Muxolifat va hukumat o'rtasidagi yaqinlashuv Imom Humayniy vafotidan va Fors ko'rfazi urushi tugagandan so'ng, Eron va Saudiya Arabistoni o'rtasida 1991 yil 26 martda diplomatik aloqalar tiklanganidan keyin mumkin bo'ldi. Hizbulloh al-Hijoz 1993 yilda asosan shia muxolifati va hukumat o'rtasidagi kelishuvga qarshi chiqdi, hatto hukumat shia siyosiy mahbuslarni ozod qilgan va surgundagilarga amnistiya e'lon qilganida ham, shialar uchun haqiqiy yutuqlarga erishilgan taqdirdagina uni qo'llab-quvvatlashini ta'kidlagan. Xat al-Imom harakati 1996 yildagi Xoban minoralari portlashlaridan oldin, ba'zi shialarning kelishuvdan hafsalasi pir bo'lganidan keyin qisqa vaqt ichida mashhur bo'ldi. 1996 yilda Xoban minoralariga qilingan hujumdan so'ng, tashkilot o'z ishtirokini inkor etsa ham, uning ko'plab a'zolari va unga aloqador shaxslar va Hizbulloh al-Hijoz a'zolarini qamoqqa tashlash uchun keng tarqalgan ommaviy hibsga olish kampaniyasi o'tkazildi. Biroq, u hukumatga qarshi kurashni davom ettirishga va'da berdi va 1993 yildagi kelishuvni, hatto a'zolarining aksariyati hibsga olingan taqdirda ham qoraladi. Eron Hizbulloh al-Hijoz ustidan o'z ta'sirini saqlab qoldi, ammo Saudiya hukumati RMSni o'z vakili sifatida qabul qilgandan keyin Saudiya shialarining asosiy oqimi undan uzoqlashdi. Biroq, siyosiy islohotlar va Saudiya shialarining Saudiya fuqarolari sifatida to'liq tan olinishi va ularning davlatga integratsiyalashuvi amalga oshmadi. Sharqiy provintsiyadagi keskinlik yillar davomida kuchayib bordi va 2011-yilgi arab bahori paytida avj oldi, ammo Saudiya Arabistoni tarkibidagi Qatif va Sharqiy viloyat bilan chegaralanib qoldi. Shia vakillari, yetakchilar va taniqli shaxslar, jumladan, Xatul-Imom hukumat tarafida bo'lib, aholidan mazhablar tinchligini saqlash uchun norozilik namoyishlarini to'xtatishni so'rashdi, natijada bu sodir bo'ldi. Namoyishlar hibsga olishlar, zo'ravonlik va demokratiya, islom birligi va siyosiy mahbuslarni ozod qilish talablari bilan kechdi. Shialarning sodiqligi shubha ostiga olindi va Saudiya davlati Eronni aybladi.

Xuziston mojarosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eron inqilobi va undan keyingi siyosiy inqiroz davrida Axvaz shahridagi Xuzistonlik bo'lginchilar o'z maqsadlariga erishish imkoniyatini ko'rdilar, ammo yangi rejim bu urinishni bosdi. Dastlab norozilik namoyishlari Eron arablariga nisbatan kamsitishni to'xtatishni talab qildi va boshqa uzoq davom etgan shikoyatlarni o'z ichiga oldi, ammo keskinlik kuchayib ketdi va natijada yuzlab arablar halok bo'ldi. 2005 yilning aprelida Ahvazda yana tartibsizliklar va namoyishchilar va xavfsizlik kuchlari o'rtasida to'qnashuvlar avj oldi. Shovqinga hukumatning Xuzistonning etnik tarkibini o‘zgartirish niyati borligi sabab bo‘lgan. Xuzistondagi ASMLA (Axvazni ozod qilish uchun arab kurashi harakati) sunniy musulmon boʻlginchi, etno-millatchi terrorchi tashkilot boʻlib, Eron tarkibida arab davlatini barpo etishga intilib, ragʻbatlantirib, Eron davlatiga qarshi boshqa shunga oʻxshash tashkilotlar bilan qurolli kurash olib boradi. mintaqa. U 1999 yilda yashirin tarzda tashkil etilgan va uning mavjudligi 2005 yilda ommaviy ravishda e'lon qilingan. Uning qurolli qanoti bo‘lmish Mohiuddin Nosir brigadalari 2005-yil 12-iyun kuni Ahvazdagi norozilik namoyishlarining davomi sifatida bir qator hujumlar uyushtirdilar. Ahvazdagi bankka hujum. ASMLA boshqa davlatlar qatori Saudiya Arabistonining moliyaviy ko'magidan foydalanadi va Arab dunyosidan homiylar olish uchun uning mazhabviy xususiyatini ta'kidlab, Saudiya-Eron proksi mojarosi kontekstida o'zini tutadi. Saudiya Arabistonining uning homiyligidagi ishtiroki Daniya rasmiylari tomonidan tasdiqlangan. Uning yetakchilari 2006 yilda Eronni tark etib, Yevropa Ittifoqida qayta tashkil etilgan va Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi va Eronning neft infratuzilmasiga hujumlar bilan Eron davlatiga qarshi terrorchilik hujumlarini davom ettirgan. Aytilishicha, ular 2013-yilda Ahvazda portlashni amalga oshirgan, so‘nggi amaliyoti esa 2018-yilda harbiy paradga hujum qilgan

Eron-Iroq urushi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eron-Iroq urushi 1980-yil 22-sentyabrda, Saddam Husayn davrida Iroq Eronga bostirib kirishi bilan boshlangan va 1988-yil 20-avgustda Eron BMT vositachiligida oʻt ochishni toʻxtatish kelishuvini qabul qilgandan soʻng tugadi. Iroq Eronni Fors ko'rfazidagi hukmron davlat sifatida almashtirmoqchi edi va 1979 yilgi Eron inqilobi Iroqdagi ko'pchilik shialarni Baas hukumatiga qarshi isyonga olib kelishidan xavotirda edi. Urush, shuningdek, chegara nizolarining uzoq tarixidan so'ng sodir bo'ldi va Iroq neftga boy Xuziston viloyatini va Arvand Rudning sharqiy qirg'og'ini ( Shatt al-Arab ) qo'shib olishni rejalashtirdi Husayn Erondagi inqilobiy tartibsizliklardan foydalanishga va inqilobni boshlang'ich davrida bostirishga harakat qildi. Iroq barqarorligiga tahdid soladigan va uning shia aholisini rag'batlantirishi mumkin bo'lgan inqilobiy to'lqindan qo'rqib, Iroq sakkiz yil davom etgan va yuz minglab odamlarning hayotiga zomin bo'lgan Eron-Iroq urushini qo'zg'atdi. Xabar qilinishicha, Saddam 1980-yil avgustida Saudiya Arabistoniga qilgan tashrifi chogʻida Iroqdagi urush harakatlariga Saudiya Arabistoni tomonidan yordam bergan. Bu Iroqning Saudiya Arabistoni, Misr, Quvayt, Iordaniya, Qatar va Birlashgan Arab Amirliklaridagi qo'shni yetakchilardan olgan moliyaviy va harbiy yordamiga qo'shimcha ravishda, qisman Eron hokimiyatini himoya qilish va inqilob tarqalishining oldini olish uchun edi. Iroq Eronning inqilobdan keyingi tartibsizliklaridan foydalanishga umid qilgan bo'lsa-da, u cheklangan taraqqiyotga erishdi va tezda qaytarildi; Eron 1982 yil iyuniga qadar deyarli barcha yo'qotilgan hududlarni qaytarib oldi. Keyingi olti yil davomida Eron urush oxirigacha hujumda bo'ldi. Urush paytida Amerikaning Iroqni qo'llab-quvvatlashi Eronga katta ta'sir ko'rsatdi. Amerika Qo'shma Shtatlarining Saddamni himoya qilishi va Iroqning Eron askarlar va tinch aholiga nisbatan kimyoviy qurol qo'llagani haqidagi tergovga to'sqinlik qilishdagi roli Eronni o'zining noan'anaviy qurol dasturini davom ettirishga ishontirdi. Hukumat, shuningdek, tashqi va ichki siyosatini, jumladan, yadro dasturini va ichki muxolifatni bostirishni oqlash uchun Amerika dushmanligidan foydalangan. Eron-Iroq urushidan tashqari, Eron va Saudiya Arabistoni Livandagi fuqarolar urushi, Sovet-Afg'on urushi va boshqa to'qnashuvlarda qarama-qarshi qurolli guruhlarni qo'llab-quvvatlab, boshqa joylarda keskin raqobatga kirishdilar. Sovuq urushdan so'ng Eron va Saudiya Arabistoni Afg'oniston, Yaman va Iroq kabi mazhablarga asoslangan turli guruhlar va tashkilotlarni qo'llab-quvvatlashda davom etdi. Sakkiz yildan keyin urushdan charchash, iqtisodiy muammolar, ruhiy holatning pasayishi, Eronning takroriy harbiy muvaffaqiyatsizliklari, Iroqning so'nggi muvaffaqiyatlari, Iroqning ommaviy qirg'in qurolidan foydalanishi, xalqaro hamdardlik yo'qligi va AQSh-Eron harbiy tarangligi kuchaygan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti. Qo'llanilgan taktikalar, jumladan mustahkamlangan mudofaa chizig'i bo'ylab cho'zilgan tikanli simlar bilan keng miqyosli xandaq urushi, boshqariladigan pulemyot postlari, nayzali zarbalar, Eronning inson to'lqinlari hujumlari, kimyoviy qurollardan keng foydalanish bo'yicha mojaro Birinchi jahon urushi bilan taqqoslandi. Iroq va keyinchalik tinch aholi nishonlariga ataylab hujumlar. Urushning o'ziga xos xususiyatini inqilobdan oldingi yillarda rivojlangan Eron shahidiga sig'inishda ko'rish mumkin. Eron shia kontekstida shakllantirilgan shahidlik haqidagi nutqlar "inson to'lqini hujumlari" taktikasini keltirib chiqardi va shu bilan urush dinamikasiga doimiy ta'sir ko'rsatdi.

1987-yil Makka voqealari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1987-yilda Makkada shia ziyoratchilarning Haj vaqtida Saudiya xavfsizlik kuchlari bilan to‘qnash kelganiga javoban Humayniy shunday dedi: “Bu qabih va xudosiz vahhobiylar musulmonlarning qalbini doimo orqadan teshgan xanjarga o‘xshaydi. . . Makka bir guruh bid’atchilar qo‘lidadir” . Eron ham Saudiya hukumatini ag'darishga chaqirdi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] ][2]

| combatant1e =

| combatant2 =

 Saudi Arabia

| combatant2e = | commander1 = Ali Khamenei
(Supreme Leader of Iran)
Ebrahim Raisi
(President of Iran)
Esmail Ghaani
(Quds Force commander)
Bashar al-Assad
(President of Syria)
Hassan Nasrallah
(Secretary-General of Hezbollah)
[[Fayl:|23x15px|border |alt=|link=]] Hadi Al-Amiri
(Leader of the Badr Organization)
Andoza:Country data Houthis Abdul-Malik Badreddin al-Houthi
(Leader of Ansar Allah)
[[Fayl:|23x15px|border |alt=|link=]] Qais al-Khazali
(Secretary-General of Asa'ib Ahl al-Haq)[61]
Akram al-Kaabi
(Secretary-General of Harakat Hezbollah al-Nujaba)[62]
Iroq Nouri al-Maliki (Secretary-General of Islamic Dawa Party, Former Iraqi Prime Minister)[63]
Mohammad Ali Jafari (2007–19)
(Commander of the Islamic Revolutionary Guard Corps)[64][65][66]
Qassim al-Muamen (Leader of Al-Ashtar Brigades)[67]
Abu Ala al-Walai (Secretary-General of Kata'ib Sayyid al-Shuhada)[68]

| commander2 = King Salman
(King of Saudi Arabia)
Mohammad bin Salman
(Crown Prince of Saudi Arabia and Prime Minister)
Abdulaziz bin Saud
(Minister of Interior)[70]
Thamer al-Sabhan
(Minister of Gulf Affairs)[71]
Obeid Fadel Al-Shammari
(Commander of Saudi Arabia Force in Yemen)[72]
Fahd bin Turki bin Abdulaziz Al Saud
(Commander of the Joint Forces)[73]
Hassan bin Hamza al-Shehri
(Commander of the PSF)[74]

Abdrabbuh Mansur Hadi
(President of Yemen)

| campaignbox = }} Andoza:Campaignbox Spillover of the Syrian Civil War Iran and Saudi Arabia are engaged in an ongoing struggle for influence in the Middle East and other regions of the Muslim world.[79] The two countries have provided varying degrees of support to opposing sides in nearby conflicts, including the civil wars in Syria[80][81] and Yemen;[82] and disputes in Bahrain,[83] Lebanon,[84] Qatar,[85] and Iraq.[86] It also extends to disputes or broader competition in other countries globally including in West,[87][88] North[89] and East Africa,[88][90] South,[91][92][93][94][95][96] Central,[96][97] Southeast Asia, the Balkans,[98] and the Caucasus.[99]

In what has been described as a cold war, the conflict is waged on multiple levels over geopolitical, economic, and sectarian influence in pursuit of regional hegemony.[100][101] The rivalry has drawn comparisons to the dynamics of the Cold War era.[102]

-Missing required parameter 1=''month''!, 2017-yil(2017-Missing required parameter 1=month!-00) holatiga koʻra, the rivalry is primarily a political and economic struggle exacerbated by religious differences, and sectarianism in the region is exploited by both countries for geopolitical purposes as part of a larger conflict.[101][103][104] Iran sees itself as the leading Shia Muslim power, while Saudi Arabia sees itself as the leading Sunni Muslim power (see Shia–Sunni relations).[105]

As of 10 March 2023, diplomatic relations between Iran and Saudi Arabia have been restored due to Chinese-Iraqi brokered talks,[106] which could have major positive implications in the political climate of the Middle East.[107]

  1. ↑ *Popular Mobilization Forces
  2. ↑ Wess, Caleb. „Bahraini militant group adopts IRGC branding“ (2018-yil 23-fevral). „At the same time, Saraya al Ashtar reaffirmed its loyalty to the Islamic Republic of Iran. "We believe that the commander and ruler of the Islamic religion is the line of the two imams, Khomeini and Khamenei, which is in the original Muhammad approach in confronting the oppressors and fighting back against the tyrants," the group's statement reads.“.
  3. ↑ „Iran's Islamist Proxies in the Middle East“. Wilson Center. Qaraldi: 2022-yil 14-iyul.
  4. ↑ Hezbollah's Hassan Nasrallah accuses Saudi Arabia of 'terrorism' "Hassan Nasrallah accuses Saudi Arabia of spreading ISIL ideology across the region amid rising political tensions". Al Jazeera.
  5. ↑ Sapir, Teddy „Hezbollah and Saudi Arabia – a routine of clashes“. Alma, Research and Education Centre (2022-yil 6-fevral). — „During the Syrian civil war, the conflict between Saudi Arabia and Hezbollah escalated due to the Saudi-Iranian rivalry.“.
  6. ↑ „Exclusive: Hamas Official Discusses Decline of Iranian Support“. موقع الدكتور عدنان ابو عامر. 2023-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-iyul.
  7. ↑ What is behind the Saudi campaign against Hamas? "By launching arrests of its supporters and cutting off financial flows to Gaza, Riyadh aims to corner Hamas."
  8. ↑ „The Huseynyun: Iran's new IRGC-backed movement in Azerbaijan“ (2021-yil 9-oktyabr).
  9. ↑ Fouad, Ahmed. „Iran's relationship with Egypt's Muslim Brotherhood comes under renewed scrutiny“. The Arab Weekly. „The Muslim Brotherhood may not be the only extremist Sunni group in Egypt supported by IRGC.“.
  10. ↑ Iran and Muslim Brotherhood: A Bizarre Alliance of Two Rival Ideologies STRAFASIA Retrieved 13 May 2022.
  11. ↑ „Kashmir – The New Battlefield For Saudi-Iran Proxy War – Israel Media Reports“ (2019-yil 22-iyul). Qaraldi: 2021-yil 29-avgust.
  12. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Bahi 2018 33
  13. ↑ Tangaza, Haruna Shehu. „Islamic Movement in Nigeria: The Iranian-inspired Shia group“. BBC News (2019-yil 5-avgust). „Nigeria's government has taken the controversial decision to ban a pro-Iranian Shia group, accusing it of unleashing violence and being an "enemy of the state".“.
  14. ↑ Has the Saudi-Iran rivalry reached the Western Sahara region? TRTWorld Retrieved 13 July 2022.
  15. ↑ Benedetta Berti; Yoel Guzansky „The Syrian Crisis and the Saudi-Iranian Rivalry“. Foreign Policy Research Institute (2012-yil oktyabr). 2013-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-avgust.
  16. ↑ 16,0 16,1 Awaad, Aboubakr Fathy (1 January 2020). „Iranian Saudi rivalry over the regional role … Syria as a model“. Review of Economics and Political Science. ahead-of-print-jild, № ahead-of-print. doi:10.1108/REPS-07-2019-0094. S2CID 219777144.
  17. ↑ „Arab powers sever Qatar ties, citing support for militants“. Reuters. „The Arab world's biggest powers cut ties with Qatar on Monday, accusing it of support for Islamist militants and Iran, and reopening a festering wound two weeks after U.S. President Donald Trump's demand for Muslim states to fight terrorism.“.
  18. ↑ „Qatari Emir Calls for Promotion of Ties“. Financial Tribune. Qaraldi: 2021-yil 4-oktyabr.
  19. ↑ „Saudi Arabia says Lebanon has declared war on it“. Reuters (2017-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 10-noyabr.
  20. ↑ Perry, Tom; Ghantous, Ghaida. „Analysis: Lebanon is dragged back into eye of Iranian-Saudi storm“. Reuters (2021-yil 2-noyabr).
  21. ↑ How Saudi Arabia pushed Iraq into the arms of Iran Lawfare
  22. ↑ „Mana'a and al-Ahmar received money from Gaddafi to shake security of KSA, Yemen“ (2011-yil 4-sentyabr). 2013-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 2-mart.
  23. ↑ „Former Revolutionary Guards minister: Gaddafi supplied Iran with missiles, asked to target Saudi Arabia“. Mehr News Agency.
  24. ↑ Youssef, Fatah Al-Rahman. „Omar Al-Bashir: We cannot allow Shi'ite presence in Sudan“ (2014-yil 12-oktyabr). 2016-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-may.
  25. ↑ „Zarif sends warning letter to UN chief about US threats to Iran oil tankers“. Irna (2020-yil 17-may). Qaraldi: 2020-yil 24-may.
  26. ↑ „Iran Supports Maduro as the President of Venezuela“. Iran International (2019-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 1-yanvar.
  27. ↑ „Iran, Venezuela in "axis of unity" against U.S“. Reuters (2007-yil 2-iyul).
  28. ↑ Gokay, Bulent. „In Saudi Arabia's quest to debilitate the Iranian economy, they destroyed Venezuela“. The Independent (2017-yil 9-avgust). Qaraldi: 2022-yil 4-mart. „Venezuela is the most disastrously oil-dependent state in the world. Oil accounts for 96 per cent of exports and more than 40 per cent of government revenues“.
  29. ↑ „The September 14 drone attack on Saudi oil fields: North Korea's potential role | NK News“. NK News – North Korea News (2019-yil 30-sentyabr).
  30. ↑ Oman's dangerous double game (Wayback Machine saytida 2021-08-01 sanasida arxivlangan) "The sultanate, a U.S. ally, seems to be helping Tehran wage a proxy war against Saudi Arabia in Yemen."
  31. ↑ „قيادي حوثي منشق أرتمى في أحضان السعودية يهاجم سلطنة عمان: مسقط العربية تحولت إلى مشهد الإيرانية!“ (ar) (2018-yil 16-avgust).
  32. ↑ Iddon, Paul. „Erbil is not another front in the Saudi-Iran regional proxy war“. Rudaw (2016-yil 28-iyul). Qaraldi: 2017-yil 20-iyun.
  33. ↑ Dehghanpisheh, Babak. „To Iranian eyes, Kurdish unrest spells Saudi incitement“. Reuters (2016-yil 4-sentyabr). Qaraldi: 2017-yil 2-noyabr.
  34. ↑ Merat, Arron. „Iran calls for return of abducted border guards held in Pakistan“. The Daily Telegraph (2014-yil 28-mart). 2022-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 20-oktyabr.
  35. ↑ 35,0 35,1 „Iran Guards' Commander Says US, Saudis Supplying Arms To Militant Groups“. Radio Farda. Qaraldi: 2022-yil 17-iyul.
  36. ↑ „Lebanese Hezbollah: Ahvaz crime reaction to Resistance victories“. Islamic Republic News Agency (2018-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 4-fevral.
  37. ↑ Rasmussen, Sune Engel (25 November 2018), „Dissidents Call for United Front Against Iran After Assassination Attempts“, The Wall Street Journal, qaraldi: 17 July 2020
  38. ↑ „Iranian Kurds Return to Arms“. Stratfor (2016-yil 29-iyul). 2016-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-sentyabr.
  39. ↑ „Saudis reportedly funding insurgents“. The Seattle Times (2006-yil 8-sentyabr). „Private Saudi citizens are giving millions of dollars to Sunni insurgents in Iraq and much of the money is used to buy weapons“.
  40. ↑ „Former Saddam aide seeks to reshape Iraq's Sunni insurgency“. Reuters (2016-yil 10-aprel). Qaraldi: 2018-yil 2-avgust.
  41. ↑ „Saddam's 'king of clubs' reappears on Baath anniversary“. Rudaw (2018-yil 8-aprel).
  42. ↑ „Lebanon vote deals blow to Hezbollah, preliminary results show“. Reuters.
  43. ↑ „Factbox: What is the Lebanese Forces?“. Reuters (2022-yil 16-may). Qaraldi: 2022-yil 12-iyul.
  44. ↑ „How the Trump administration got into a showdown with Iran that could lead to war“. Business Insider (2019-yil 25-may).
  45. ↑ „The Tension Between America and Iran, Explained“. The New York Times (2019-yil 16-may). Qaraldi: 2019-yil 25-may.
  46. ↑ Hitchens, Theresa „Israel Meets With UAE, Declares It's Joining Persian Gulf Coalition“ (2019-yil 16-avgust). 2019-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 7-sentyabr.
  47. ↑ Tibon, Amir. „Warsaw Summit Will Test U.S. Gamble on Israeli-Arab Pact Against Iran“. Haaretz (2019-yil 13-fevral). Qaraldi: 2021-yil 4-fevral.
  48. ↑ „The enemy of my enemy is my friend — an alliance that may save the Middle East“. The Hill (2019-yil 23-avgust). 2019-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-sentyabr.
  49. ↑ „Royal Navy destroyer returns from defending British shipping in Hormuz Strait“. BT Group (2019-yil 28-sentyabr). 2019-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-sentyabr.
  50. ↑ 50,0 50,1 Vatanka, Alex. „The Odd Couple“. Saudi Research and Publishing Company (2012-yil 22-mart). 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-noyabr.
  51. ↑ 51,0 51,1 Dunne, Charles W. „Saudi-Emirati-Egyptian Alliance Steering US Middle East Policy“ (2019-yil 26-iyun). Qaraldi: 2021-yil 4-oktyabr.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 „Saudi Arabia, Kuwait, UAE reiterate support for Bahrain's fiscal programme“. Reuters (2021-yil 20-oktyabr).
  53. ↑ „Jordan and Saudi Arabia draw closer“. Country.eiu.com. 2018-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-mart.
  54. ↑ „Bahrain Jails 169 For Founding 'Iran-Linked Terror Group'“. RFE/RL.
  55. ↑ „Why did Morocco cut its diplomatic ties with Iran? -“ (2019-yil 30-may).
  56. ↑ „Diplomatic relations between Morocco and Iran sour over Western Sahara dispute“ (2018-yil 16-iyul).
  57. ↑ „Yemen cuts diplomatic relations with Iran: spokesman“. Xinhua (2015-yil 2-oktyabr). 2015-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-avgust.
  58. ↑ „Mideast tensions soar as Saudi Arabia rallies countries to cut ties with Iran“. 2016-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-yanvar.
  59. ↑ Now is the time for Kuwait to join the growing Anti-Iran Coalition JINSA
  60. ↑ „Qatar recalls envoy to Iran after attacks on Saudi missions: State News“. Reuters (2016-yil 6-yanvar). Qaraldi: 2016-yil 27-yanvar.
  61. ↑ Bowen, Jeremy. „The fearsome Iraqi militia vowing to vanquish Isis“. BBC News (2014-yil 7-iyul). Qaraldi: 2018-yil 3-avgust.
  62. ↑ „قائد النجباء يكشف مخططات السبهان للعراق“. alkawthartv.com | قناة الکوثر. 2018-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-iyul.
  63. ↑ „Al-Maliki Accuses Saudi Arabia of Supporting Terrorism“. AlahedNews (2014-yil 22-aprel). Qaraldi: 2019-yil 4-fevral.
  64. ↑ Pileggi, Tamar. „Iran denies top general called Saudi, not Israel, its enemy“. The Times of Israel (2016-yil 15-mart). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  65. ↑ „Iran Guards head calls Saudi Arabia 'terrorist state'“. The Times of Israel (2017-yil 4-iyul). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  66. ↑ „Saudi Arabia, Zionist regime behind resignation of Lebanese PM“. Mehr News Agency (2017-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  67. ↑ United States Department of State (2018-yil 13-avgust). „State Department Terrorist Designation of Qassim Abdullah Ali Ahmed, AKA Qassim al-Muamen“. Press-reliz.
  68. ↑ „الولائي يدين الاعتداءات الجبانة من ال سعود على اطفال اليمن ويعلن تطوعه مرة اخرى لنصرة اهل اليمن – الحاج ابو الاء الولائي“ (2018-yil 11-oktyabr). 2018-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-iyul.
  69. ↑ „بالفيديو .. تصريح ناري لأبو مهدي المهندس حول السعودية والإمارات!“. alkawthartv.com | قناة الکوثر. 2019-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 5-iyul.
  70. ↑ „PROFILE: New Saudi Interior Minister Prince Abdulaziz bin Saud bin Nayef“. Al Arabiya English (2017-yil 21-iyun). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  71. ↑ Frantzman, Seth J.. „Riyadh's 'anti-Hezbollah minister'“. The Jerusalem Post (2017-yil 8-noyabr). Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  72. ↑ „ar:تعيين المقدم عبيد فاضل الشمري بدلًا من السهيان“ (ar). Alweeam.com.sa (2015-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2018-yil 24-may.[sayt ishlamaydi]
  73. ↑ Tawfeeq, Mohammed. „Saudi Arabia replaces military commanders in late-night reshuffle“. CNN (2018-yil 27-fevral). Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  74. ↑ „BDF Commander-in-Chief meets new Joint Peninsula Shield Forces Commander“. Bahrain News Agency (2014-yil 21-may). Qaraldi: 2018-yil 22-mart.
  75. ↑ Henderson, Simon. „Saudi Arabia's Domestic and Foreign Intelligence Challenges“. Washington Institute for Near East Policy (2014-yil 21-fevral). Qaraldi: 2014-yil 24-fevral.
  76. ↑ Lippman, Thomas W.. „Saudi Intel Chief Prince Bandar Is Out, But Is He Really Out?“. Middle East Institute (2014-yil 16-aprel). Qaraldi: 2014-yil 14-iyul.
  77. ↑ Al Saeri, Muqbil. „A talk with Peninsula Shield force commander Mutlaq bin Salem Al Azima“ (2011-yil mart). 2011-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-mart.
  78. ↑ Bronner, Ethan; Slackman, Michael. „Saudi Troops Enter Bahrain to Help Put Down Unrest“. The New York Times (2011-yil 14-mart). Qaraldi: 2018-yil 12-mart.
  79. ↑ Rubin, Jennifer. „The Iran-Saudi Arabia proxy war“ (2016-yil 6-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 19-iyun.
  80. ↑ Gerges, Fawaz. „Saudi Arabia and Iran must end their proxy war in Syria“. The Guardian (2013-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2018-yil 7-mart.
  81. ↑ Rogin, Josh. „Iran and Saudi Arabia Clash Inside Syria Talks“. Bloomberg View (2015-yil 4-noyabr). 2016-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-mart. „...Iran and Saudi Arabia to discuss anything civilly, much less come to an agreement on Syria, where both sides have proxy forces in the fight.“.
  82. ↑ Tisdall, Simon. „Iran-Saudi proxy war in Yemen explodes into region-wide crisis“. The Guardian (2015-yil 25-mart). Qaraldi: 2018-yil 26-fevral.
  83. ↑ Mabon, Simon „The Battle for Bahrain: Iranian-Saudi Rivalry“. Middle East Policy Council. 2019-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 16-iyun.
  84. ↑ Ghattas, Kim. „Iran-Saudi tensions simmer in Lebanon“. BBC News (2016-yil 20-may). Qaraldi: 2016-yil 21-sentyabr.
  85. ↑ Kenyon, Peter. „Qatar's Crisis With Saudi Arabia And Gulf Neighbors Has Decades-Long Roots“. NPR (2017-yil 17-iyun). Qaraldi: 2017-yil 28-iyun.
  86. ↑ Rubin, Alissa J.. „Iraq Before the War: A Fractured, Pent-Up Society“ (2016-yil 6-iyul). Qaraldi: 2016-yil 13-iyul.
  87. ↑ Thurston, Alex. „How far does Saudi Arabia's influence go? Look at Nigeria.“ (2016-yil 31-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  88. ↑ 88,0 88,1 Oladipo, Tomi. „Saudi Arabia and Iran fight for Africa's loyalty“. BBC News (2016-yil 7-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 15-noyabr.
  89. ↑ „Morocco severs ties with Iran over support for West Sahara Polisario front: official“. Reuters (2018-yil 1-may). Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  90. ↑ El Harmouzi, Nouh. „Repercussions of the Saudi-Iranian Conflict on North Africa“. The Washington Institute for Near East Policy. Qaraldi: 2017-yil 26-oktyabr.
  91. ↑ Ahmed, Zahid Shahab; Akbarzadeh, Shahram (16 June 2020). „Pakistan caught between Iran and Saudi Arabia“. Contemporary South Asia. 28-jild, № 3. 336–350-bet. doi:10.1080/09584935.2020.1779181. S2CID 221822752.
  92. ↑ Shankar, Abha. „The Saudi-Iran Rivalry and Sectarian Strife in South Asia“. The Diplomat (2016-yil 6-oktyabr). Qaraldi: 2017-yil 30-iyun.
  93. ↑ Panda, Ankit „Why Is Pakistan Interested in Brokering Peace Between Iran and Saudi Arabia?“. The Diplomat (2016-yil 22-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 20-iyun.
  94. ↑ Sewag, Zulqarnain (30 April 2015). „Sectarian Rise in Pakistan: Role of Saudi Arabia and Iran“. South Asia Journal of Multidiciplinary Studies. 1-jild, № 3. 15 February 2017da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 11 July 2016 — gjms.co.in.
  95. ↑ Seerat, Rustam Ali „Iran and Saudi Arabia in Afghanistan“. The Diplomat (2016-yil 14-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 22-iyun.
  96. ↑ 96,0 96,1 Mir, Haroun. „Afghanistan stuck between Iran and Saudi Arabia“. Al Jazeera (2015-yil 6-aprel). Qaraldi: 2016-yil 21-sentyabr.
  97. ↑ Peyrouse, Sebastien. „Iran's Growing Role in Central Asia? Geopolitical, Economic and Political Profit and Loss Account“. Al Jazeera Center for Studies (2014-yil 6-aprel). Qaraldi: 2017-yil 30-iyun.
  98. ↑ „Balkans Risks Being Caught in Crossfire Over Middle East“. Balkan Insight (2020-yil 24-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 23-avgust.
  99. ↑ Dorsey, James. „Expanding Regional Rivalries: Saudi Arabia and Iran battle it out in Azerbaijan“. International Policy Digest (2018-yil 19-fevral). Qaraldi: 2018-yil 21-fevral.
  100. ↑ See:
  101. ↑ 101,0 101,1 Fathollah-Nejad, Ali. „The Iranian–Saudi Hegemonic Rivalry“. Belfer Center (2017-yil 25-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 19-sentyabr.
  102. ↑ Klare, Michael. „Welcome to Cold War II“. Tom Dispatch. RealClearWorld (2013-yil 1-iyun). Qaraldi: 2016-yil 6-oktyabr.
  103. ↑ Erickson, Amanda. „What's behind the feud between Saudi Arabia and Iran? Power.“ (2017-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2019-yil 18-sentyabr.
  104. ↑ „The 'Cold War' between Iran and Saudi Arabia is heating up. Here are 5 things you should know about it.“. Agence France-Presse (2017-yil 12-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 18-sentyabr.
  105. ↑ Marcus, Jonathan. „Why Saudi Arabia and Iran are bitter rivals“ (en-GB). BBC News (2019-yil 16-sentyabr). Qaraldi: 2019-yil 31-oktyabr.
  106. ↑ Motamedi, Maziar. „Iran, Saudi Arabia hold fifth round of talks in Baghdad“ (en). Al Jazeera. Qaraldi: 2023-yil 12-mart.
  107. ↑ Hafezi, Parisa; Abdallah, Nayera; Yaakoubi, Aziz El. „Iran and Saudi Arabia agree to resume ties in talks brokered by China“ (en). Reuters (2023-yil 10-mart). Qaraldi: 2023-yil 12-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eron-suadiya_mojarosi&oldid=5188855" dan olindi