Ernazar elchi
Mulla Ernazar Maqsudov (Ernazar Elchi; Muhammad Ernazarbiy Maqsud oʻgʻli) — Buxoro amirligining Rossiya va Usmonli imperiyasiga doimiy qatnab turgan elchisi. Oʻzbeklarning Qatagʻan urugʻidan boʻlgan[1][2].
Birinchi elchixona
[tahrir | manbasini tahrirlash]1717-, 1734-, 1735-, 1736-, 1739-, 1740-, 1743-, 1763-yillarda Rossiyaga Buxoro elchixonalari yuborilgan. Mangʻitlar sulolasidan boʻlgan oʻzbek hukmdori Doniyolbiy (1758—1785) Rossiya imperiyasi bilan aloqalarni mustahkamlashga qaror qilib, yangi elchixona yuboradi. Elchixonaga oʻzining tijorat ishlari bilan Rossiyada bir necha marta boʻlgan boy va nufuzli buxoriyalik mulla Ernazarbiy Maqsudov boshchilik qilgan. U bilan birga oʻgʻli Muhammad-Sharif, shuningdek, Oxund Mulla-Arab, Imom Mulla-Xalil, maslahatchi va kotib Mulla Bobo-Sharif, Muhammad-Sharif, Ayaz-berdi — yuzboshi (kapitan) ham bordilar. Bundan tashqari, elchixonada: xon tomonidan imperator Yekaterina II ga, Tsarevich Pavel Petrovichga va boshqa bir qancha shaxslarga sovgʻa sifatida tayinlangan buxorolik feldsher, oshpazlar, novvoylar, xizmatkorlar, 9 musiqachi va xizmatdagi otlarni parvarish qilish uchun 10 ta xizmatkor bor boʻlib, jami 53 kishi boʻlgan.
Elchixona 1774-yil yanvar oyining oxirida Buxorodan yoʻlga chiqib, 1775-yil 14-martda Moskvaga yetib keldi. 1775-yil 5-aprelda elchixona oʻzini imperator Ketrin II ga taqdim etdi. Taqdimotdan keyin elchi imperator tomonidan qabul qilinib, uning suverenligi va oʻzi haqida soʻradi[3]. 1776-yil 15-yanvarda elchixona oxirgi marta Graf Panin huzuriga oʻzini koʻrsatdi, shundan soʻng u Buxoroga qaytarildi. Moskvani tark etishdan oldin Ernazarga imperatorning qaytish maktubi topshirildi.
Ikkinchi elchixona
[tahrir | manbasini tahrirlash]1779-yilda Buxorodan Rossiyaga Mulla Ernazar biy va uning oʻgʻli Muhammad Sharifbiy boshchiligida elchixona yuborildi. Imperatorga ikkita arab argamaklari, koʻrpa va egarlar sovgʻa qilindi. Olmos va boshqa qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan qilich. Oltin va ipak bilan tikilgan 35 juft hind muslin. Tsesarevich — bitta argamak; Tsesarevna — 10 juft muslin; Potemkin, Panin, Bezborodko va boshqalar — 5 arab otlari, qimmatbaho matolardan tikilgan 115 buxorocha chopon, tilla tishli miltiq va Buxoro ishlab chiqarishining boshqa buyumlari.
1779-yil 9-noyabrda (boshqa versiyaga koʻra, bu 1780-yilda sodir boʻlgan) elchixona Istanbulga borib, oʻzini Buyuk vazirga koʻrsatdi, Ernazar u bilan savdo va siyosiy muzokaralar olib bordi, soʻngra Makkaga joʻnab ketdi. 1781-yil sentabrda Ernazar Koniyada oʻsha paytda keng tarqalgan epidemik kasallikdan vafot etdi.
Ernazar Maqsudovaning asosiy gʻoyasi va elchixonaning ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ernazar Maqsudov elchixonalari Buxoro-Rossiya munosabatlarining mustahkamlanishiga hissa qoʻshgan. Ernazar Maqsudov Markaziy Osiyoning iqtisodiy izolyatsiyasi, Buyuk Ipak yoʻli ahamiyatining pasayishi sharoitida Sharqiy Osiyo va Gʻarbiy Yevropa oʻrtasidagi savdo aloqalarini oʻzining dastlabki yoʻliga burish loyihasini dadil va murakkab gʻoyani ilgari surdi. Buxoro-Rossiya chegaralari[4]. Afsuski, mavjud tarixiy sharoitlar bu fikrni amalga oshirishga imkon bermadi.
Rossiya hukumati buxorolik elchining xizmatlarini yuqori baholadi. Unga „Rossiya imperiyasi chegaralarida savdoni yoyish uchun Kaspiy dengizida joylashgan bitta davlat kemasi berildi va besh yil davomida 10 ming rublga bojsiz savdo qilishga ruxsat berildi“. Shuningdek, unga xazinadan sotib olib, Buxoroga bojsiz 15 ming pud temir, 5 ming pud poʻlat va 3 ming pud mis joʻnatishga ruxsat berildi[5].
Ernazar Elchi madrasasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Buyuk Yekaterina hurmat belgisi sifatida Ernazar Maqsudbekka 10 ming rubl berdi. Bu mablagʻ evaziga Buxoroda homiy Ernazar Elchi nomi bilan atalgan madrasa qurildi. U Koʻkeldosh madrasasining gʻarbiy qismida joylashgan boʻlib, 1950-yillarning oʻrtalarigacha mavjud boʻlgan. Madrasa sovet hokimiyati tashabbusi bilan vayron qilingan. 1960-yillarning oxiridan boshlab uning oʻrnida kichik jamoat bogʻi joylashgan boʻlsa, hozir u pullik toʻxtash joyidir.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Сухарева 1976, s. 237.
- ↑ Jumanazar 2017, s. 375.
- ↑ Buxarskie posolstva pri dvore Yekaterini II // Istoricheskiy vestnik, № 2. 1897
- ↑ Buxarskie posolstva pri dvore Yekaterini II // Istoricheskiy vestnik, № 2, 1897. S. 537—538
- ↑ Gulomov X. G. Istoriya diplomaticheskix otnosheniy gosudarstv Sredney Azii s Rossiey (XVIII — pervaya polovina XIX vv.). Dissertatsiya v vide nauchnogo doklada na soiskanie uchenoy stepeni doktora istoricheskix nauk. Tashkent, 2006, S. 44
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Buxarskie posolstva pri dvore Yekaterini II // Istoricheskiy vestnik, № 2. 1897
- Сухарева О. А. Квартальная община позднефеодального города Бухары. Наука., 1976 — 400-bet.
- Jumanazar A.. Buxoro taʼlim tizimi tarixi. Akademnashr, 2017 — 592-bet.
- Gulamov X. G., Iz istorii diplomaticheskix otnosheniy Rossii s Buxarskim xanstvom XVIII v., T., 1992.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
+