Diriyan Amirligi

Diriyan Amirligi Diriyan amirligi (arab إمارة الدرعية), — Arabiston yarim orolida amir Muhammad ibn ibn bilan kelishuvdan keyin 1744 yilda tashkil topgan davlat.

Tarix

XVIII asrning birinchi yarmida. Arabiston yarim oroli hududida musulmon voizi Muhammad ibn Abdul-Vahhob harakat qildi. Amir Ayana Usmon ibn Hammaddan yordam so‘rab, u va uning tarafdorlari turli „muqaddas“ joylarni vayron qilishga kirishdilar. Bu hokimiyat Ibn Abdul-Vahhobni Ayainadan haydab chiqarishiga va 1744 yilda Ad-Diriyaga joylashishiga olib keldi. Mahalliy amir Muhammad ibn as-Saud bilan yaqin aloqalar oʻrnatib, u va uning izdoshlari yaqin atrofdagi vohalarga sayohat qila boshlaydi. Ibn Abd al-Vahhobning vaʼzlari Usmonlilar saltanati hukmronligiga qarshi arab harakati uchun mafkuraviy asos bo‘lib xizmat qildi. 1765 yilda Muhammad ibn Saud vafot etdi va uning oʻrniga Abdul-Aziz keldi. Abdul-Aziz nafaqat taxt vorisi, balki vahhobiy musulmonlarning imomi ham boʻlgan Abdul-Aziz Deri amirligini kuchli davlatga aylantira oldi. 1773-yilda Ar-Riyodni egallab, saudlar butun markaziy Najdni bo‘ysundirdilar.

1792 yilda Muhammad ibn Abdul-Vahhob vafot etgunga qadar Deri amirligi oʻz taʼsirini Sharqiy Arabistonga ham kengaytirdi. Vahobiylar bosib olingan hududlarda aholi hurmat qiladigan turli ziyoratgohlarni, jumladan, shia ziyoratgohlarini buzib tashlagan. Bu davr Gʻarbiy Arabistondagi Diriylar va Makka shariflari oʻrtasidagi qarama-qarshilikni ham oʻz ichiga oladi. Saudiyalarning muvaffaqiyatidan choʻchigan Usmonli hukumati ularga qarshi harbiy kuchlarni yubordi. Biroq muvaffaqiyatsizlikka uchragan Usmonli qoʻshinlari chekinishga majbur boʻldi. Usmonlilar saltanatining o‘z viloyatlaridagi vaziyatni nazorat qila olmaydigan darajada zaiflashganidan foydalangan diriylar Iroqqa bostirib kirishdi va 1802 yilda Karbalodagi shia ziyoratgohlarini mag‘lub etishdi. Keyingi yili Saudiya Arabistoni Makkani egalladi, ammo Jidda va Madinani egallashga muvaffaq boʻlmadi. Xuddi shu yili Deriya amiri Abdul-Aziz fitna natijasida vafot etdi va uning oʻrniga uning oʻgʻli Saud 1805 yilda Madina va deyarli butun Hijozni egallab oldi 1805-1810 yillarda saudlar Iroq va Suriyani bosib olishda davom etdilar. Ammo 1811 yilga kelib ularga Usmonli sultoni Mahmud II ning misrlik vassali Muhammad Ali qarshi chiqdi. Tusun boshchiligidagi Muhammad Ali qoʻshini 1813-yilda Hijozni Deriylardan qaytarib oldi. Ummonda boshlangan qoʻzgʻolon vahhobiylarni bu hududdan chekinishga majbur qildi[1].

Saud 1814 yilda vafot etdi. Uning o‘rniga o‘g‘li Abdulloh ibn Saud o‘tirdi. Shu paytgacha saudiyaliklar Hijoz, Ummon, Bahrayn va Tihamaning bir qismini nazorat qilishni yoʻqotdilar. Birin-ketin magʻlubiyatga uchragan saudlar 1817 yilga kelib Najd markazi ustidan nazoratni yoʻqotdilar va Saudiyaning soʻnggi qal’asi keyingi yili qulab tushdi. Ad-Diriya shahri. Koʻplab saudiyaliklar halok boʻldi va Ed-Diriya yer bilan yakson qilindi. Amir Abdulloh I ibn Saud Istanbulga jo‘natilib, o‘sha yerda uning boshi kesilgan.

Biroq, 1821 yilda qatl etilgan amir Turkiy ibn Abdullohning qarindoshi yangi poytaxt sifatida Ar-Riyod shahrini tanlab, Usmonlilarga qarshi qoʻzgʻolon koʻtardi. 1824-yilda Ikkinchi Saudiya davlati tashkil topdi.

Adabiyotlar

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8D%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%B0%D1%82 Diriyan Amirligi