Chol va dengiz
| Asl nomi | inglizcha: The Old Man and the Sea |
|---|---|
| Muallif(lar) | Ernest Hemingway |
| Til | inglizcha |
| Janr(lar)i | roman |
| Nashr etilgan sanasi | 1952-yil |
| Nashriyot | Charles Scribner's Sons |
Chol va dengiz (inglizcha: The Old Man and the Sea) – amerikalik yozuvchi Ernest Hemingwayning 1952-yilda Bagama orollarining Bimini shahrida yozilgan romani. Muallifning hayoti davomida nashr etilgan soʻnggi badiiy asari. Kubalik baliqchi keksa Santyagoning hayotidagi eng katta oʻljaga aylangan ulkan marlin turidagi baliq bilan ochiq dengizda kurashi haqida hikoya qiladi[1].
Syujeti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Keksa kubalik baliqchi Santyago 84 kun dengizga boradi va hech narsa ushlay olmaydi, shuning uchun ular uni salao[2], yaʼni eng omadsiz deb hisoblashadi. Va faqat uning kichik doʻsti Manolin garchi otasi unga keksa Santyago bilan baliq tutishni taqiqlagan va muvaffaqiyatli baliqchilar bilan dengizga borishni buyurgan boʻlsada unga yordam berishda davom etadi. Bola tez-tez cholni ziyorat qiladi, yuk tashishda, ovqat pishirishda yordam beradi, ular koʻpincha amerikalik beysbol va ularning sevimli oʻyinchisi Joseph Paul DiMaggio haqida gaplashishadi. Santyago Manolinga ertasi kuni u Fors koʻrfazi oqimiga, Kuba shimolidan Florida boʻgʻoziga borishini aytadi va shu bilan uning omadsizligi tugashiga ishonadi.
85-kuni, chol odatdagidek, oʻzining yelkanli qayigʻida koʻrfaz oqimiga chiqadi, baliq ovlash qarmogʻini tashlaydi va tushda uning omadi chopadi – qarmoqqa taxminan 5,5 metr uzunlikdagi marlin baligʻi tushadi. Chol yonida bolakay yoʻqligidan afsuslanadi: yolgʻiz oʻzi baliqni yengishi oson emas. Ikki kunu ikki kechada marlin qayiqni dengiz tubiga olib ketadi. Baliq tutishning oʻzi yetarli emas – siz hali ham u bilan qirgʻoqqa suzishingiz kerak. Qarmoqdan jarohat olgan Santyago raqibinining ahvolini tushunadi va unga hamdard boʻladi, uni koʻpincha birodar deb chaqiradi. Shuningdek, u oliyjanobligi va qadr-qimmati tufayli hech kim bu marlinni yeyishga loyiq emasligini takidlaydi.
Uchinchi kuni baliq qayiq atrofida suzishni boshlaydi. Charchagan Santyago deyarli aqldan ozgan holda, baliqni qayiqqa tortib, nayza sanchish uchun soʻnggi kuchini sarflaydi. Soʻng marlinni qayiqning chetiga bogʻlab, bozorda qancha qimmat olinishini, baliq qancha odamlarni boqishi haqida hayol surib, uyiga yoʻl oladi.
Akulalar baliq yaralaridan oqqan qondan is olib cholning qayigʻi atrfiga toʻplanishadi. Chol ular bilan jang qiladi, nayza bilan katta mako akulasini oʻldiradi, lekin qurolini yoʻqotadi. U akulaning navbatdagi hujumiga qarshi turish uchun pichoqni eshkak uchiga bogʻlab, yangi nayza yasaydi; shu tarzda, u beshta akulani oʻldiradi, qolganlarini chekinishga majbur qiladi. Ammo bu yerda kuchlar teng emas va tunning boshlanishi bilan akulalar deyarli butun marlin tana goʻshtini yeb yuboradi, faqat umurtqa pogʻonasi, quyruq va bosh chanogʻigina qoladi. Santyago endi butunlay omadsiz boʻlib qolganini tushundi va magʻlubiyatini tan olib, akulalarga ular haqiqatan ham odamni va uning orzularini oʻldirganliklarini aytadi. Santyago ertasi kuni tong otmasdan qirgʻoqqa yetib borgach, yelkasida qayiqning ogʻir ustunini koʻtarib, qirgʻoqda baliq skeletini qoldirib, kulbasigacha kirib ketadi. Uyga kirib yotogʻiga yotib uxlab qoladi.
Oldinlari undagi ramzlar oldindan oʻylab topilib, ichiga joylangan hech bir yaxshi kitob yozilmagan... Men haqiqiy chol, haqiqiy bola, haqiqiy dengiz, haqiqiy baliq va haqiqiy akula yaratishga harakat qildim. Agar men ularni yetarlicha yaxshi va rostgo'y qilgan bo'lsam, ular ko'p narsani anglatishi mumkin. —Ernest Hemingway, 1954-yil[3]
|
Ertasi kuni baliq skeleti hali bogʻlangan qayiq atrofida koʻplab baliqchilar toʻplanishadi. Baliqchilardan biri arqon bilan skeletni oʻlchaydi. Pedriko baliqning boshini oʻzi uchun oladi va qolgan baliqchilar Manolinga cholga unga hamdard ekanliklarini yetkazishni aytadilar. Yaqin atrofdagi kafedagi sayyohlar marlinni akula deb oʻylashadi. Choldan xavotirlangan Manolin uning yaralangan qoʻllarini koʻrib yigʻlaydi va nafas olayotganiga ishonch hosil qiladi. Bola kulbaga gazeta va qahva olib keladi. Chol uygʻonib, yana birga dengizga chiqishga rozi boʻladi. Yana uxlab qolgan Santyago tushida yoshligini koʻradi: Afrika sohilidagi sherlar.
Sahnalashtirish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1958 – „The Old Man and the Sea“ – filmi, Djon Sterjess
- 1990 – „The Old Man and the Sea“ – televizion filmi, Djad Teylor
- 1999 – „Starik i more“ – Aleksandr Petrov multfilmi
- 2005 – „Starik i more“ – telespektakl
- 2012 – „Shal“ – Ermek Tursunov filmi
- 2017 – „Starik i more“ – Anatoliy Demidov spektakli
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „“Chollar nega juda barvaqt turisharkan-a? Nahotki buni qolgan umrlaridan bir kunini bo‘lsa ham cho‘zish niyatida qilishsa?..” — “Chol va dengiz” asari haqida“. 2023-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-avgust.
- ↑ "Vot uje vosemdesyat chetire dnya on xodil v more i ne poymal ni odnoy ribi. Pervie sorok dney s nim bil malchik. No den za dnyom ne prinosil ulova, i roditeli skazali malchiku, chto starik teper uje yavno salao, to est „samiy chto ni na est nevezuchiy“…" – Perevod Ye. Golishevoy i B. Izakova.
- ↑ „Books: An American Storyteller“. TIME (13-dekabr 1954-yil). 2013-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-fevral 2011-yil.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rare, Unseen: Hemingway in Cuba – slideshow by Life magazine
- „Michael Palin's Hemingway Adventure: Cuba“. PBS. Qaraldi: 2006-yil 21-yanvar.
