Kontent qismiga oʻtish

Capsicum pubescens

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Capsicum pubescens
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimlik
Ikki urugʻpallalilar
Asterids
Solanales
Solanaceae
Capsicum
C. pubescens
Binar nomi
Capsicum pubescens

Sinonimlar
  • Brachistus lanceifolius Miers
  • Capsicum annuum var. violaceum Voss
  • Capsicum lanceifolium (Miers) Kuntze
Rokoto qalampiri
Issiqlik Pastdan Juda issiqgacha
Skovil shkalasi 2,400-250,000 SHU
C. pubescens yetishtiriladigan mamlakatlar

Capsicum pubescens — qalampir (qalampir) turkumiga mansub oʻsimlik. Pubescens soʻzi qalampirning tukli barglariga ishora qiladi. Barglarning tukliligi qora urugʻlar bilan birga Capsicum pubescensni boshqa Capsicum turlaridan ajratib turadi. Capsicum pubescens mevalari yorqin sariq, toʻq sariq, qizil, yashil yoki jigarrangga ega.

Capsicum pubescens

Bu tur asosan Markaziy va Janubiy Amerikada uchraydi. U yangi, quritilgan yoki maydalangan holda isteʼmol qilinadi. Peru va Ekvadorda rokoto (kechua, rukutu, ruqutu '), Boliviya va Argentinada lokoto (Aymara, luqutu), Meksikada esa olma shaklidagi mevalari uchun manzano (ispancha „olma“) qalampiri deb ataladi. Capsicum oilasidagi barcha xonakilashtirilgan turlardan u eng kam tarqalgan oʻsimlik hisoblanadi[1].

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vegetativ xususiyatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Capsicum turkumining barcha boshqa turlari singari, Capsicum pubesce buta sifatida oʻsadi. Ular nisbatan tez oʻsib boʻyi toʻrt metrga yetadi va 15 yilgacha yashaydi, bu ularga, ayniqsa yoshi bilan, deyarli daraxtga oʻxshash koʻrinish beradi[2]. Kurtaklar koʻproq barg qoʻltigʻidan rivojlanadi. Baʼzi navlar boshqa Capsicum turlarida kuzatilishi mumkin boʻlgan shoxlarida binafsha rang dogʻlarga ega. Barglari 5-12 mm uzunlikdagi va barg plastinkasi tuxumsimon 5-12 smgacha gacha uzunligi 2,5 dan 4 sm gacha kengligida, tepada torayib ketgan va taglik xanjar shaklida[3].

Nisbatan uzoq umr koʻruvchi Capsicum pubescens boshqa koʻplab xususiyatlar bilan turkumga farq qiladi.

Fitokimyoviy moddalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kapsaitsinoidlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kapsaitsinoidlar (kapsaitsin) chili qalampiridagi issiqlik uchun javob beradigan tabiiy fitokimyoviy moddalar [4].

C.pubescens — chili qalampiri, uning fitokimyoviy moddalari keng oʻrganilmagan[5]. C.pubescensning ayrim turlari kuchsiz issiqlikka ega boʻlsa-da, boshqa navlari eng issiq qalampir hisoblanadi. Oʻtkirlik darajasi ikki xil tadqiqotga koʻra, 2400-31,000 Skovil shkalasi, 15,000-80,000 Skovil shkalasi va 50,000-250,000 Skovil shkalasi orasida oʻzgarib turadi[4][6].

C. pubescens karotenoidlarning manbasi kam boʻlib, Capsicum annuum bilan solishtirganda kam miqdorda askorbin kislotasi va polifenollarga ega. Bundan tashqari, qayta ishlash jarayonida bu qalampirning urugʻlarini olib tashlash umumiy polifenol miqdorini 50 % ga kamaytiradi[7].

Xushboʻy hid

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu turga boʻlgan qiziqish ortib borayotgan bodring aromati bilan bogʻliq[8]. C.pubescens aromatik tuzilishi boshqa chili qalampirlaridan farq qiladi. Hid profilida toʻrtta xushboʻy hid ustunlik qiladi: yashil bodring, noʻxat va qizil qalampir yoki bulgʻor qalampiri[9]. C. chinense (odatda ishlatiladigan chili qalampiri) va C.pubescens oʻrtasidagi aromatik farqlar bir nechta ionon esterlar va ektokarpen sabablidir[10].

Foydalanadi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oziq-ovqat xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Capsicum pubescens mevalari Janubiy Amerika oshxonasida koʻp qirrali taomdir[11]. Ziravorlar darajasi boshqa mashhur chilis bilan solishtirish mumkin, 50 000 dan 250 000 gacha Scoville issiqlik birligi qayd etilgan[12].

"rocoto" relleno

Yangi holatda foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Capsicum pubescens bilan ishlashda qoʻlqop kiyish tavsiya etiladi. Achchiqlikni kamaytirish uchun mevalarni qaynatish mumkin[13]. Rokoto relleno — Peruning And togʻlarida joylashgan Arekipa shahridagi mashhur taom[14]. Capsicum pubescens mevalari boshqa ovqatlarga qoʻshimcha sifatida ham ishlatiladi. Chili pastasi moy bilan aralashtirish orqali tayyorlanadi. Chili kremi rokoto chilisini yangi pishloq bilan aralashtirish orqali tayyorlanadi. Aji de Huacatay — yashil rokoto chilisini oʻz ichiga olgan va odatda kartoshka bilan xizmat qiladigan yashil sous. Bundan tashqari, rokotolar yangi salsalar uchun ishlatiladi. [14]

Qalin eti va yuqori namlik tufayli qalampirni boshqa Capsicum turlari kabi faqat quyosh nuri bilan quritish samarali emas. Yopiq quritish tunneli 80 kilogramm yangi qalampirning namligini 6,4 kilogramgacha kamaytirishi mumkin[15].

Zararkunandalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

C. pubescensning zararkunandasi Anastrepha ludens (Meksika meva chivinlari)[16]. A. ludens — Anastrephaʼnın eng xavfli zararkunandalaridan biri. EPPO (Yevropa va Oʻrta yer dengizi oʻsimliklarni himoya qilish tashkiloti) tomonidan A1 karantin zararkunandasi hisoblanadi[17][18]. Shunday qilib, yangi C. pubescens importi koʻplab mamlakatlar tomonidan cheklangan. Yevropa bozorida faqat muzlatilgan va yangi ishlab chiqarilgan oziq-ovqatlarni sotishga ruxsat berilgan.

Patogenlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsimliklar bir qancha kasalliklarga chidamli boʻlib, oomitset qoʻzgʻatuvchisi Phytophthora capsici, butun dunyo boʻylab qalampir ishlab chiqarish sanoatiga 100 million dollardan ortiq yoʻqotishlarga olib keladi[19]. Kasallangan C. pubescens qalin mumsimon kesikulaga ega, bu Peru Oksapampa atrofidagi hududlarda pealing kasalligi deb ataladi.

C. pubescens gullashdan keyin kamida 3 oy oʻtgach,[20] yigʻib olinadi[21]. Mevalar har haftada har 2 haftada yigʻib olindi va yigʻish 2-3 yil davomida, kasalliklar paydo boʻlmasa 5 yilgacha davom etadi. Har bir oʻsimlik uchun taxminan 0,5 kg hosil beradi[20].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Pishgan "Manzano" qalampir o'simligi
    Pishgan "Manzano" qalampir o'simligi
  • Bu turga o'z nomini beradigan xarakterli ko'p trichomali Rukutu gul kurtaklari
    Bu turga o'z nomini beradigan xarakterli ko'p trichomali Rukutu gul kurtaklari
  • Rukutu guli: markazida oq dog'lar bilan binafsha gul toji
    Rukutu guli: markazida oq dog'lar bilan binafsha gul toji
  • Kaliforniya bozorida sotiladigan muzlatilgan rukutu.
    Kaliforniya bozorida sotiladigan muzlatilgan rukutu.
  • Qora urug'li qizil Rokoto mevasi kesmasi
    Qora urug'li qizil Rokoto mevasi kesmasi
  • Rokoto o'simligi gullashdan oldin
    Rokoto o'simligi gullashdan oldin

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Peppers: vegetable and spice capsicums Bosland: , 2012. DOI:10.1079/9781845938253.0000. ISBN 9781845938253. 
  2. ↑ Kosmix Staff. „Rocoto Pepper“. Chilli Articles. Kosmix.com. Qaraldi: 2011-yil 7-may.[sayt ishlamaydi]
  3. ↑ Duffy. „Capsicum Pubescens“. Chilli Guides. Refining Fire Chillies. 2015-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 7-may.
  4. ↑ 4,0 4,1 W. Meckelmann, Sven; Jansen, Christian; W. Riegel, Dieter; van Zonneveld, Maarten; Ríos, Llermé; Peña, Karla; Mueller‑Seitz, Erika; Petz, Michael (29 July 2015). "Phytochemicals in native Peruvian Capsicum pubescens (Rocoto)". Eur Food Res Technol ( 241 (6): 817–825. doi:10.1007/s00217-015-2506-y. 
  5. ↑ Collins, M.. Rare and Novel Capsaicinoid Profiles in Capsicum., Volume 13, Capsicum and Eggplant Newsletter — 48–51-bet. 
  6. ↑ Kollmannsberger, Hubert. Volatile and capsaicinoid composition of aj´ı (Capsicum baccatum) and rocoto (Capsicum pubescens), two Andean species of chile peppers. Wiley Online Library, 28 January 2011. 
  7. ↑ OBOH, G.; ROCHA, J.B.T. (2007). "Distribution and Antioxidant Activity of Polyphenols in Ripe and Unripe Tree Pepper (Capsicum Pubescens)". Journal of Food Biochemistry 31 (4): 456–473. doi:10.1111/j.1745-4514.2007.00123.x. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1745-4514.2007.00123.x. 
  8. ↑ Rodrıguez-Burruezo, A.; Prohens, J.; Raigon, M. D.; Nuez, F. (13 March 2009). "Variation for bioactive compounds in ajı´ (Capsicum baccatum L.) and rocoto (C. pubescens R. & P.) and implications for breeding". Euphytica 170 (1–2): 169–181. doi:10.1007/s10681-009-9916-5. 
  9. ↑ Morales-Soriano, Eduardo; Kebede, Biniam; Ugás, Roberto; Grauweta, Tara; Van Loey, Ann; Hendrickx, Marc (2018). "Flavor characterization of native Peruvian chili peppers through integrated aroma fingerprinting and pungency profiling". Food Research International 109 250-259. 
  10. ↑ W. Meckelmann, Sven; Jansen, Christian; W. Riegel, Dieter; van Zonneveld, Maarten; Ríos, Llermé; Peña, Karla; Mueller‑Seitz, Erika; Petz, Michael (29 July 2015). "Phytochemicals in native Peruvian Capsicum pubescens (Rocoto)". Eur Food Res Technol ( 241 (6): 817–825. doi:10.1007/s00217-015-2506-y. 
  11. ↑ National Research Council. Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation. Washington, DC: The National Academies Press, 1989. ISBN 978-0-309-04264-2. 
  12. ↑ „Rocoto-Pflanzen“. Chilipflanzen (2016-yil 7-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 14-noyabr.
  13. ↑ Adams. „Top 10: Things to Eat in Peru“. National Geographic (2016-yil 8-iyul). Qaraldi: 2021-yil 9-noyabr.
  14. ↑ 14,0 14,1 Acurio, Gaston. Peru: The Cookbook. Phaidon Press limited, 2015. ISBN 978-3-944297-20-0. 
  15. ↑ „Chile – In der Heimat der Rocoto-Chili“ (2014-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 14-noyabr.
  16. ↑ „Capsicum pubescens (rocoto)“. CABI (2021-yil 1-noyabr). 2021-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ „Anastrepha ludens (Mexican fruit fly)“. CABI (2021-yil 1-noyabr). 2016-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „EPPO A1 List of pests recommended for regulation as quarantine pests“. EPPO (2021-yil 1-sentyabr). 2018-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ Barchenger, Derek W.; Sheu, Zong-Ming; Kumar, Sanjeet; Lin, Shih-Wen; Burlakoti, Rishi R.; Bosland, Paul W. (June 2018). "Race Characterization of Phytophthora Root Rot on Capsicum in Taiwan as a Basis for Anticipatory Resistance Breeding". Phytopathology 108 (8): 964–971. doi:10.1094/PHYTO-08-17-0289-R. PMID 29484915. https://apsjournals.apsnet.org/doi/full/10.1094/PHYTO-08-17-0289-R. 
  20. ↑ 20,0 20,1 „Rocoto plants“. 2019-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  21. ↑ Yamamoto, Sota; Djarwaningsih, Tutie; Wiriadinata, Harry (1 February 2016). "Distribution and Cultivation Practices of Capsicum pubescens on the Islands of Java, Sumatra, and Sulawesi, Indonesia". The Journal of Island Studies 17: 67–87. doi:10.5995/jis.17.1.67. https://www.jstage.jst.go.jp/article/jis/17/1/17_67/_pdf.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Capsicum_pubescens&oldid=3757881" dan olindi