Kontent qismiga oʻtish

Braziliya prezidenti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Braziliya Prezidentidan yoʻnaltirildi)
Braziliya Federativ Respublikasi Prezidenti
Presidente da República

Federativa do Brasil

Mamlakat:  Braziliya
Braziliya prezidenti
Taʼsis etilgan sanasi: 1-yanvar 2023-yil
Amaldagi shaxs: Luiz Inácio Lula da Silva
Qarorgohi: Palácio do Planalto
Vakolat muddati: 4 yil
Sayt: gov.br/planalto

Braziliya Prezidenti — Braziliya davlat rahbari. Prezident bir vaqtning oʻzida ijro etuvchi hokimiyat boshligʻi va Braziliya Qurolli Kuchlarining bosh qoʻmondoni hisoblanadi. Prezidentlik lavozimi 1891-yilda birinchi Respublika Konstitutsiyasi qabul qilingandan keyin tashkil etilgan. Braziliya tarixidagi birinchi prezident — Deodoro da Fonseka.

Luiz Inácio Lula da Silva 39-amaldagi prezident boʻlib, u 2023-yil 1-yanvarda prezidentlikka saylangan.

Saylov tartibi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
President Hermes da Fonseca (1910-yil)

Braziliya davlati ijroiya hokimiyatiga ega va respublika sifatida prezidentga katta vakolatlar beradi[1]. Prezident ijro etuvchi hokimiyatni nazorat qiladi, shuningdek, Vazirlar Mahkamasini va Senatning roziligi bilan Oliy Federal Sud sudyalarini tayinlaydi. Prezident Qurolli Kuchlarning bosh qoʻmondoni hisoblanadi. Braziliyada prezidentlar muhim qonun ijroiya vakolatlariga ega boʻlib, ular Milliy Kongressga qonunlar taklif qilish yoki Medidas Provisórias huquqi (vaqtinchalik choralar) dan foydalanish orqali amalga oshiradi. Medidas Provisórias qonun kuchiga ega boʻlgan hujjat boʻlib, prezident shoshilinch va zarurat boʻlganda qabul qilishi mumkin boʻlgan qonun hujjatlari hisoblanadi (vaqtinchalik chora-tadbirlar jinoyat qonuni yoki saylov qonunchiligini oʻzgartirish uchun qoʻllanishi mumkin emas). Vaqtinchalik choralar Kongress ovoz berishdan oldin darhol kuchga kiradi va Kongress uni bekor qilish uchun ovoz bermasa, 60 kungacha kuchda qoladi. 60 kunlik muddat 120 kungacha uzaytirilishi mumkin. Agar Kongress vaqtinchalik chorani maʼqullab ovoz bersa, u qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan haqiqiy qonunga aylanadi. Vaqtinchalik chora 60 kunlik muddat (yoki uzaytirilgan taqdirda, 120 kun) oxirida yoki Kongress palatalaridan biri tomonidan rad etilishi mumkin[2]. Amaldagi Konstitutsiyaga koʻra, Braziliya prezidenti kamida 35 yoshga toʻlgan Braziliya fuqarosi boʻlishi kerak[3]. U toʻgʻridan-toʻgʻri umumiy saylovlarda rasman roʻyxatga olingan siyosiy partiyalar va koalitsiyalardan koʻrsatilgan nomzodlar orasidan saylanadi[4]. Braziliyada Prezident saylovlari prezident vakolat muddati tugashiga toʻqson kun qolganida oʻtkaziladi[5]. Agar nomzodlarning hech biri mutlaq koʻp saylovchilar ovozini toʻplamasa, ovoz berishning ikkinchi bosqichi oʻtkaziladi.

Vakolat muddati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Luiz Inácio Lula da Silva (2003-yil)

Braziliya prezidenti toʻrt yil muddatga saylanadi. Biroq, ketma-ket ikki turli xil davr mobaynida xizmat qilgan sobiq prezident kamida bir muddat oʻtganidan keyin yana prezidentlikka nomzodini qoʻyishi mumkin[6]. Vitse-prezident yoki maʼlum bir prezidentlik muddati davomida prezident vazifasini bajaruvchi sifatida qisqa muddat boʻlsa-da xizmat qilgan boshqa amaldor, keyinchalik, prezidentlikka faqat bir marta saylanishi yoki qayta saylanishi mumkin. Amalda, Braziliya vitse-prezidentlari deyarli har doim prezidentlik muddati davomida prezident vazifasini bajaruvchisi boʻladi, chunki Konstitutsiyaga koʻra, vitse-prezident prezidentning chet elga safari vaqtida prezident vazifasini bajaruvchisiga aylanadi[7].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezidentlikka qayta saylanish imkoniyati Konstitutsiyaga 1997-yilda kiritilgan. Ungacha Braziliyaning butun respublika tarixida prezidentlarga darhol qayta saylanish taqiqlangan edi. 1937-yilga qadar Konstitutsiyada prezidentlikka nomzod faqat erkaklar bilan cheklangan. 1988-yilgi Konstitutsiyaga koʻra, prezidentlik muddati 5 yil davom etgan. 1994-yilda Konstitutsiyaga kiritilgan oʻzgartirishlar bilan, u 4 yilga qisqartirildi.

Braziliya Prezidenti Milliy Kongress yigʻilishida oʻz faoliyatini boshlaydi. Milliy Kongressda u mamlakat Konstitutsiyasini himoya qilishga, qonunlarni amalga oshirishga, Braziliya xalqining umumiy farovonligini taminlashga, Braziliyaning birligi, yaxlitligi va mustaqilligini saqlashga qasamyod qiladi[8]. Prezidentning vakolat muddati saylovdan keyingi yilning 1-yanvaridan boshlanadi.

.

Vakolatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Braziliya bayrogʻi
  • davlat vazirlarini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi;
  • shtat vazirlari yordamida federal maʼmuriyatning yuqori rahbariyatini amalga oshiradi;
  • Konstitutsiyada belgilangan tartibda va hollarda qonun ijodkorligi tashabbusi bilan chiqish;
  • qonunlarni tasdiqlaydi, eʼlon qiladi va eʼlon qilishga buyruq beradi, shuningdek, ularning ijrosini taʼminlash uchun farmonlar va nizomlar chiqaradi;
  • veto toʻliq yoki qisman;
  • xorijiy davlatlar bilan munosabatlarni davom ettirish va ularning diplomatik vakillarini akkreditatsiya qilish;
  • Braziliya Milliy Kongressi ratifikatsiya qilish sharti bilan xalqaro shartnomalar, konvensiyalar va hujjatlarni tuzadi;
  • ushbu favqulodda farmonlardan oldingi konstitutsiyaviy tartiblarga muvofiq mudofaa holati va qamal holati toʻgʻrisida qaror qabul qiladi va ularga ruxsat beradi;
  • qonunchilik majlisi ochilgandan soʻng Milliy Kongressga hukumat xabari va rejasini yuboradi, unda millat holatini tavsiflaydi va zarur deb bilgan harakatlarni talab qiladi;
  • zarur hollarda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan shaxslarni tinglagandan keyin afv etish va jazolarni qisqartirish;
  • qurolli kuchlarning oliy qoʻmondonligini amalga oshiradi, dengiz floti, armiya va havo kuchlari qoʻmondonlarini tayinlaydi, general-ofitserlarni va ularni oʻzlariga tegishli lavozimlarga tayinlaydi;
  • Federal Senat, Oliy Federal Sud va yuqori sudlarning sudyalarini, hududlar gubernatorlarini, Respublika Bosh prokurorini, Markaziy bank prezidentini va direktorlarini hamda boshqa davlat xizmatchilarining roziligidan keyin tayinlaydi;
  • 73-modda qoidalarini hisobga olgan holda Ittifoq Hisob sudi sudyalarini tayinlaydi;
  • ushbu konstitutsiyada va Bosh prokurorida belgilangan hollarda sudyalarni tayinlaydi;
  • 89-moddaning VII qismiga muvofiq Respublika Kengashi aʼzolarini tayinlaydi;
  • Respublika Kengashi va Milliy Mudofaa Kengashini chaqiradi va unga raislik qiladi;
  • tinchlika qarshi tajovuz sodir boʻlgan taqdirda, Milliy Kongress tomonidan ruxsat etilgan yoki u tomonidan tasdiqlangan urush eʼlon qilish, yoki qisman milliy safarbarlik toʻgʻrisida qaror qabul qilish;
  • Milliy Kongress tomonidan tasdiqlangan tinchlik oʻrnatish;
  • ordenlar va faxriy unvonlar bilan taqdirlash;
  • qoʻshimcha qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda xorijiy qoʻshinlarning milliy hududdan oʻtishiga yoki davlat hududida vaqtincha boʻlishiga ruxsat berish;
  • Milliy Kongressga ushbu konstitutsiyada belgilangan koʻp yillik rejani, byudjet direktivalari loyihasini va byudjet takliflarini taqdim etadi;
  • har yili qonunchilik sessiyasi ochilgandan keyin oltmish kun ichida Milliy Kongressga oʻtgan moliya yiliga oid hisobotlarni taqdim etish;
  • qonun hujjatlarida belgilangan federal davlat lavozimlarini tayinlash va ularni lavozimidan ozod etish;
  • 62-moddaga muvofiq qonun kuchiga ega boʻlgan vaqtinchalik choralar koʻradi;
  • konstitutsiyada belgilangan boshqa vazifalarni bajaradi.

Oʻzgartirish tartibi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar Prezident oʻz vazifalarini bajarishga qodir boʻlmasa, ularni vitse-prezident bajaradi. Agar vitse-prezident tomonidan oʻz vazifalarini bajarishda toʻsiqlar mavjud boʻlsa, keyingi almashtirish tartibi quyidagicha:

  • Deputatlar palatasi raisi
  • Federal Senat raisi
  • Federal Oliy sud raisi

Imtiyozlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yil holatiga koʻra, prezidentning oylik maoshi 30,934,70$ ni tashkil etadi[9]. Braziliyada barcha xususiy va davlat sektori xodimlari bir yillik ishdan soʻng bir oylik ish haqiga teng qoʻshimcha kompensatsiya (bu kompensatsiya oʻn uchinchi ish haqi sifatida tanilgan) oladi[10]. Agar kompensatsiya ham qoʻshib hisoblansa, prezident har yili 402 151,10$ maosh oladi[11]. Braziliyadagi Palacio do Planalto prezidentning rasmiy ish joyidir. Prezidentning rasmiy qarorgohi Palacio da Alvorada joylashgan[12][13]. Xalq orasida Granja do Torto nomi bilan tanilgan poytaxt chekkasida joylashgan Residência Oficial do Torto ranchosi prezidentning dam olish maskani hisoblanadi. Shuningdek, prezidentni yozgi dam olish joyi boʻlib u Rio-de-Janeyroning Petropolis shahridagi Palasio Rio Negroda joylashgan. Vitse-prezidentning rasmiy qarorgohi Braziliyadagi Jaburu saroyidir[14][15].

2000-yillarda federal hukumat Braziliyaning ayrim muhim shaharlarida Respublika Prezidentining hududiy idoralarini tashkil etishga qaror qildi. Bu hududiy idoralar prezident qarorgohi emas, balki har qanday vaqtda prezident va uning vazirlarini qabul qilishga tayyor turadi. Prezident oʻsha shaharlarda boʻlganida ular prezidentning ish joyi sifatida faoliyat yuitadi. Prezidentning birinchi hududiy idorasi San-Paulu shahrida tashkil etilgan va Paulista prospektidagi Banco do Brasil binosida, Banco do Brasil kompaniyasining San-Pauludagi mintaqaviy shtab-kvartirasi ham joylashgan. Respublika prezidentligi, shuningdek, Portu-Alegri va Belu-Orizontida mintaqaviy idoralarga ega.

Prezident Ford CD3 tomonidan ishlab chiqarilgan 2019 Ford Fusion Hybrid zirhli davlat avtomobilidan foydalanadi[16]. 1952-yilgi Rolls-Royce Silver Wraith dan prezident Mustaqillik kunini nishonlash, davlat tashriflari va saylangan prezidentning inauguratsiyasi kabi tantanali tadbirlarda foydalanadi[17]. Prezident xalqaro reyslarni Airbus A319 samolyotida amalga oshiradi[18]. Qitʼalararo parvozlar uchun prezident Airbus A330-200 ning harbiy versiyasidan foydalanadi[19]. Prezident bortda boʻlganida, samolyot „Brazilian Air Force One“ chaqiruv belgisini oladi[20][21]. Hozirda asosiy prezidentlik vertolyotlari sifatida Eurocopter Super Puma ning ikkita modifikatsiyalangan harbiy versiyasidan foydalanilmoqda[22].

  • Doimiy xavfsizlik himoyasi (prezident qoʻriqchisi — Batalhao da Guarda Prezidenti tomonidan)
  • Ikkita rasmiy transport vositasidan foydalanish (umr davomida)
  • Prezident kutubxonasini moliyalashtirish
  • Bevalari va turmushga chiqmagan qizlari uchun umrbod oylik nafaqa
  • Vafot etgan sobiq prezidentlarning oʻgʻillari voyaga etgunlaricha oylik nafaqa.

Braziliyaning barcha prezidentlari Respublika Prezidenti unvoniga ega. Bu unvon Braziliyaning barcha prezidentlariga respublika eʼlon qilinganidan beri berilib kelinmoqda. 1889-yildan 1937-yilgacha mamlakat rasmiy ravishda Braziliya Qoʻshma Shtatlari Respublikasi deb nomlandi. 1937-yildan 1967-yilgacha mamlakat oddiygina Braziliya Qoʻshma Shtatlari deb nomlangan. Prezident 1891-yildan 1967-yilgacha Birlashgan Braziliya Respublikasi Prezidenti deb yuritilgan. 1967-yil 15-martda mamlakatning rasmiy nomi Braziliya Federativ Respublikasiga oʻzgartirildi. Xuddi shu sanada Artur da Kosta e Silva Kastello Brankodan keyin prezident sifatida qasamyod qildi. Kosta e Silvadan beri Braziliyaning barcha prezidentlari Braziliya Federativ Respublikasi Prezidenti unvoniga ega boʻldi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, art. 15 and Chapter II
  2. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, art. 62 as amended by constitutional amendment n. 32
  3. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, article 14, paragraph 3. 
  4. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, article 82. 
  5. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, article 14, paragraph 5. 
  6. ↑ „G1 > Política - NOTÍCIAS - Terceiro mandato é 'legal e constitucional', diz Dirceu“. g1.globo.com. Qaraldi: 2020-yil 3-aprel.
  7. ↑ Constitution of the Federative Republic of Brazil, article 14, paragraph 6. 
  8. ↑ Konstitutsiya Brazilii.
  9. ↑ Diário da União publica reajuste de salários de parlamentares, presidente e ministros („Brazilian 'Federal Register' publishes a pay raise for senators, representatives, president and ministries“), Estado de Minas, Belo Horizonte, 19 December 2014. Retrieved on 29 May 2018. (portugalcha)
  10. ↑ [1] (Wayback Machine saytida 15 May 2021 sanasida arxivlangan), Ministry of Transparency, Supervision and Control. Retrieved on 15 May 2021. (portugalcha)
  11. ↑ Ajuste ainda não chegou aos gastos sigilosos („Cuts have yet to be made to undisclosed expenses“) (Wayback Machine saytida 14 July 2011 sanasida arxivlangan) Ministério do Planejamento. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha)
  12. ↑ Palácio do Planalto (Wayback Machine saytida 21 September 2016 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  13. ↑ Palácio da Alvorada (Wayback Machine saytida 13 August 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  14. ↑ Granja do Torto (Wayback Machine saytida 13 August 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  15. ↑ Granja do Torto (Wayback Machine saytida 13 August 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  16. ↑ „Carros blindados para as famílias de Bolsonaro e Mourão“. O Antagonista (2019-yil 25-may).
  17. ↑ Rolls-Royce presidencial é um dos destaques do desfile de 7 de setembro („Presidential Rolls Royce is one of the highlights of the Independence Day parade“) (Wayback Machine saytida 21 July 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  18. ↑ Presidência da República nas asas da Embraer („The Presidency on the wings of Embraer“) (Wayback Machine saytida 21 July 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  19. ↑ „Un avión no hace una Fuerza Aérea: Programas de la Força Aérea Brasileira“ (es). Pucara Defensa (2022-yil 30-iyun).
  20. ↑ Infográfico especial sobre o avião presidencial („Special infographic of the presidential airplane“) (Wayback Machine saytida 27 May 2011 sanasida arxivlangan) Presidência da República. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  21. ↑ FAB 001 — O Avião Presidencial (Wayback Machine saytida 26 June 2015 sanasida arxivlangan) DefesaBR. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).
  22. ↑ Helicóptero Presidencial Brasileiro (VH-34 Super Puma VIP) („Brazilian Presidential Helicopter (VH-34 Super Puma VIP))“[sayt ishlamaydi] Hangar20. Retrieved on 27 May 2011. (portugalcha).

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Wikimedia Commonsda Braziliya prezidenti mavzusiga oid fayllar bor. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Braziliya_prezidenti&oldid=5189681" dan olindi