Kontent qismiga oʻtish

Boz Qandahari jangi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Boz Qandahari jangi
Afg'oniston urushining bir qismi 2001-2021-yillar

Qunduz chekkasidagi tipik landshaft
Sanalar 2016-yil 3-noyabr
Urush yeri Qunduz, Qunduz provinsiyasi, Afg'oniston
Natija Afg'oniston-AQSH g'alabasi
Raqiblar
Afg'oniston Islom Respublikasi
Qoʻshma Shtatlar AQSH 		Afgʻoniston Tolibon
Qoʻmondonlar
General Murad Ali Murad
Qoʻshma Shtatlar Maj. Andrew Byers † 		Afgʻoniston Mullah Zia al-Rahman Mutaqi †
Afgʻoniston Mullah Zamir †
Kuchlar
46 guruh

Qoʻshma Shtatlar 13 ta maxsus operatsiyalar kuchlari (10 ta maxsus kuchlar, 2 ta qoʻllab-quvvatlovchilar, 1 ta JTAC). Kuchaytirgichlar 10 ta AQSh maxsus kuchlari
1 ta AC-130 quroli
AH-64 Apache hujum vertolyotlari

Bir necha oʻnlab isyonchilar
Yoʻqotishlar
3 ta oʻlgan, 11 ta yaralangan

Qoʻshma Shtatlar 2 ta oʻlgan, 4 ta yaralangan

27 isyonchi oʻldirildi, shu jumladan 3 qoʻmondon (AQSh boshhchiligida), 10 ta yaralangan

Boz Qandahari jangi 2016-yilning 3-noyabr kuni Afg‘onistonning Qunduz shahrining g‘arbiy chekkasidagi Bo‘z Qandahari qishlog‘ida Afg‘oniston milliy armiyasi qo‘mondonliklari bilan birga Amerika Qo‘shma Shtatlari armiyasi maxsus kuchlari bilan Tolibon isyonchilariga qarshi bo‘lib o‘tgan[1][2][3][4].

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Qunduz viloyati so‘nggi paytlarda bir necha og‘ir janglar hujumlarini boshidan kechirgan, Tolibon isyonchilari 2015-yil kuzida Qunduz shahrini qisqa muddatga nazorat qilib, keyin yana chekinishga majbur bo‘lgan edi. Oʻsha jang paytida AQSh havo hujumi „Chegara bilmas shifokorlar“ tashkilotiga qarashli Qunduz travma markazi shifoxonasiga zarba berdi, natijada kamida 42 kishi halok boʻldi va 30 kishi yaralandi.

2016-yilda Qunduz chekkasida koʻplab odamlarni oʻgʻirlash va yoʻl chetida portlashlar sodir boʻlgandan so‘ng hudud beqaror boʻlib qoldi. Boz Qandahari bosqinidan bir oy oldin jangarilar shaharni ikkinchi marta nazorat ostiga olishga urinib ko‘rishgan edi. O‘sha vaqtdagi ikki kunlik jang vaqtida ham yuzlab odamlar halok bo‘ldi.

Jang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
3-noyabr kuni Afg‘onistonning Bo‘z Qandahari jangida qatʼiy dushman qo‘shinlari hujumni davom ettirayotganda, 10-Maxsus kuchlar guruhi (Havo-desant) yashil beretlari va ularning Afg‘onistondagi hamkor kuchlari yarador askarlarni issiq qo‘nish zonasi orqali tibbiy evakuatsiya vertolyotiga yetkazmoqda. 2016-yil.

To‘qnashuv Afg‘oniston va Amerika Qo‘shma Shtatlari qo‘shma patruli o‘rtasida o‘quv missiyasi vaqtida boshlangan. Maqsad Qunduz tumanidagi Tolibon faoliyatini toʻxtatish, hujumlarni rejalashtirayotgan yuqori martabali aʼzolarni qidirish va ularning yaqin hududdagi pozitsiyalarini tozalash edi. Afg‘on kuchlari keyinchalik missiya nishoni mahalliy Tolibon qo‘mondoni Mulla Ziyo ar-Rahmon Mutaqiy bo‘lganini va u o‘zining ikkinchi qo‘mondoni Mulla Zamir bilan birga Bo‘z Qandahoriyda uchrashgani xabar qilingandi[5][2][4].

Afg‘oniston milliy armiyasining Qunduz viloyatidagi rasmiy vakili Ahmad Javid Salimning so‘zlariga ko‘ra, tungi reydda AQSh armiyasining 14 maxsus bo‘linmasi bo‘lgan, ular Qunduzga yangi hujum rejalashtirilayotgani haqidagi razvedka maʼlumotlariga ko‘ra harakat qilgan. Qoʻzgʻolonchilar AQSh-Afgʻon qoʻshma guruhini boshi berk koʻchada qamab, oʻrab oldi. Qamalib qolgan askarlar qochish uchun havo hujumlarini chaqirishga majbur boʻlishdi[5]. Amerika Qoʻshma Shtatlarining Afgʻonistondagi harbiy kuchlari vakili Qunduz gʻarbidagi Boz Qandahari qishlogʻida „bir necha tomondan“ kuchli zarba olgach, harbiylar oʻzlarini himoya qilish uchun javob qaytarishganini va AH-64 Apache vertolyotlarining yordamiga qoʻshimcha ravishda, operatsiya doirasida havo hujumlarini amalga oshirish uchun AQShning Lockheed C-130 Hercules samolyotlari chaqirilganini tasdiqladi[4]. Mahalliy afg‘on manbasiga ko‘ra, isyonchilar dastlab guruhni o‘rab olishga muvaffaq bo‘lgan va bu hodisa ularni havo kuchlaridan yordam so‘rashga majbur qilgan[1][6].

Jangda ikki amerikalik askar halok bo‘ldi, yana ikki nafari yaralandi. Afg‘oniston maxsus kuchlarining 3 nafar aʼzosi ham halok bo‘ldi, yana 5 nafari yaralandi[5][2]. Viloyat rasmiylarining xabar berishicha, kamida 26 nafar isyonchi halok bo‘lgan (jumladan, Mutaqiy va Zamir ham) va yana 10 kishi yaralangan, koalitsiya havo hujumlari natijasida esa 32 tinch aholi vakili halok bo‘lgan va yana 46 kishi yaralangan[1][2][7]. Halok bo‘lganlarning ko‘pchiligi ayollar va bolalar bo‘lib, qurbonlar orasida janob Zamir oilasining to‘rt aʼzosi va janob Mutaqiyning oilasining yetti nafar aʼzosi bor[4].

Oqibat

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2016-yil 7-noyabr kuni Afg‘onistonning Qunduz aerodromida o‘tkazilgan xotira marosimida 10-Maxsus kuchlar guruhi (Havo-desant) maxsus bo‘linmalari askarlari halok bo‘lgan ikki aka-uka xotirasini yodga olishdi. 2016-yil 2-3-noyabr kunlari Afg‘onistonning Bo‘z Qandahari shahrida bo‘lib o‘tgan jangda qo‘mondon mayor Endryu Bayers va razvedka xizmati serjanti birinchi darajali serjant Rayan Gloyer halok bo‘lgan.

Jangdan so‘ng havo hujumlarini aynan kim uyushtirgani nomaʼlum edi (chunki uning natijasida tinch aholi ham halok boʻlgan), Qunduz viloyati gubernatori Asadulla Omarxayl mahalliy rasmiylarga qarshi AQSh kuchlari reydda ishtirok etganini inkor etib, uning o‘rniga Afg‘oniston Harbiy-havo kuchlarining vertolyot bo‘linmalari jalb qilinganini taʼkidladi[1]. Buni keyinroq Afg‘oniston Mudofaa vazirligi matbuot kotibi general ham Davlat Vaziriy takrorladi.

5-noyabr kuni „Qatʼiy qo‘llab-quvvatlash“ missiyasi qo‘mondoni general. Kichik Jon Nikolson bayonot berib, unda tinch aholi qurbonlari uchun haqiqatan ham AQSh kuchlari javobgar ekanligini tasdiqladi va voqealar boʻyicha AQSh va Afgʻoniston birgalikda tergov oʻtkazishga

hamda aybdorlar jazolanishiga vaʼda berdi[3]. „Men qanday sharoitda bo‘lishidan qatʼi nazar, begunoh insonlarning halok bo‘lganidan chuqur taassufdaman“, — deyiladi xabarda, „Begunoh insonlarning halok bo‘lishi biz uchun fojia“[4]. Prezident Ashraf Gʻani idorasi ham bayonot bilan chiqib, unda tinch aholining qurbon boʻlishida Tolibonni aybladi. „Afg‘oniston dushmanlari Qunduz shahrining Boz Qandahari hududida afg‘on qo‘shinlari bilan janglarda tinch aholi va ularning uylaridan qalqon sifatida foydalangan, natijada bir qancha tinch aholi, jumladan, ayollar va bolalar halok bo‘lgan va yaralangan“, — deyiladi bayonotda[1].

Boz Qandaharining yuqori martabali rahbari qishloqda Tolibon a‘zolari borligini rad etib, o‘rniga hukumat kuchlarini aholini kelib chiqishi pushtun bo‘lgani uchun taʼqib qilishda aybladi. Qunduzliklarning aksariyati tojik yoki oʻzbek millatiga mansub[4]. Jamoliddin ismli mahalliy aholining aytishicha, besh soatgacha davom etgan bir qator reydlar natijasida kamida to‘rtta uy vayron bo‘lgan va bu hujumlar Afg‘oniston-AQSh qo‘shma kuchlari vertolyot orqali yetib kelganidan keyin boshlangan[4]. Xorijlik jurnalistlar AQSh va Afgʻon askarlari halok boʻlgan tor xiyobonga faqat bombardimon qilingan uylardan oʻtish mumkinligiga ishora qilib, bu bayonotlarning baʼzilarining haqqoniyligiga shubha qilishdi[5].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Afg‘onistonga Yordam Missiyasi (UNAMA) 6-noyabr kuni kamida 32 tinch aholi halok bo‘lgani maʼlum bo‘lgan hujumni tergov qilishini eʼlon qildi. UNAMA rahbari Tadamichi Yamamoto tinch aholi halok boʻlishini „qabul qilib boʻlmas“ deb baholadi va xalqaro harbiy kuchlarni uni minimallashtirish uchun barcha choralarni koʻrishga chaqirdi[7].

NATO tergovi shuni aniqladiki, jangda 33 nafar tinch aholi halok bo‘lgan, 27 nafar tinch aholi yaralangan va 26 nafar Tolibon jangarisi halok bo‘lgan[8]. Tergov AQSh kuchlarini qonunbuzarlikdan uzoq deb topdi[9].

Military Times gazetasining 2017-yil 1-dekabr kuni xabar berishicha, AC-130U qurolli boʻlimi(„Spooky 43“) aʼzolari jangdagi harakatlari uchun Makkey kubogi bilan taqdirlangan; 14 guruh aʼzosidan 5 nafari „ Distinguished Flying Cross“ ordeni va yana 4 nafari „Air Medal“ bilan taqdirlandi[10].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „2 U.S. Soldiers and 30 Afghans Killed in Kunduz Battle“. The New York Times (2016-yil 3-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 15-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „2 US troops, 30 Afghan civilians dead in Kunduz, sources say“. CNN (2016-yil 3-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 15-noyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Operation killed Afghan civilians, US military says“. CNN (2016-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 15-noyabr.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 „U.S. military acknowledges anti-Taliban airstrikes killed Afghan civilians“. The Washington Post (2016-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 21-noyabr.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „On Street Where U.S. Soldiers Died, Afghans Say: Taliban? What Taliban?“. The New York Times (2016-yil 18-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 21-noyabr.
  6. ↑ „A New U.S. Front in Afghanistan?“. Wall Street Journal (2016-yil 18-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 21-noyabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 „UNAMA investigating allegations of 32 civilian deaths from air strikes in Kunduz“. ReliefWeb (2016-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 21-noyabr.
  8. ↑ Salahuddin, Sayed; Cunningham, Erin. „US military says battle with Taliban killed 33 civilians in Afghanistan“. The Boston Globe (2017-yil 12-yanvar). 2017-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. „The investigation determined, regretfully, that 33 civilians were killed and 27 wounded, a statement from US forces in Afghanistan said of the November raid. It said that 26 Taliban fighters, including two leaders, were also killed, a claim the villagers dispute.“.
  9. ↑ Kennedy, Merrit. „U.S. Forces 'Acted In Self-Defense' In Battle That Killed 33 Civilians In Afghanistan“. NPR (2017-yil 12-yanvar). 2017-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. „A U.S. military investigation has cleared the U.S. forces of wrongdoing in fighting that left 33 civilians dead and 27 others wounded last year in Afghanistan's Kunduz province, saying that they acted in self-defense. "To defend themselves and Afghan forces, U.S. forces returned fire in self-defense at Taliban who were using civilian houses as firing positions," according to the U.S. military report published Thursday.“.
  10. ↑ „Spooky 43 gunship crew honored for actions during grueling Afghan battle“. Military Times (2017-yil 1-dekabr). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Boz_Qandahari_jangi&oldid=4333166" dan olindi