Besh santim (Shveysariya)

Besh santim (fransuzcha: Cinq centimes; nemischa: Fünfrappenstück, Fünfräppler  — „besh rappen“; italyancha: Cinque centesimi — „besh sentesimi“) — 5⁄100 Shveysariya frankiga teng boʻlgan Shveysariya banknotlarining nominal qiymati, 1850-yildan beri faqat tangalar shaklida chiqarilgan. 2007-yildan beri — Shveysariya banknotlarining eng kichik nominallari.

Shveysariyaning davlat tillarida pul birligi turli nomlarga ega: nemis tilida — rappen, fransuzda — centime, italyancha - centesimo. Rus tilidagi manbalarda, qoida tariqasida, „santim“ yoki „rappen“ nomlari ishlatiladi. Barcha Shveysariya tangalaridagi nominal santimlarda faqat raqamlar bilan koʻrsatilgan, valyuta nomini oʻzgartirmagan holda. 5, 10 va 20 santimetrlik tangalarda davlat nomi lotin tilida koʻrsatilgan: 1850-1877-yillarda — HELVETIA, 1879-yildan — CONFŒDERATIO HELVETICA.

Tarix

1848-yilda qabul qilingan Shveysariya konstitutsiyasi federal hukumatning tanga zarb qilish boʻyicha mutlaq huquqini belgilab berdi. 1850-yil 7-mayda tangalar zarb qilish toʻgʻrisida federal qonun qabul qilindi, oʻsha yili Shveysariya tangalarini, shu jumladan besh santimlik tangalarni zarb qilish boshlandi. Birinchi 5 santimlik tanga muallifi Karl-Fridrix Voigt (München) edi. Bu turdagi milliard tangalar 1877-yilgacha zarb qilingan, 1872 va 1874-yillarda tangalar qotishmasi oʻzgargan.

1918-yilda Jezdan tanga zarb qilingan, ammo keyingi yilda, 1919-yilda yana mis-nikel qotishmasidan tangalar zarb qilina boshladi.

1923-yil 2-fevralda 1918-yildagi jez tangalarni muomaladan chiqarish toʻgʻrisida qonun qabul qilindi. 1924-yil 1-yanvarda ular qonuniy toʻlov kuchini yoʻqotdilar va faqat 1879-yil namunadagi mis-nikel 5 santim muomalada qayta ishlatila boshlandi.

1981-yilgi alyuminiy bronza namunasining atigi 5 santim muomalada qoʻllanila boshlandi. Shveysariya Milliy banki 5 santimlik mis-nikel va nikel tangalarni almashtirish uchun qabul qildi, ularni almashtirish muddati cheklanmagan.

Dastlab Strasburgda 5 santim tangalar zarb qilingan.1872-yildan beri tangalar Shveysariya zarbxonasi tomonidan zarb qilingan, zarbxonaning belgisi orqa tarafdagi „B“ harfi. 1970-1985-yillarda tangalarda hovlining belgisi koʻrsatilmagan.

Tangalar

Rasm	Diametri, mm	Qalinligi, mm	Massa, g	Metall	chekka	Muomalaga chiqarilgan	Muomaladan chiqarilgan
	17	1.25	1.67	Kumush — mis — sink — nikel 50/600/250/100	silliq	1850, 1851	1886-yil 30-iyun
	17	1.25	1.67	Kumush — mis — sink — nikel 50/850/50/50	silliq	1872, 1873	1886-yil 30- iyun
	17	1.25	1.67	Kumush — mis — sink — nikel 50/650/200/100	silliq	1874, 1876, 1877 yillar	1886-yil 30- iyun
	17	1.25	2	Mis — nikel 750/250	silliq	1879-1885, 1887-1915, 1917, 1919-1922, 1925-1931, 1940, 1942-1955, 1957-1959, 1962-1971, 1974-198	1984-yil 1-yanvar
	17	1.25	2	Mis — sink 600/400	silliq	1918 yil	1924-yil 1-yanvar
	17	1.25	2	Nikel	silliq	1932-1934, 1936-1939, 1941 yillar	1984-yil 1-yanvar
	17	1.25	1.8	Mis — alyuminiy — nikel 920/60/20	silliq	1981 -yil