Benvenuto Cellini

Benvenuto Cellini (italyancha: Benvenuto Cellini; 1500-yil 3-noyabrda Florensiyada tugʻilgan, 1571-yil 13-fevralda Florensiyada vafot etgan) – Uygʻonish davrining italyan haykaltaroshi, zargar, rassomi, jangchisi va musiqachisi.

Biografiyasi

Cellini 1500-yil 3-noyabrda Florensiyada yer egasi va musiqa asboblari ishlab chiqaruvchisi Jovanni Cellini (gʻisht teruvchining oʻgʻli) va Mariya Lisabetta Grinachining oilasida tugʻilgan. Benvenuto oilada ikkinchi farzand edi.

Oʻgʻlini musiqachi sifatida koʻrishni istagan otasining xohishiga qaramay, 1513-yilda Benvenuto zargar Brandini ustaxonasiga shogird sifatida yollanadi va u yerda metallni ijodiy qayta ishlashni oʻrganadi. Shu yillardan boshlab u boshqa zargarlar bilan koʻplab janglarda qatnasha boshladi, shu sababli 1516 va 1523-yillarda u oʻz ona shahridan haydaldi. Italiya boʻylab kezgandan soʻng, u 1524-yilda Rim shahrida yashay boshladi. Shu orqali Vatikan rohiblari bilan yaqin munosabatlarni oʻrnatishni boshladi. 1527-yilda Rimni imperator qoʻshinlaridan himoya qilishda qatnashgan. Rimliklar magʻlubiyatga uchragach, shaharni tark etdi.1529-yilda u Rimga qaytib, 1534-yilgacha papa zarbxonasi boshligʻi lavozimini egalladi. Uning oʻsha davrdagi barcha zargarlik buyumlari (bir nechta medallardan tashqari) saqlanib qolmagan - ular keyinchalik eritilgan.

Akasi uchun qasos olish uchun 1531-1534-yillarda Cellini bir zargarni oʻldirdi, keyin notariusga hujum qildi, shundan soʻng u Neapolga qochib ketdi va u yerda papa sudida Cellini haqida yomon gapirgani uchun yana bir zargarni oʻldirib qoʻyadi.

1537-yilda u qirol Frensis I uchun portret medalini yasab, Fransiya xizmatiga qabul qilindi. Rimda yana bir bor Cellini papa taqinchoqlarini oʻgʻirlashda ayblanib hibsga olindi, ammo u Castel Sant'Anjelodan qochib qutulishga muvaffaq boʻldi. Usta uzoq vaqt ozodlikda qolmadi: u yana hibsga olindi, lekin keyin qoʻyib yuborildi^[1].

1540-yilda Fontanblodagi fransuz qirollik saroyida yashab, u yerda bizgacha etib kelgan, haqiqiyligi shubhasiz boʻlgan zargarlik buyumlarini ishlagan. Fransiyada usta bronza quyish texnikasini puxta egallagan va shu vaqtdan boshlab yirik haykaltaroshlik buyurtmalarini bajara boshlagan. 1545-yildan 1553-yilgacha Cellini Florensiyada gersog Kosimo I de Medichining xizmatida boʻlib, u yerda Medusa Gorgon boshini ushlab turgan Perseusning mashhur haykalini yaratdi. Bu yerda u boshqa bir qator haykaltaroshlarning ishlarini qayta ishladi, qadimiy asarlarni tikladi. Cellinining mahalliy akademik harakatdagi faol ishtiroki alohida eʼtiborga loyiqdir. 1545-yildan 1547-yilgacha u Florensiya akademiyasining faoliyatiga qoʻshildi, bu hodisa ham lirikasida, ham tarjimai holi va risolalarida oʻz aksini topgan (Cellini akademiyani “ajoyib maktab” deb atagan)^[2].

1556-yilda Cellini zargar bilan jang qilgani uchun yana qamoqqa tashlandi. Uning soʻnggi muhim monumental asari “Xochga mixlanish” edi. Uy qamogʻida usta oʻz ishining marvaridiga aylangan avtobiografiyasini yozishni boshladi. Haykaltarosh 1571-yil 13-fevralda o‘z ona shahri Florensiyada vafot etdi. U Annunciation cherkovida katta hurmat bilan dafn qilindi.

Ijodi

“Florensiyalik Maestro Geovanny Cellinining oʻgʻli Benvenuto hayoti, Florensiyada oʻzi tomonidan yozilgan” kitobi XVI asr adabiyotining eng ajoyib asarlaridan biridir. Benvenuto Cellini oʻz tarjimai holini 1558-yilda yozishni boshlagan. Paolo Rossining taʼkidlashicha, haykaltaroshning doʻstlari va hamkasblariga tarqatish uchun moʻljallangan. Muallif oʻsha paytda nafaqat rassomlar, balki, masalan, savdogarlar tomonidan saqlangan turli xil kundalik yozuvlardan foydalangan. Hayot voqealari yilnomasi 1562-yillarga toʻgʻri keladi. XVIII asrda turli sarguzashtlardan soʻng qoʻlyozma yoʻqoldi. 1805-yilda u Florensiyadagi kitob doʻkonida topilgan va Laurenzian kutubxonasiga topshirilgan va u yerda hozirgacha saqlanib qolgan. Birinchi bosma nashr 1728-yilda Neapolda paydo boʻlgan.^[3]

Kitobining sahifalarida Benvenuto Cellini hech qanday yangi fikr bildirmagan; u o‘zining sarguzashtlari, o‘ylari va his-tuyg‘ularini o‘tgan davrdagi avtobiografik janrga xos bo‘lmagan ochiq-oydin tasvirlab bergan va uni insonning fikr va tajribasini juda ishonarli tarzda yetkazadigan boy so‘zlashuv tiliga aylantirgan. Boshqa tomondan, yozuvchining adabiy-intellektual izlanishlari ko‘lami va teranligidan dalolat beradiki, asarda oʻsha davr uchun ilgʻor hisoblangan masalalar oʻrganib chiqilgan. Cellini avtobiografiyasida Uygʻonish davrining turli ezoterik amaliyotlari haqida noyob tarixiy maʼlumotlar mavjud. Cellini adabiy qahramonining asosiy xususiyatlaridan biri uning gʻazab va muhabbat kabi his-tuygʻularning haddan tashqari namoyon boʻlishida ifodalangan sanʼat odamining atrofdagi dunyoga oʻziga xos sezgirligini anglatuvchi gʻamgin tabiatidir^[2].

Zamondoshlari Cellini hunarmand sifatida yuqori baholagan, ammo uning badiiy isteʼdodi haqida fikrlar ikkiga boʻlingan; zamondoshlari uni ajoyib haykaltarosh deb eʼtirof etsa, Varci va Vasari uning zargarlik isteʼdodini maqtashdi. Masalan, Vasarining yozishicha, Cellini medal sanʼatining beqiyos ustasi, hatto qadimgi odamlardan ham oshib ketadi va oʻz davrining eng buyuk zargaridir, shuningdek, ajoyib haykaltaroshdir. U yaratgan zargarlik buyumlaridan bir nechtasi saqlanib qolgan.

Cellinining sanʼat tarixidagi oʻrni birinchi navbatda uning haykaltaroshlik sohasidagi faoliyati bilan belgilanadi. Uning ishi mannerizmning rivojlanishiga taʼsir koʻrsatdi. Uning Fransiyada boʻlgan davrida yaratilgan asarlaridan eng muhimi Fontenblo nimfasining bronza relyefidir (1545-yilgacha, Luvr). Florensiyaga qaytganidan soʻng uning saqlanib qolgan asarlaridan: Perseus (1545-1553, Florensiya, Loggia dei Lanzi), Borzai haykalchasi (1545-1546, Florensiya, Bargello); Kosimo de Medici byusti (1545-1548, oʻsha yerda); Ganymede (1548-1550); Apollon va Giasint; Narcissus (barchasi Florensiyada); Bindo Altoviti byusti; Xochga mixlanish (taxminan 1562-yil, Eskorial).^[4]

Bir kuni Benvenuto uzoq vaqt davomida Vatikandan gʻoyib boʻlib, oʻzi bilan birga papa omboridan ishlash uchun berilgan oltin va bir nechta qimmatbaho toshlarni olib ketdi. Qolaversa, uning yoʻqligi hazratlarining gʻazabini qoʻzgʻatadigan darajada uzayib ketdi. Nihoyat, Cellini qaytib kelganida, uni haqorat bilan kutib olishdi: “Oh, bu rassomlar! Tavernalarga abadiy tashrif buyuruvchilar, buzuq qizlarning hamrohlari, jamiyatning axlatlari, ular butparastdirlar va ulardan aslo yaxshi masihiy chiqmaydi!” – Uzr oʻrniga Cellini jimgina sarv sandiqni qoʻydi, uning ichida rang-barang sardoniks toshlari bor edi. Papa birdan jahldan tushib, uzoq vaqt va ehtiyotkorlik bilan qaradi.^[5] Toshda Cellini kanonik Xushxabar hikoyasini, Oxirgi kechki ovqat rivoyatini tasvirlagan edi. Shu bilan birga, koʻp rangli tosh kuchli mahorat bilan ishlangan edi. Bu ishi uchun Benvenuto Cellini kechirildi va cherkovning sevimli oʻgʻli deb eʼlon qilindi. Uning asari tantanali ravishda Havoriy Butrusning soboriga koʻchirildi^[6].

Benvenuto Cellini avtobiografiyasi Alexander Dumasning Benvenuto Cellinining Fransiyadagi hayotini tasvirlaydigan “Askanio” romanini yaratishga ilhomlantirdi, unda Duma Cellini shogirdi – Askanioning parijlik prevost qizi – Kolombaga boʻlgan sevgi hikoyasini mohirlik bilan toʻqiydi. 1877-yilda bastakor Emilio Bozzano xuddi shu avtobiografiya asosida Juzeppe Perosio librettosi asosida “Benvenuto Cellini” operasini yozdi.^[7]

Benvenuto Cellini portretlari

Benvenuto Cellini (1500-1570) yuzining biometrik xususiyatlari hozirda uning intravital tasvirlarini tahlil qilish asosida aniq aniqlangan. Biroq, XVII-XX asr rassomlari tomonidan tashqi qiyofasining adabiy tavsiflari asosida yaratilgan Benvenuto Cellinining bir nechta psevdoportretlari hali ham Cellinini tasviriy sanʼat asarlari qahramonlari orasida aniqlashni qiyinlashtiradi.^[8]

Film personajlarida

1963-yilda Benvenuto Cellini hayotiga bagʻishlangan “Ajoyib sarguzasht” filmida uni Bratt Halsey ijro etgan.
Benvenuto Cellini hayoti “Cellini: Jinoyat hayoti” (1990) biografik filmida tasvirlangan.
1992-yilda “Oltin” filmida Cellini komik rolda taqdim etilgan. Charles Burbon armiyasi Rimni qamal qilganda, u toʻp bilan Charlesning boshiga uradi, lekin papa unga rahmat aytmaydi, balki tanbeh beradi.

Manbalar

↑ Голощапов С. Галлюцинации и религиозные видения. Репринтное переиздание статьи из журнала «Вера и разум» (Харьков, 1915 г.). — Andoza:Каз.: Тан, 1992. — 38 с. (Человек соприкасается с запредельным. Вып. 3. с. 6).^{[sayt ishlamaydi]}
↑ ^2,0 ^2,1 Rudnev Yu.. Senses and Passions in Benvenuto Cellini's Vita: The Life of a Neoplatonic Mannerist, Master's Thesis, Budapest: Central European University, 2017.
↑ Cellini, B. The Autobiography // Gutenberg.org., Vol. II Ch. LXIII, as translated by John Addington Symonds, (URL: http://www.gutenberg.org/ebooks/4028 date of request January 6, 2015)..
↑ Шкловский В. Б.. «Гамбургский счёт»: Статьи — воспоминания — эссе (1914—1933). М.: Советский писатель, 1990. ISBN 978-5-265-00951-7.
↑ For a graphic restitution of the Golden Gate, see Thomas Clouet, "Fontainebleau de 1541 à 1547. Pour une relecture des Comptes des Bâtiments du roi", Bulletin monumental 170 (2012), pp. 214–215 (english summary)..
↑ С. Ахметов. «Беседы о геммологии». М.: Молодая гвардия, 1989. ISBN 5-235-00499-X.
↑ Leuchtmann, Horst (2001). "Benvenuto Cellini". In Sadie, Stanley; Tyrrell, John (eds.). The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Vol. 14 (2 ed.). London: Macmillan. p. 96..
↑ Andreas Beyer: "Benvenuto Cellini: VITA/Mein Leben", in Markus Krajewski/Harun Maye (Ed.): Böse Bücher. Inkohärente Texte von der Renaissance bis zur Gegenwart, Wagenbach Verlag, Berlin 2019, pp. 29–38. ISBN 978-3-8031-3678-7.

[1] Голощапов С. Галлюцинации и религиозные видения. Репринтное переиздание статьи из журнала «Вера и разум» (Харьков, 1915 г.). — Andoza:Каз.: Тан, 1992. — 38 с. (Человек соприкасается с запредельным. Вып. 3. с. 6).^{[sayt ishlamaydi]}

[:0-2] 2,0 ^2,1 Rudnev Yu.. Senses and Passions in Benvenuto Cellini's Vita: The Life of a Neoplatonic Mannerist, Master's Thesis, Budapest: Central European University, 2017.

[3] Cellini, B. The Autobiography // Gutenberg.org., Vol. II Ch. LXIII, as translated by John Addington Symonds, (URL: http://www.gutenberg.org/ebooks/4028 date of request January 6, 2015)..

[шкловский-4] Шкловский В. Б.. «Гамбургский счёт»: Статьи — воспоминания — эссе (1914—1933). М.: Советский писатель, 1990. ISBN 978-5-265-00951-7.

[5] For a graphic restitution of the Golden Gate, see Thomas Clouet, "Fontainebleau de 1541 à 1547. Pour une relecture des Comptes des Bâtiments du roi", Bulletin monumental 170 (2012), pp. 214–215 (english summary)..

[Гмл-6] С. Ахметов. «Беседы о геммологии». М.: Молодая гвардия, 1989. ISBN 5-235-00499-X.

[7] Leuchtmann, Horst (2001). "Benvenuto Cellini". In Sadie, Stanley; Tyrrell, John (eds.). The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Vol. 14 (2 ed.). London: Macmillan. p. 96..

[8] Andreas Beyer: "Benvenuto Cellini: VITA/Mein Leben", in Markus Krajewski/Harun Maye (Ed.): Böse Bücher. Inkohärente Texte von der Renaissance bis zur Gegenwart, Wagenbach Verlag, Berlin 2019, pp. 29–38. ISBN 978-3-8031-3678-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]