Kontent qismiga oʻtish

Aylurofobiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Aylurofobiya[1] — mushuklardan doimiy va haddan tashqari qoʻrqish bilan tavsiflangan juda kam uchraydigan zoofobiyalardan biridir[2]. Boshqa oʻziga xos fobiyalar singari, aylurofobiyaning aniq sababi nomaʼlum va potentsial davolash odatda terapiyani oʻz ichiga oladi[3][4]. Nom yunoncha αἴλουρος soʻzlaridan kelib chiqqan(ailouros), „mushuk“ va φόβος (phóbos), „qoʻrquv“. Aylrofobiyaning boshqa nomlariga quyidagilar kiradi: felinofobiya[5], elurofobiya[5], gatofobiya[4] va catfobiya[5]. Bunday fobiyaga ega boʻlgan odam aylurofobe deb ham ataladi.

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ailurofobiya — ofidiyofobiya yoki araxnofobiya kabi boshqa hayvonlar fobiyalariga nisbatan nisbatan kam uchraydigan fobiya[4]. Ailurofobe mushuklar haqida oʻylashda, mushuk bilan uchrashishni tasavvur qilishda, mushuk bilan beixtiyor jismoniy aloqa qilishda yoki ommaviy axborot vositalarida mushuklarning tasvirlarini koʻrishda vahima va qoʻrquvni boshdan kechirishi mumkin. Qoʻrquv, shuningdek, ailurofobning mushuk bilan uchrashishdan qoʻrqib, doʻstlarining uyiga tashrif buyurish kabi muayyan harakatlarni bajarishiga toʻsqinlik qilishi mumkin. Ailurofobi mushuklar bilan bogʻlaydigan miyovlash, shivirlash yoki boshqa tovushlarni eshitganda, ular haddan tashqari tashvish va qoʻrquvni boshdan kechirishlari mumkin[4][6]. Bir holatda, ailurofobiya bilan ogʻrigan bemor kiyimning mushukning moʻynasiga oʻxshashligi tufayli yumshoq, moʻynaga oʻxshash kiyimga tegishi mumkin emasligi haqida xabar berilgan[7].

Sabablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ailurofobiyaning aniq sababi nomaʼlum boʻlsa-da, ailurofobiya koʻpincha oʻz qoʻrquvini bolalikdan boshlab kuzatadi. Bu koʻplab boshqa oʻziga xos fobiyalarda, ayniqsa hayvonlar bilan bogʻliq boʻlganlarda kuzatiladigan tendentsiya[8]. Bitta nazariyaga koʻra, mushukning hujumiga uchragan yoki mushukning boshqa birovga hujum qilganiga guvoh boʻlgan yagona travmatik hodisa bu fobiya rivojlanishiga sabab boʻlishi mumkin. Ailurofobiya paydo boʻlishi haqidagi boshqa nazariyalar, odamning boshqa odamning qoʻrquvini kuzatishi yoki mushuklar xavfi haqida tashvishli maʼlumotlarga toʻlib ketishini oʻz ichiga oladi[8]

Yana bir tushuntirish shundaki, odamlar mushuklardan qoʻrqish uchun bir oz oldindan shartli boʻlgan, chunki katta mushuklarning ajdodlari odamlarning ajdodlarini oʻlja qilganlar. Bu leofobiya (sherlardan qoʻrqish), tigrifobiya (yoʻlbarslardan qoʻrqish), leopardalifobiya (leopardlardan qoʻrqish) va akinoniksfobiya (gepardlardan qoʻrqish) kelib chiqishi boʻlishi mumkin. Bu yirtqichlardan qoʻrqish oqilona, chunki ular xavf tugʻdirishi mumkin, ammo uy mushuklaridan qoʻrqish ularning kichik oʻlchamlari tufayli mantiqiy emas[4][9].

Davolash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hayvonlardan fobiya uchun eng yaxshi davolash usullaridan biri taʼsir qilish terapiyasi ekanligiga keng ishoniladi[4]. Oʻtmishda ailurofoblar uchun tizimli desensitizatsiya deb ataladigan taʼsir qilish terapiyasining oʻziga xos shakli muvaffaqiyatli boʻlgan[10]. Taʼsir qilish terapiyasi bemorga qoʻrquvni kuchaytiradigan qoʻzgʻatuvchilarga muntazam ravishda taʼsir qilish yoʻli bilan amalga oshiriladi, ammo bemor avvalgi stimulga qulay boʻlganda rivojlanadi. Misol uchun, bir ailurofobik bemor moʻynaga oʻxshash mato, mushuklarning rasmlari, oʻyinchoq mushuk va nihoyat, bemor keyinchalik asrab olgan doʻstona jonli mushukchaga taʼsir qilish orqali qoʻrquvi uchun ekspozitsiya terapiyasidan oʻtdi. Mushukcha oʻsib ulgʻaygan va doʻstona munosabatda boʻlgani sababli, bemor toʻla-toʻkis mushuklardan kamroq qoʻrqishga muvaffaq boʻladi[11]. Bu usul ham ailurofobi, ham kinofobi boʻlgan bemorlarga yordam berish uchun ishlatiladi.

Ailurofobiyani davolash uchun moʻljallangan dori-darmonlar mavjud emas. Biroq, beta-blokerlar va benzodiazepinlar kabi tashvish va stressni engillashtiradigan dorilar simptomlarni engillashtirishga yordam beradi[12]. D-sikloserin taʼsir qilish terapiyasida yaxshi natijalarga erishish bilan bogʻliq[13].

Ommaviy madaniyatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1965-yilda "Charli Braunning Rojdestvo" animatsion televizion maxsus filmida Lyusi qahramoni Charli Braunga nisbatan bir qancha fobiyalarni sanab oʻtadi va notoʻgʻri taʼkidlaydi: „Agar siz mushuklardan qoʻrqsangiz, sizda ailurofaziya bor“[14]. „-phasia“ soʻz yasovchi element yunoncha qoʻshimcha boʻlib, kriptofaziya, afazi, disfaziya va shizofaziya kabi soʻz va nutqqa tegishli buzilish va hodisalarning nomlarini hosil qilish uchun ishlatiladi[15].

1934-yilda suratga olingan „Qora mushuk“ dahshatli filmida Bela Lugosi tomonidan tasvirlangan qahramon fobiyaning ekstremal versiyasiga ega.

1969-yilda suratga olingan „Mushukning koʻzi“ qoʻrqinchli filmida, keksa ayolni oʻldirishni rejalashtirgan qahramon mushuklardan qoʻrqishadi.

"Mumiya" filmidagi asosiy antagonist Imxotep mushuklardan qoʻrqadi, chunki u tirik jasad va mushuklar Misr mifologiyasida yer osti dunyosining qoʻriqchilari sifatida uyushmalarga ega.

Amaliy jokerlar teleserialining epizodida, ailurofobiyaga ega boʻlgan Sal Vulkano, bir qator mushuklarga duchor boʻlgan joyda jazolashi kerak edi.

„Katta Neyt“ filmida bosh qahramon Neyt Raytda aylurofobiya bor[16], uning iqtibosiga koʻra, "Aylurophobia — bu shunday tortishish".

Ranma ½ anime va manga seriyasidagi titul qahramoni ailurofobiyaga ega boʻlib, otasi uni baliq kolbasalariga oʻrab, koʻp sonli och mushuklarga tashlagan bolalik holatiga olib keladi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Definition of ailurophobia | Dictionary.com“ (en). www.dictionary.com. Qaraldi: 2021-yil 28-aprel.
  2. ↑ London, Louis S. (January 1952). „Ailurophobia and ornithophobia: Cat phobia and bird phobia“. The Psychiatric Quarterly. 26-jild, № 1–4. 365–371-bet. doi:10.1007/BF01568473. PMID 14949213.
  3. ↑ Barnhill. „Specific Phobic Disorders“ (en-US). Merck Manuals - Professional Version (2020-yil aprel). 28-aprel 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 3-iyun.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Milosevic, Irena; McCabe, Randi E. (2015). Phobias: the psychology of irrational fear. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. pp. 11-12. ISBN 978-1-61069-575-6. OCLC895030322.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Szasz, Thomas. A lexicon of lunacy: metaphoric malady, moral responsibility, and psychiatry. Routledge, 1993 — 68-bet. ISBN 978-1560000655. 
  6. ↑ „Ailurophobia, or Fear of Cats: Symptoms, Causes, Treatment“ (en). Healthline (25-aprel 2019-yil). Qaraldi: 2020-yil 22-yanvar.
  7. ↑ Freeman, H. L.; Kendrick, D. C. (August 1960). „A case of cat phobia. Treatment by a method derived from experimental psychology“. BMJ. 2-jild, № 5197. 497–502-bet. doi:10.1136/bmj.2.5197.497. PMC 2097085. PMID 13824737.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Chapter 18: Internalizing Conditions“, Developmental-behavioral pediatrics: evidence and practice Wolraich: . Philadelphia: Mosby/Elsevier, 2008 — 627–688-bet. DOI:10.1016/B978-0-323-04025-9.50021-0. ISBN 978-0-323-07070-6. OCLC 324995635. 
  9. ↑ „Dinofelis – hominid hunter or misunderstood feline?“. www.maropeng.co.za.
  10. ↑ „Ailurophobia, or Fear of Cats: Symptoms, Causes, Treatment“ (en). Healthline (25-aprel 2019-yil). Qaraldi: 2020-yil 22-yanvar.„Ailurophobia, or Fear of Cats: Symptoms, Causes, Treatment“. Healthline. 25 April 2019. Retrieved 22 January 2020.
  11. ↑ Freeman, H. L.; Kendrick, D. C. (August 1960). „A case of cat phobia. Treatment by a method derived from experimental psychology“. BMJ. 2-jild, № 5197. 497–502-bet. doi:10.1136/bmj.2.5197.497. PMC 2097085. PMID 13824737.Freeman, H. L.; Kendrick, D. C. (August 1960). „A case of cat phobia. Treatment by a method derived from experimental psychology“. BMJ. 2 (5197): 497-502. doi:10.1136/bmj.2.5197.497. PMC 2097085. PMID 13824737.
  12. ↑ „Ailurophobia, or Fear of Cats: Symptoms, Causes, Treatment“ (en). Healthline (25-aprel 2019-yil). Qaraldi: 2020-yil 22-yanvar.„Ailurophobia, or Fear of Cats: Symptoms, Causes, Treatment“. Healthline. 25 April 2019. Retrieved 22 January 2020.
  13. ↑ Mataix-Cols, David; Fernández de la Cruz, Lorena; Monzani, Benedetta; Rosenfield, David; Andersson, Erik; Pérez-Vigil, Ana; Frumento, Paolo; de Kleine, Rianne A.; Difede, JoAnn (May 2017). „D-Cycloserine Augmentation of Exposure-Based Cognitive Behavior Therapy for Anxiety, Obsessive-Compulsive, and Posttraumatic Stress Disorders“. JAMA Psychiatry (inglizcha). 74-jild, № 5. 501–510-bet. doi:10.1001/jamapsychiatry.2016.3955. ISSN 2168-622X. PMID 28122091.
  14. ↑ Schulz. „A Charlie Brown Christmas“. Ashley River Creative Arts Elementary School. 10-sentabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 18-iyun.
  15. ↑ See -phasia at Wiktionary.
  16. ↑ Peirce. „Big Nate by Lincoln Peirce for 17-oktabr 2015-yil | GoComics.com“ (en). GoComics (2015-yil 17-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 17-fevral.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Aylurofobiya&oldid=5231191" dan olindi