Avl Allien
 | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (2024-10) |
Avl Allien (lotincha: Aulus Allienus; miloddan avvalgi 43-yildan keyin vafot etgan) – Rim harbiy qoʻmondoni va siyosiy arbobi, miloddan avvalgi 49-yilning pretori edi. Miloddan avvalgi 40-yillardagi fuqarolar urushlarida u Gay Yuliy Sezarni qoʻllab-quvvatlagan, uning vafotidan soʻng esa senat „partiyasi“ga qoʻshilgan.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Allienus nomi lotin tilidagi odatiy -ius qoʻshimchasi oʻrniga -enus qoʻshimchasi bilan tugaydigan pitsena ismlariga tegishli hisoblanadi[1]. Avl bu nomni tarixda maʼlum boʻlgan yagona tashuvchisi hisoblanadi[2].
Qadimshunos Robert Broutonning taxminiga koʻra, Allien taxminan miloddan avvalgi 62-yilda Makedoniyada kvestor boʻlgan[3]. Saqlanib qolgan manbalarda Avl haqidagi birinchi ishonchli maʼlumot miloddan avvalgi 61-yilga toʻgʻri keladi. Oʻsha paytda u Osiyo noibi Kvint Tulliy Sitseron huzurida legat lavozimini egallagan[2]. Boshqa legatlar noibning qarindoshlari Lutsiy Eliy Tuberon va Mark Gratidiy boʻlishgan[4]. Kvintning akasi Mark Tulliy Sitseron unga yozgan maktublaridan birida shunday deydi: „Allien… ham ruhiy fazilatlari va xayrixohligi, ham ayniqsa turmush tarzimizga taqlid qilishga intilishi bilan bizning oramizdadur“[5]. Kvint provinsiyada miloddan avvalgi 58-yilgacha qolgan va Allien chamasi bu vaqt davomida unga boʻysungan holda faoliyat yuritgan[6].
Miloddan avvalgi 49-yilda Avl pretor lavozimini egallagan[7]. Bu lavozimda u faqat bir marta tilga olingan: Mark Tulliy Sitseron 12-may kuni Attikka yozgan maktubida Allienning fuqarolar urushini boshlagan Gay Yuliy Sezar va Gney Pompey Buyuk oʻrtasida tinchlik muzokaralariga umid qilganini tilga olgan[8]. Bu umidlar amalga oshmagan va miloddan avvalgi 49-yilning oxirida, oʻsha paytga kelib gʻarbiy viloyatlarning katta qismini nazorat qilgan Sezar, Sitsiliya noibi etib Avl Albin ismli shaxsni tayinlagan[9]. Tadqiqotchilarning fikricha, bu haqda yozgan Appian ismda xato qilgan va aslida gap Avl Allien haqida borishi kerak boʻlgan[10]. Miloddan avvalgi 46-yilgacha Sitsiliyani boshqargan Allien „C. Caesar. imp. cos. iter. R. A. Allienus pro cos.“ yozuvi bilan tanga zarb qilgan, Sezarning Afrikadagi rejalarini amalga oshirishda ishtirok etgan, Gay Yuliy Afrikaga tushgandan soʻng unga qoʻshimcha kuchlar yuborgan[11][2]. Xususan, miloddan avvalgi 46-yil boshida u dengiz orqali XIII va XIV legionlarni yuborgan[12].
Miloddan avvalgi 44-yilda Sezar oʻldirilganidan soʻng Allien senat „partiyasi“ga qoʻshilgan. U yana Osiyoga legat sifatida joʻnagan – bu safar Gay Yuliyning qotillaridan biri boʻlgan noib Gay Treboniy huzurida amalga oshirilgan. Miloddan avvalgi 43-yil boshida Treboniy oʻz navbatida Smirnada Sezar tarafdori Publiy Korneliy Dolabella buyrugʻi bilan oʻldirilgan. Dolabella Allienni oʻz shtabiga qoʻshib, tez orada Misrga yuborgan. Avlning vazifasi Iskandariya urushidan beri Misrda joylashgan toʻrtta legionni olib kelish edi. Bu legionlar Dolabellaga Sezarning yana bir qotili Gay Kassiy Longin bilan Suriya uchun urush olib borishda zarur edi. Allien bu qoʻshinlar bilan Falastin orqali shimolga ketayotganida, Kassiy sakkiz legion bilan uni oʻrab oladi. Kuchlarning tengsizligi tufayli Avl taslim boʻladi; keyinchalik u Dolabellaga qarshi harbiy harakatlarda ishtirok etgan[13][2].
Miloddan avvalgi 43-yildan soʻng Avl Allien manbalarda tilga olinmagan[2].
Madaniyatda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Avl Allien avstraliyalik yozuvchi Kolin Makkalouning „Oktyabr oti“ romanida tasvirlangan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Рязанов В. Пицены штурмуют Рим“. 2017-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-noyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Allienus 1893.
- ↑ Broughton 1986, p. 13.
- ↑ Broughton 1952, p. 182.
- ↑ Цицерон 2010, К брату Квинту I, 1, 10.
- ↑ Broughton 1952, p. 186; 191.
- ↑ Broughton 1952, p. 257.
- ↑ Цицерон 2010, К Аттику X, 15, 3.
- ↑ Аппиан 2002, XIV, 48.
- ↑ Broughton 1952, p. 275.
- ↑ Псевдо-Цезарь 2001, Африканская война 3; 26.
- ↑ Псевдо-Цезарь 2001, Африканская война 34.
- ↑ Аппиан 2002, XV, 78; XVI, 59.