Kontent qismiga oʻtish

Arbitraj qoʻmitasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rus Vikipediyasi Arbitraj qoʻmitasining asosiy sahifasining skrinshoti

Arbitraj qoʻmitasi[1] Vikimedia jamgʻarmasi loyihalarida — nizolarni hal qilishda oxirgi chora hisoblanadi. Arbitraj qoʻmitalari Vikimedia[2][3][4] loyihalari doirasida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan ishtirokchilarning notoʻgʻri xatti-harakatlarini koʻrib chiqadi, bu esa turli masalalarga taʼsir qiladi. Turli loyihalarda qarorlar, qoidalar va protseduralar loyihadan loyihaga farq qiladi[5]. Shunday qilib, Vikimedia foydalanish shartlariga koʻra, foydalanuvchilar arbitraj qoʻmitasi orqali oʻz nizolarni hal qilishi shart emas. Maʼmurlar asosan oddiy qoidabuzarliklar bilan kurashmoqda; bir ishtirokchining, hatto maʼmurning qarorini tanqid qilish mumkin boʻlgan vaziyatlarni tushunish uchun Vikipediyada de facto sud tizimi yaratilgan; ingliz Vikipediyasida u vositachilar va arbitraj qoʻmitasidan iborat[6].

Xarakterli

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Arbitraj qoʻmitasi paydo boʻlgan birinchi loyiha Shvetsiya Vikipediyasi edi 2002-yil noyabr oyida „Ting“ tashkil etildi[7]; yaqinda ingliz Vikipediya arbitraj qoʻmitasi paydo boʻldi. Vaqt oʻtishi bilan, baʼzi boshqa Vikimedia loyihalarida avtonom va mustaqil ravishda arbitraj qoʻmitalari tashkil etildi, ular odatda loyiha ishtirokchilaridan iborat va ularning jamoalari tomonidan muntazam ravishda saylanadi.

Inglizcha Vikipediyada Jimmi Uels tomonidan 2003-yil 4-dekabrda saytga tegishli boʻlgan Bomis boshqaruvchisi sifatidagi vakolatlarini kengaytirish doirasida hakamlik qoʻmitasi tashkil etilgan[8][9]. U maslahat saylovlaridan soʻng qoʻmita aʼzolarini mustaqil ravishda tayinladi[10].

Inglizcha Vikipediya boʻyicha Arbitraj qoʻmitasi loyiha ishtirokchilari oʻrtasidagi nizolar boʻyicha soʻnggi instantsiya sudi sifatida ishlaydi va „kvazi-sud“, „Oliy yoki Oliy sud“ sifatida tavsiflanadi va faqat eng muhim ishlarni koʻradi[11][12].

2005-yil 2-dekabrdan boshlab Hakamlik qoʻmitasi ruscha Vikipediyada ishlamoqda.

Tadqiqot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jamgʻarma arbitraj qoʻmitasining ish jarayoni Vikipediya va uning biznes qarorlari bilan bogʻliq kelishmovchiliklar tufayli ommaviy axborot vositalarida nizolarni hal qilish bilan shugʻullanadigan olimlar tomonidan oʻrganildi[9][13][14].

2010-yilgi statistik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, ingliz Vikipediya arbitraj qoʻmitasi oʻz nizolarining mazmuniga emas, balki foydalanuvchilarning xatti-harakatlariga eʼtibor qaratadi[9].

2017 tadqiqotida ingliz boʻlimi qoʻmitasi tomonidan qaror qabul qilish, asosan, millat, faoliyat turi, tajriba, nizolarni bartaraf etish va vaqtinchalik cheklovlar kabi suddan tashqari omillarga taʼsir koʻrsatmadiXuddi shu tadqiqot shuni koʻrsatdiki, qoʻmita qarorlariga oddiy sudlarga qaraganda vaqt cheklovlari koʻproq taʼsir qiladi[6].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Guldbrandsson L. DEL 4: Wikipedias historia // Så fungerar Wikipedia — 2008.
  2. ↑ Arbitration Committee
  3. ↑ Jennifer J.A.. Wikipedia: The Company and Its Founders. ABDO, 2011. ISBN 978-1-61714-812-5. 
  4. ↑ Wikimedia Committees
  5. ↑ Cohen.. „The Wars of Words on Wikipedia's Outskirts“. The New York Times (2009-yil 7-iyun). 28-mart 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-iyun.
  6. ↑ 6,0 6,1 Konieczny, Piotr (2017-08-11). „Decision making in the self-evolved collegiate court: Wikipedia's Arbitration Committee and its implications for self-governance and judiciary in cyberspace“. International Sociology (inglizcha). 32-jild, № 6. 755–774-bet. doi:10.1177/0268580917722906. ISSN 0268-5809.
  7. ↑ „Så fungerar Wikipedia/Wikipedias historia“ (sv). Lennart Guldbrandsson, sv.wikisource.org (2010-yil 9-mart). Qaraldi: 2021-yil 14-iyun.
  8. ↑ Wales. „WikiEN-l Wikiquette committee appointments“ (en). Wikipedia. Wikimedia Foundation (2003-yil 4-dekabr). 2020-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-iyun.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 David A. Hoffman & Salil K. Mehra (2009). „Wikitruth Through Wikiorder“. Emory Law Journal. 59-jild, № 1. 151–211-bet.
  10. ↑ Broughton John. Wikipedia: The Missing Manual. O'Reilly Media, 2008 — 208–209-bet. ISBN 9780596553777. 
  11. ↑ Mathieu O'Neil. Cyberchiefs: Autonomy and Authority in Online Tribes. Pluto Press, 2009 — 164-bet. ISBN 9780745327976. 
  12. ↑ Charley Rowe, Eva Lia Wyss. Language and New Media: Linguistic, Cultural, and Technological Evolutions. Hampton Press, 2009 — 338-bet. ISBN 9781572739291. 
  13. ↑ Welham. „Wikipedia sentinel quits after 'sock-puppeting' scandal“. The New Zealand Herald. APN Holdings NZ Limited (2009-yil 8-iyun). Qaraldi: 2021-yil 9-iyun.
  14. ↑ Moore. „Church of Scientology members banned from editing Wikipedia“. The Daily Telegraph. Telegraph Media Group Ltd. (2009-yil 30-may). 2009-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 14-iyun. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Arbitraj_qoʻmitasi&oldid=3842005" dan olindi