Kontent qismiga oʻtish

Apsara

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Hindistonning Madhya-Pradesh shtatidan topilgan XII asrga oid qumtoshdan yasalgan apsara haykali.

Apsaralar[1][2] (Sanskrit: अप्सरस्, IAST: Apsaras, Pali: अच्छरा, romanizatsiya: Accharā[3][4], kxmer: អប្សរា[5], Tailand: นางอัปสรา) – hindu va buddist madaniyatida osmonda yashagan ilohiy mavjudotlar sinfiga mansub boʻlgan maxluqlar[6][7][8][9][10][11]. Ular oʻz raqslari bilan xudolarni tinchlantiradi degan tasavvur mavjud boʻlgan[12].

Dastlab ular bulutlar va suvlarning ayol ruhi sifatida tasvirlangan, keyinchalik esa „nimfa“ yoki „pari“ sifatida etirof etilgan. Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyo madaniyatlarining haykaltaroshlik, raqs, adabiyot va rassomlik asarlarida ular muhim oʻrin tutadi[13].

Apsaralar goʻzal, yosh va nafis mavjudotlar sifatida tasvirlanadi hamda xohlagan shaklga kira olish qobiliyatiga ega deb hisoblanadi. Ular oʻz jozibasi bilan har qanday kishini oʻziga maftun qila oladi.

Apsaralar ikki turga boʻlinadi: laukika (dunyoviy) va daivika (ilohiy). Ular raqs sanʼatida mohir va koʻpincha gandharvalar, yaʼni Indra saroy musiqachilarining rafiqalari boʻlishadi. Apsaralar xudolarning saroylarida yashab, gandharvalarning musiqasi ostida raqs tushib, ularni zavqlantirishadi.

Indraning saroyida yigirma oltita apsara boʻlib, har biri sahna sanʼatining turli jihatlarini ifodalaydi. Shu bois, ularni baʼzan qadimgi yunon Muzalariga oʻxshatishadi. Apsaralar, shuningdek, rishilarni ilohiy kuchga erishishiga toʻsqinlik qilish uchun oʻz jozibasi bilan maftun qilishadi. Eng mashhur apsaralar orasida Urvashi, Menaka, Rambha, Tilottama va Ghritachi bor[14][15].

Yaponiyada apsaralar „Tennin“ (天人) nomi bilan tanilgan. Ayol apsaralar „Tennyo“ (天女), erkak apsaralar esa „Tennan“ (天男) deb ataladi.

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Varanasi (Banares) dagi hindu ibodatxonasida tasvirlangan apsaralar. (1913-yil)

„Apsara“ soʻzi sanskrit tilidagi अप्सरस् (apsaras) soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu uning lugʻaviy asosiy shaklidir. Ushbu asosiy shakl „s“ harfi bilan tugaydi. Masalan, Ram maʼbudining nomi Rāmas / Rāmaḥ kabi nominativ birlik shakllaridan farq qiladi, chunki uning asosiy shakli Rāma.

Nominativ birlik shakli अप्सरास् (apsarās) yoki yolgʻiz qoʻllanganda अप्सरा: (apsarāḥ) boʻlib, hind tilida bu shakl अप्सरा (apsarā) ga aylangan. Ingliz tilidagi „apsara“ soʻzi ham aynan shundan kelib chiqqan deb taxmin qilinadi.

Monier-Williams lugʻatida (1899) ushbu soʻzning etimologiyasi अप् + √सृ dan hosil boʻlgan deb koʻrsatilgan boʻlib, „suvlarda yoki bulutlar orasida harakat qiluvchi“ degan maʼnoni anglatadi[16].

Apsaralar kxmer tilida Apsara (អប្សរា Âbsâréa) nomi bilan mashhur. Ular pali tilida Accharā, malay va maranao tillarida Bidadari, tausug va sinama tillarida Biraddali, yava, sundan va bali tillarida Hapsari / Apsari yoki Vidadari / Vidyadari, manipur tilida Helloy hamda tay tilida Apsorn (อัปสร) deb ataladi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Suryakant Tripathi Nirala. (2024). अप्सरा [Apsara (In English)]. New Delhi, India: Vani Prakashan. 172 pp. ISBN 978-935-7-75687-7
  2. ↑ Yashpal. (2009). अप्सरा का शाप [Apsara ka shrap (Curse of Nymph) (in English)]. (Reprint of 1931). New Delhi, India: Rajkamal Prakashan. 171 pp. ISBN 978-818-0-31382-0.
  3. ↑ American Oriental Society. (1849). „Memoir on The History of Buddhism, read before the Society May 24, 1844, by Edward E. Salisbury, Professor in Yale College“, in JOURNAL OF THE AMERICAN ORIENTAL SOCIETY VOL. I. Boston, MA: The American Oriental Society. p. 116.
  4. ↑ Stevenson, A. et al. (2010). „apsara“, in Oxford Dictionary of English. (3rd Ed.). Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. 2,069 pp. ISBN 978-019-9-57112-3 cited in Bowker, J. (2000). The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. p. 78.
  5. ↑ Singh, Jasmeet „Everything You Must Know About the Apsara Traditional Dance – Green Cultural Travel“ (en-US) (2016-yil 22-iyul). Qaraldi: 2024-yil 15-aprel.
  6. ↑ Higham, C.. (2014). Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations. N. Y., United States: Facts On File, Inc. p. 24. ISBN 978-143-8-10996-1
  7. ↑ Thakur P., Kalidasa, and Arthur W. Ryder. (2012). „GLOSSARAY: Apsara“, in ABHIJNANSAKUNTALAM (The Recognition of Sakuntala--A Well-known Sanskrit Play by KALIDASA, The Greatest Poet and Dramatist in the Sanskrit Language.) (Improvised Edition): Originally Translated by Arthur W. Ryder. N. C., United States: Lulu Press, Inc. 202 pp. ISBN 978-110-5-42805-0
  8. ↑ Madhumita Dutta and Soumya Narayan Datta. (2021). „The Mythology of the Apsara Urvasie and its modern interpretation by Arundhuti Bhadra“, in URVASIE From Mythological To Postmodern Reflections. West Bengal, India: Cognition Publications. p. 52. ISBN 978-939-2-205019
  9. ↑ Kumar, Ajit et al. (2020). Apsara Sadhana (Evocation Magic of Ancient Hindu Celestial Beauties): Ramba, Urvasi, Tilotama, Sasi Devi, Kanchanamala, Kulaharini, Ratnamala, Bhusani and Many More Information Regarding Attraction. N.p.: Amazon Digital Services LLC – KDP. 44 pp. ISBN 979-865-8-82171-9
  10. ↑ K. Narayanaswami Aiyar. (1915). THE PERMANENT HISTORY OF BHARATA VARSHA (India) Vol. I. Tamil Nadu, India: Bhaskara Press. p. 420.
  11. ↑ Stewart, P. and Rienjang, W. (2020). The Global Connections of Gandharan Art Proceedings of the Third International Workshop of the Gandhara Connections Project, University of Oxford, 18-19th March, 2019. Oxford, United Kingdom: Archaeopress Publishing Limited. p. 240. ISBN 978-178-9-69696-7
  12. ↑ Najmiddinov, Karimov, Turdiyeva 2017, s. 43.
  13. ↑ „Apsara | Indian religion and mythology“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2020-yil 15-aprel.
  14. ↑ Gopal, Madan. India through the ages K.S. Gautam: . Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, 1990 — 68-bet. 
  15. ↑  Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Apsaras" Encyclopædia Britannica 2 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 231 
  16. ↑ Monier-Williams, Monier, Sir; Leumann, Ernst; Cappeller, Carl (1899). "apsara". apsara. Motilal Banarsidass Publishing House. p. 59. ISBN 978-81-208-3105-6. https://books.google.com/books?id=zUezTfym7CAC&q=apsara. 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Najmiddinov J., Karimov J., Turdiyeva D.. Dinshunoslik. Qomusiy lugʻat. Imom Buxoriy xalqaro markazi nashriyoti, 2017 — 480-bet. ISBN 978-9943-5105-3-1. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Apsara&oldid=5404084" dan olindi