Kontent qismiga oʻtish

Amerika Qoʻshma Shtatlari davlat madhiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

1814-yildan beri saqlanib qolgan eng qadimgi "Yulduzli bayroq" notasi.
 Amerika Qoʻshma Shtatlari davlat madhiyasi
Soʻz muallif(lar)i Francis Scott Key,, 1814
Bastakor John Stafford Smith
Qabul qilindi 1931-yil 3 mart
Audio
Amerika Qoʻshma Shtatlari davlat madhiyasi

„Yulduzli bayroq“ – Amerika Qo'shma Shtatlarining davlat madhiyasi. Qoʻshiq soʻzlari 1814-yil 14-sentyabrda 35 yoshli huquqshunos va havaskor shoir Francis Scott Key tomonidan yozilgan. Francis Scott Key Britaniya kemalari tomonidan Fort MakHenrining bombardimon qilinishiga guvoh boʻlganidan keyin „Fort M’Henri himoyasi“ sheʼrini yozgan. Sheʼr 1812-yilgi Baltimor jangi paytida Patapsko daryosidagi Tashqi Baltimor bandargohidagi Qirollik dengiz floti boʻlgan urush haqidagi voqealar haqida soʻzlaydi. Key Urushning ramzi boʻlgan AQShning 15 yulduzli va 15 ta chiziqli yirik bayrogʻidan ham ilhomlangan boʻlib, madhiya ham aynan yulduzli bayroq sifatida tanilgan va gʻalaba ramzi hisobangan.

Sheʼr John Stafford Smith tomonidan Londondagi erkaklar ijtimoiy klubi Anacreontic Society uchun yozilgan mashhur ingliz qoʻshigʻiga bastalangan. Ushbu qoʻshiq „Osmondagi Anakreonga“ (yoki „Anakreontik qoʻshiq“) kabi turli soʻzlar bilan Amerika Qoʻshma Shtatlarida allaqachon mashhur edi. „Yulduzli bayroq“ deb oʻzgartirilgan ushbu qoʻshiq tez orada AQShda taniqli vatanparvarlik qoʻshigʻiga aylandi. Madhiyani 19 yarimton diapazoni bilan kuylash juda qiyinligi bilan mashhur. Sheʼr toʻrt baytdan iborat boʻlsa-da, bugungi kunda faqat birinchisi keng tarqalgan.

„Yulduzli bayroq“ 1889-yilda Qoʻshma Shtatlar dengiz floti va 1916-yilda AQSh prezidenti Woodrow Wilson tomonidan rasmiy foydalanish uchun tan olingan va 1931-yil 3-martdagi Kongress rezolyutsiyasi bilan davlat madhiyasiga aylantirilgan (46 Stat. 1508, 36 USC § 301 da kodlangan), uni prezident Herbert Hoover imzolagan.

1931-yilgacha boshqa qoʻshiqlar AQSh rasmiylarining madhiyasi boʻlib xizmat qilgan. "Hail, Columbia" XIX asrning asosiy qismida rasmiy funksiyalarda ushbu maqsadga xizmat qilgan. Ohangi Buyuk Britaniyaning milliy madhiyasi boʻlgan „Xudo qirolichani asrasin“ bilan bir xil boʻlgan „Mening yurtim, ʻTis of thee“ qoʻshigʻi ham amalda milliy madhiya boʻlib xizmat qilgan.[1] 1812-yilgi urush va undan keyingi AQSh urushlaridan soʻng ommaviy tadbirlarda mashhurlik uchun raqobatlashadigan boshqa qoʻshiqlar paydo boʻldi, ular orasida 1931-yilgacha Amerika Qoʻshma Shtatlarining milliy madhiyasi boʻlishga nomzod sifatida koʻrib chiqilgan „America the Beautiful“ ham bor edi.[2]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Francis Scott Keyning matni

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Frensis Skott Keyning Fort M’Henry" sheʼrining asl qoʻlyozma nusxasi. Hozir u Merilend tarixiy jamiyatida namoyish etilmoqda.

Vashingtonning yondirilishi va Iskandariyaga bosqindan soʻng, 1814-yil 28-avgustda Upper Marlboroning keksa va mashhur shahar shifokori, Keyning doʻsti Dr William Beanes oʻz uyida qoʻlga olingan edi. Beanes uylarni talon-toroj qilgan baʼzi britaniyalik askarlarni (Vashington kampaniyasidan soʻng chiqib ketayotganlar) hibsga olishga yordam berganlikda ayblangan.

1814-yil 2-sentyabrda Jorjtaundagi uyidan F. S. Key ota-onasiga xat yozdi. Onasiga yozgan maktubi shunday ifodalangan:

Men bayroqli kemada Genl Rossga borish uchun ertalab Baltimorga boraman. Marlbrolik keksa doktor Beanes dushman tomonidan asirga olindi va uni olib ketish bilan tahdid qilishdi – uning baʼzi doʻstlari mendan uni ozod qilishga harakat qilishga undashdi. Taxminan 8 yoki 10 kundan keyin qaytib kelishga umid qilaman, ammo bu noaniq, chunki men flotni qayerdan topishni bilmayman. Ortga qaytishim bilan Fred Eriksburgga yoʻl olishimga umid qilaman – …[3]

Prezident Madisonning ruxsati bilan 3-sentyabr kuni Key Vashingtondan Baltimorgacha quruqlik orqali 40 milya yoʻl bosib, u yerga 4-sentyabr kuni ertalab yetib keldi. U polkovnik John Stuart Skinnerni (harbiy asirlar boʻyicha amerikalik agent) topdi. U yerda Baltimor va Norfolk oʻrtasida yuk va yoʻlovchi tashish xizmatiga ega boʻlgan aka-uka John va Benjamin Fergusonlarga tegishli boʻlgan yuk tashuvchi kema bor edi. Kemada toʻqqiz kishidan iborat ekipaj bor edi va uni John Feruson (kema egasi) boshqargan. Ertasi kuni (5-sentyabr) ular Baltimordan Patapsko daryosi boʻylab suzib ketishdi, soʻngra janubga, Chesapeake koʻrfaziga tushishdi. Britaniya kemalarining jurnallarida qayd etilganidek, 6-sentyabr kuni ular Patuxant yaqinida HMS Royal Oak kemasi va Britaniya qoʻshinlari bilan uchrashishgan. U yerda ular doktor Beanes koʻrfazda HMS Tonnant (kema nomi) bortida ekanligini bilib oldilar. Kontr-admiral Pulteney Malcolm „Hebrus“ fregatiga Amerika shpalini Tonnant deb oʻylagan Tanjer oroliga kuzatib qoʻyishni tayinladi. 7-sentyabr kuni tushga yaqin ular Potomak yaqinida Tonnantni payqashdi. Keyin flagman langar qoʻydi va Key va Skinnerni bortga olib chiqdi.[4][5]

Kechki ovqatdan soʻng HMS Tonnant bortida Skinner va Key general-mayor Robert Ross va vitse-admiral Alexander Cochranedan doktor Beanesni muvaffaqiyatli ozod qilishdi. Avvaliga Ross Beanesni qoʻyib yuborishdan bosh tortdi, lekin Key olib kelgan, yarador britaniyalik mahbuslar tomonidan yozilgan amerikalik shifokorlarni mehribon muomalasi uchun maqtagan maktublarni oʻqib chiqdi. Key va Skinner Baltimorga hujum qilish rejalari tafsilotlarini eshitishganligi sababli, ular jang tugaguniga qadar, bir necha kundan keyin asirlikda boʻlishdi.

Tonnant keamasidan Key, Skinner va Doktor Beaneslar 8-sentyabr kuni ertalab HMS Surprise fregatiga oʻtkazildi. Keyin flot asta-sekin Chesapeake boʻylab Baltimor tomon harakatlandi. 11-sentyabr kuni Nort-Poynt yarim oroli yaqinida polkovnik Skinner ularni qoʻriqlash ostida oʻz sulh kemasiga oʻtkazishni talab qildi. Ular hali ham Surprise kemasida edi. Keyin admiral Cochrane oʻz bayrogʻini sayoz qismga oʻtkazdi, shunda u bombardimonchilar eskadroniga oʻtishi mumkin edi. Fort-MakHenri tomon 16 ta kema hujumi kuchi bilan Patapsko daryosiga oʻtdi. 25 soatlik bombardimon 13-sentyabr kuni quyosh chiqishi bilan boshlandi va 14-sentyabrning erta tongiga qadar davom etdi.[6][7]

Rassomning Fort MakHenridagi jangni tasvirlashi

Yomgʻirli kun va tun davomida Key bombardimonning guvohi boʻlgan va qal’aning kichikroq qismida bayroqning (17 ga 25 fut) hilpirashda davom etganini kuzatgan. Bomba va kongrev raketasi[8] toʻxtaganidan soʻng 14-sentabr kuni ertalab boʻron bayrogʻi tushirildi va katta garnizon bayrogʻi (30x42 fut) koʻtarildi.

Bombardimon paytida HMS Erebus kemasi raketalardan mudofaani taʼminlagan boʻlsa, HMS Terror, Vulkan, Devastation, Meteor va Aetna kemalari ogʻir minomyotli bombalarni havoda yoʻq qilishni taʼminlagan.[9] Qal’aga 1500 dan 1800 gacha bomba snaryadlari va 700 dan ortiq raketalar otilgan. Ammo minimal qurbonlar va zarar koʻrilgan. Qal’ada faqat toʻrt kishi halok boʻldi va 24 kishi yaralandi. Qal’aning kuchli toʻp oʻqidan uzoqda qolish uchun kemalar maksimal masofadan (minimal aniqlik bilan) oʻq otishga majbur boʻldi.

Sheʼrga ilhom bergan 15 yulduzli, 15 chiziqli "Yulduzli bayroq

Key AQShning gʻalabasini qal’a tepasida hilpirab turgan AQSh bayrogʻining koʻrinishidan koʻrgan. Oʻn besh yulduz va oʻn besh chiziqli bu bayroq (shuningdek, boʻron bayrogʻi) Mary Young Pickersgill tomonidan boshqa ishchilar bilan birgalikda Baltimorning Pratt koʻchasidagi uyida yasalgan.[10] Bayroq keyinchalik Yulduzli bayroq nomi bilan mashhur boʻldi va bugungi kunda Smithsonian institutining xazinasi boʻlgan Amerika tarixi milliy muzeyida namoyish etilmoqda. U 1914-yilda Ameliya Fauler tomonidan va yana 1998-yildan davom etayotgan tabiatni muhofaza qilish dasturi doirasida tiklangan.[11]

Kema bortida oʻsha kuni ertalab Key choʻntagida saqlagan xatining orqa tomoniga qoʻshiq soʻzlarini yozishni boshladi. 16-sentyabr kuni tushdan keyin Key, Skinner va Beanes flotdan ozod qilindi va ular oʻsha kuni kechqurun Baltimorga yetib kelishdi. Sheʼrni oʻzi istiqomat qilgan „Inidan Queen“ mehmonxonasida tugatdi, Uning tayyor qoʻlyozmasi nomsiz va imzosiz edi. Broadside sifatida chop etilganda, ertasi kuni unga „Fort M’Henry himoyasi“ nomi berildi. U birinchi marta milliy miqyosda The Analectic jurnalida nashr etilgan.[12][13]

Sheʼr gʻoyasining aksariyati, shu jumladan bayroq tasvirlari va baʼzi soʻzlar Keyning oldingi qoʻshigʻidan olingan boʻlib, u ham „Anakreontik qoʻshiq“ kuyiga oʻrnatilgan. „When the Warrior Returns“ nomi bilan tanilgan qoʻshiq Stiven Dekatur va Charlz Styuart Birinchi Barbarlar urushidan qaytganlarida ularning sharafiga yozilgan.[14]

1843-yilda vafotidan oldin Frensis Skott Key tomonidan batafsil bayon qilinmagan holda, baʼzilar soʻnggi paytlarda iboralar yoki soʻzlarning maʼnosi, xususan, uchinchi baytdagi „yollanma va qul“ iborasi haqida taxmin qilishdi. Britaniyalik tarixchi Robin Blackburnning soʻzlariga koʻra, bu ibora inglizlar tomonidan ozod qilingan va „oʻzlari kutishi mumkin boʻlgan joyda“ jangovar safga qoʻyishni talab qilgan mustamlaka dengiz piyodalari korpusi sifatida tashkil etilgan Britaniya saflarida minglab sobiq qullarga ishora qiladi. Michigan universitetining musiqashunoslik professori Mark Klaguening taʼkidlashicha, „Key lirikasining oʻrtadagi ikki misrasi 1812-yilgi urushda ingliz dushmanini haqoratlamaydi“ va „hech qanday tarzda ulugʻlanmaydi“. Klague yozadi: „Key uchun … britaniyalik yollanma askarlar qabih edilar va mustamlakachi dengiz piyodalari milliy qoʻzgʻolonni qoʻzgʻatish bilan tahdid qilgan xoinlar edi“. 3-misraning Britaniyaga qarshi qattiq tabiati Birinchi jahon urushida, inglizlar va AQSH ittifoqchi boʻlganida, uning notalarda yoʻqligida edi.[15] Yozuvchi Jon Schwarzning „The Intercept“ asari „qullik bayrami“ degan soʻzlariga javoban Klague bu jangda Amerika qoʻshinlari oq amerikaliklar va afro-amerikaliklarning aralash guruhidan iborat boʻlganini taʼkidlaydi.[16]

Boshqalarning fikriga koʻra, "Key bu iborani urush boshlanishida asosiy omil boʻlgan Qirollik dengiz flotining taassurot qoldirish amaliyotiga ishora sifatida yoki umuman Britaniya bosqinchi kuchlariga yarim metaforik tarsaki sifatida aytgan boʻlishi mumkin.[17]

John Stafford Smithning musiqasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nota musiqa versiyasi
Gloucesterdagi John Stafford Smith xotirasiga bagʻishlangan memorial yodgorlik, Angliya

Key sheʼrni ingliz bastakori John Stafford Smithning mashhur „The Anacreontic Song“ kuyiga mos kelishini koʻrgan zahoti Joseph H. Nicholsonga berdi. Bu 18-asrda Londondagi havaskor musiqachilarning janoblar klubi boʻlgan Anakreontik jamiyatning rasmiy qoʻshigʻi edi. Nicholson sheʼrni Baltimordagi bosmaxonaga olib bordi, u 17-sentabrda anonim ravishda birinchi keng qamrovli chop etishni amalga oshirdi; ulardan ikkitasi maʼlum boʻlgan nusxasi saqlanib qolgan.

20-sentabr kuni Baltimor Patriot va Amerika qoʻshiqlari „Tune: Anacreon in Heaven“ yozuvi bilan qoʻshiqni chop etishdi. Qoʻshiq tezda mashhur boʻlib ketdi, uni Jorjiyadan Nyu-Xempshirgacha boʻlgan oʻn yetti gazeta chop etdi. Koʻp oʻtmay, Baltimordagi Carr musiqa doʻkonidan Thomas Karr soʻzlar va musiqani birgalikda „Yulduzli bayroq“ sarlavhasi ostida nashr etdi, garchi u dastlab „Fort M’Henri mudofaasi“ deb nomlangan. Tomas Karrning aranjirovkasi „Anakreontik qoʻshiq“ dan standart ogʻish boʻlgan koʻtarilgan toʻrtinchisini taqdim etdi.[18] Qoʻshiq mashhurligi oshdi va uning birinchi ommaviy chiqishi oktabr oyida Baltimor aktyori Ferdinand Durang uni Captain McCauley tavernasida kuylaganida boʻlib oʻtdi. Vashington Irving, Filadelfiyadagi Analectic jurnalining oʻsha paytdagi muharriri, musiqani 1814-yil noyabrda qayta nashr etdi.

20-asr boshlariga kelib, mashhur qoʻshiqning turli xil versiyalari mavjud edi. Yagona, standart versiyani qidirib, Prezident Woodrow Wilson AQSh Taʼlim Byurosiga ushbu rasmiy versiyani taqdim etishni topshirdi. Bunga javoban, Byuro aranjirovkani kelishish uchun beshta musiqachidan yordam soʻradi. Bu musiqachilar Walter Damrosch, Will Earhart, Arnold J. Gantvoort, Oscar Sonneck va John Philip Sousa edi. Ushbu besh musiqachi tomonidan ovoz berilgan standartlashtirilgan versiya 1917-yil 5-dekabrda Karnegi Xollda Edward Elgarning Karillon va Gabriel Pierening „The Childrenʼs Crusade“ni oʻz ichiga olgan dasturda namoyish etildi. Konsert Nyu-York Oratorio Jamiyati tomonidan qoʻyilgan va Walter Damrosch tomonidan boshqarilgan.[19] Bu besh kishining yakuniy ovozlarining rasmiy qoʻlyozma nusxasi topilgan va unda barcha besh kishining ovozlari oʻlchov boʻyicha hisoblangani koʻrsatilgan.[20]

Davlat madhiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xotira plaketi Vashingtondagi Pensilvaniya avenyusi (Vashington, Kolumbiya okrugi) 601-uyda joylashgan „Yulduzli bayroq“ birinchi marta omma oldida kuylangan joyni belgilab beradi.
1814-yilda „Fort M’Henri himoyasi“ sheʼrining keng nashrida saqlanib qolgan ikkita nusxasidan biri, keyinchalik bu sheʼr „Yulduzli bayroq“ qoʻshigʻining soʻziga aylandi, AQSh milliy madhiyasi.

Qoʻshiq 19-asr davomida mashhurlikka erishdi va guruhlar uni Mustaqillik kuni kabi ommaviy tadbirlarda ijro etishdi.

Janubiy Dakota shtatidagi Fort-Meadda koʻrsatilgan lavhada aytilishicha, „Yulduzli bayroq“ ni milliy madhiya qilish gʻoyasi 1892-yilda ularning parad maydonida boshlangan. Post qoʻmondoni polkovnik Caleb Carlton qoʻshiqni „saatda“ ijro etish anʼanasini oʻrnatgan. Paradlar va kontsertlar yopilishida kuylangan." Carlton bu odatni Janubiy Dakota gubernatori Sheldonga tushuntirdi, u „menga shtat militsiyasi orasida bu odatni oʻrnatishga harakat qilishiga vaʼda berdi“. Carltonning yozishicha, shunga oʻxshash muhokamadan soʻng, urush kotibi Daniel S. Lamont „har bir armiya postida har oqshom ijro etish“ haqida buyruq bergan.[21]

Toʻrtinchi baytda Keyning 1814-yilda nashr etilgan sheʼr versiyasi shunday yozilgan: "Va bu bizning shiorimiz – „Xudoga ishonamiz!“ AQSh Kongressi tomonidan Amerika Qoʻshma Shtatlarining milliy shiori sifatida Yulduzli bayroqing toʻrtinchi misrasidagi soʻzlar shiorning qabul qilinishini qoʻllab-quvvatlovchi dalillarda koʻrsatildi.[22]

Matn

[tahrir | manbasini tahrirlash]

O say can you see, by the dawnʼs early light,
What so proudly we hailed at the twilightʼs last gleaming,
Whose broad stripes and bright stars through the perilous fight,
Oʻer the ramparts we watched, were so gallantly streaming?
And the rocketʼs red glare, the bombs bursting in air,
Gave proof through the night that our flag was still there;
O say does that star-spangled banner yet wave
Oʻer the land of the free and the home of the brave?

On the shore dimly seen through the mists of the deep,
Where the foeʼs haughty host in dread silence reposes,
What is that which the breeze, oʻer the towering steep,
As it fitfully blows, half conceals, half discloses?
Now it catches the gleam of the morningʻs first beam,
In full glory reflected now shines in the stream:
'Tis the star-spangled banner, O long may it wave
Oʻer the land of the free and the home of the brave.

And where is that band who so vauntingly swore
That the havoc of war and the battleʼs confusion,
A home and a country, should leave us no more?
Their blood has washed out their foul footsteps' pollution.
No refuge could save the hireling and slave
From the terror of flight, or the gloom of the grave:
And the star-spangled banner in triumph doth wave,
Oʻer the land of the free and the home of the brave.

O thus be it ever, when freemen shall stand
Between their loved homes and the war’s desolation.
Blest with victʼry and peace, may the Heav’n rescued land
Praise the Power that hath made and preserved us a nation!
Then conquer we must, when our cause it is just,
And this be our motto: 'In God is our trust.'
And the star-spangled banner in triumph shall wave
Oʻer the land of the free and the home of the brave!

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Snyder, Lois Leo. Encyclopedia of Nationalism. Paragon House, 1990 — 13-bet. ISBN 1-55778-167-2. 
  2. ↑ Estrella, Espie „Who Wrote "America the Beautiful"? The History of America's Unofficial National Anthem“. thoughtco.com. ThoughtCo (2-sentabr 2018-yil). — „Many consider "America the Beautiful" to be the unofficial national anthem of the United States. In fact, it was one of the songs being considered as a U.S. national anthem before "Star Spangled Banner" was officially chosen.“. Qaraldi: 14-noyabr 2018-yil.
  3. ↑ Delaplaine, Edvard S. Frensis Skott Key: Hayot va vaqtlar (1937) Amerika tomonidan qayta nashr etilgan Foundation nashrlari, Stuarts Draft, Virjiniya. 1998-yil (154-bet)
  4. ↑ Skinner, John Stuart. „Incidents of the War of 1812“, The Baltimore Patriot, May 23, 1849. Reprinted: Maryland Historical Magazine, Baltimore. Vol. 32, 1937. (pp. 340-347)
  5. ↑ Vogel, Steve. Through the Perilous Fight: Six Weeks That Saved the Nation, Random House, New York. 2013.
  6. ↑ Hickey, Donald (ed.) The War of 1812: Writings from Americaʼs Second War of Independence (The Library of America, 2013), pp. 547-555 (Letter from Roger B. Taney to Charles Howard – 1856)
  7. ↑ Armistead, Lieutenant Colonel George (Commander of Fort McHenry). „Official Report to Secretary of War James Monroe“, 24 September 2014
  8. ↑ British Rockets at the US National Park Service, Fort McHenry National Monument, and Historic Shrine. Retrieved February 2008. (Wayback Machine saytida April 3, 2014, sanasida arxivlangan)
  9. ↑ Sheads, Scott S. The Rockets' Red Glare: The Maritime Defense of Baltimore in 1814, Tidewater Publishers, Centerville, Maryland. 1986 (p. 127)
  10. ↑ Johnston, Sally and Pilling, Pat. Mary Young Pickersgill – Flag Maker of the Star-Spangled Banner, AuthorHouse, Bloomington, Indiana. 2014 (pp. 22-35)
  11. ↑ „The Story Behind the Star Spangled Banner“.
  12. ↑ „John Wiley & Sons: 200 Years of Publishing – Birth of the New American Literature: 1807–1826“. Qaraldi: 27-aprel 2018-yil.
  13. ↑ „Notatypo Defence of Fort M'Henry“. The Analectic Magazine. 4-jild. November 1814. 433–434-bet. hdl:2027/umn.31951000925404p.
  14. ↑ „When the Warrior Returns – Key“. Potw.org. Qaraldi: 18-aprel 2017-yil.
  15. ↑ Mark Clague.. „'Star-Spangled Banner' critics miss the point“. CNN.com (31-avgust 2016-yil). Qaraldi: 18-aprel 2017-yil.
  16. ↑ „Is the National Anthem Racist? Beyond the Debate Over Colin Kaepernick“ (3-sentabr 2016-yil). 2-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-aprel 2017-yil.
  17. ↑ „'The Star-Spangled Banner' and Slavery“. Snopes.com. Qaraldi: 18-aprel 2017-yil.
  18. ↑ Clague, Mark, and Jamie Vander Broek. „Banner moments: the national anthem in American life“. University of Michigan, 2014. 4.
  19. ↑ „Oratorio Society of New York – Star Spangled Banner“. Oratoriosocietyofny.org. 2016-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-aprel 2017-yil.
  20. ↑ „Standardization Manuscript for "The Star Spangled Banner" | Antiques Roadshow“. PBS. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 30-iyul.
  21. ↑ Plaque, Fort Meade, erected 1976 by the Fort Meade V. A. Hospital and the South Dakota State Historical Society
  22. ↑ Fisher, Louis, Mourtada-Sabbah, Nada (2002). „Adopting In God We Trust as the U.S. National Motto“. Journal of Church and State. 44-jild, № 4. 682–83-bet. doi:10.1093/jcs/44.4.671 — HeinOnline. (Referencing H. Rept. No. 1959, 84th Cong., 2d Sess. (1956) and S. Rept. No. 2703, 84th Cong., 2d Sess. (1956), 2.)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerika_Qoʻshma_Shtatlari_davlat_madhiyasi&oldid=4621210" dan olindi