Adaviye Efendiyeva

Adaviye Efendiyeva
Tavalludi	1879; Yevpatoriya, Rossiya imperiyasi
Vafoti	1944; Samarqand
Kasbi	rassom

Adaviye Efendiyeva (qrim tatarcha: Adaviye Efendiyeva, Адавие Эфендиева; 1879, Yevpatoriya – 1944, Samarqand yaqini, Oʻzbekiston) – ornek texnikasida ishlagan qrim-tatar rassom-ornamentalisti^[1].

Hayoti

Adaviye Efendiyeva 1879-yilda Qrimning Yevpatoriya shahrida tugʻilgan. Yoshligidan buvisi unga kashtachilik va toʻquvchilik sanʼatini oʻrgatgan^[1]. U dastlab 12 yoshida kashta tikuvchi (kergef) dastgohida ishlashni oʻrgangan. 4 yildan soʻng otasi unga dastgoh (toʻquma tezyah) sotib oldi. Qizini oʻrgatish uchun toʻquvchini yolladi^[2]. 1928-yilda Yevpatoriya muzeyining milliy kashtachilik toʻgaragining rahbari boʻlib ishlagan. Toʻgarakda kashta tikish texnikasini oʻrgatish bilan shugʻullangan. 1930-yilda artel ishchisi, keyin „Eski oʻrnek“ („Qadimgi naqsh“) artelida kashtachilik boʻyicha instruktor boʻlgan. Adaviye Efendiyeva 1937-yilgacha 500 dan ortiq bezaklarni yaratdi^[1]. 1944-yilda Samarqand yaqinida deportatsiya paytida vafot etgan.

Ijodi

19351935-yildan boshlab u badiiy koʻrgazmalarda qatnashdi. Birinchi marta uning rasmlari Moskvadagi qrim-tatarlari va karaitlari xalq amaliy sanʼati ustalarining koʻrgazmasida, shuningdek, tasviriy sanʼat boʻyicha I Butunrossiya havaskorlar koʻrgazmasida namoyish etildi^[1]. Uning bezaklari bilan yaratilgan mahsulotlar Yevropa va AQShda namoyish etilgan. 200 dan ortiq ornamental kompozitsiyalar muallifi. Uning asarlaridan dasturxon, toʻy sochiqlari, naqshli belbogʻlar tasvirlanadi^[3]. Sanʼatshunos Ismet Zaatovning soʻzlariga koʻra, uning ishlari noyob kompozitsiyasi bilan ajralib turadi. Adaviye Efendiyevaning oʻzi oʻz kompozitsiyalari haqida shunday degan: „Mening bezaklarim – mening fikrim“ ^[2]. Uning shogirdlari orasida Yevpatoriyadagi „Promshvey“ artelidagi kashtachilar Aliyeva, Bekirova va boshqalar bor^[4]. Adaviye Efendiyevaning eskizlari va rasmlari Taurida markaziy muzeyi (Simferopol) fondlarida saqlanadi.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Катерина Качур. „«Мої орнаменти — мої думки» — Адавіє Ефендієва (Крим)“ (uk). rukotvory.com.ua.
↑ ^2,0 ^2,1 Заатов И. „НАРОДНОЕ И ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО КРЫМСКИХ ТАТАР“.
↑ Deyateli krimskotatarskoy kulturi (1921-1944 gg.) : Biobibliograficheskiy slovar // Ukraїnska bіografіstika. – 1999. – Vip. 2.
↑ „Адавие Эфендиева“. medeniye.org (2 апреля 2009). 2018-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-sentyabr.

Adabiyotlar

Исмет Заатов. Крымскотатарское декоративно-прикладное и изобразительное искусство. — Симферополь : ТАРПАН, 2003. — 336 с.
П. Я. Чепурина. Орнаментальное шитьё Крыма. — Москва; Ленинград : Всесоюзное кооперативное объединенное издательство, 1938. — 63 с.
Творчество крымских вышивальщиц // Красный Крым. - 1936. - 15 нояб.; 1937. - 29 сент.
Иоффе М. Вышивальщицы // Красный Крым. - 1940. - 8 марта
П. Чепурина. Творцы орнамента // Красный Крым. — 1940. — 14 марта.
Крымскотатарские художники : биобиблиограф. словарь / сост. Э. Я. Черкезова. — Симферополь : Доля, 1999.

[rukotvory-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Катерина Качур. „«Мої орнаменти — мої думки» — Адавіє Ефендієва (Крим)“ (uk). rukotvory.com.ua.

[zaatov-2] 2,0 ^2,1 Заатов И. „НАРОДНОЕ И ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО КРЫМСКИХ ТАТАР“.

[ДКТК-3] Deyateli krimskotatarskoy kulturi (1921-1944 gg.) : Biobibliograficheskiy slovar // Ukraїnska bіografіstika. – 1999. – Vip. 2.

[4] „Адавие Эфендиева“. medeniye.org (2 апреля 2009). 2018-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-sentyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]