Abronia macrocarpa
| Abronia macrocarpa | |
|---|---|
| |
Muhofaza qilish holati
| |
Ilmiy klassifikatsiya 
| |
| Vakillik: | O'simliklar |
| Sistematika: | Tracheophytes |
| Sistematika: | Angiosperms |
| Sistematika: | Eudicots |
| Oila: | Nyctaginaceae |
| Gen: | Abronia |
| Turlar: | A. macrocarpa
|
| Binomial nomi | |
| Abronia macrocarpa | |
Abronia macrocarpa — yirik mevali qum verbena nomi bilan mashhur boʻlgan gulli oʻsimliklarning noyob turlaridan biri. U Texasning sharqiy qismiga endemik boʻlib, u yerda uning hozirgi diapazoni Freestone, Leon va Robertson okruglari bilan cheklangan[1][2]. U savannalardagi ochiq qumtepalarda oʻsadi, chuqur, unumsiz tuproqlarda ham uchraydi. U birinchi marta 1968-yilda oʻrganilgan va 1972-yilda yangi tur sifatida tasniflangan[3]. Bu Amerika Qoʻshma Shtatlarining federal roʻyxatiga kiritilgan yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan tur hisoblanadi.
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abronia macrocarpa — boʻyi yarim metrgacha yetadigan tukli, bezsimon poyali koʻp yillik oʻt. Oval shaklli barglarining uzunligi 5 santimetrgacha, kengligi 3,5 sm ga yetadi va nisbatan uzun barg bandiga ega. Har bir toʻpgulining uzunligi 3 santimetrgacha boʻlgan 75 tagacha qizil yoki och binafsha rangli gullardan iborat. Quvursimon, kuchli xushboʻy gullar oqshom paytida ochiladi va kuya kapalagi tomonidan changlantiriladi. Qanotchali mevasi uzunligi 1,5 santimetrgacha boʻlib, u shamol yordamida tarqaladi.
Uning tabiiy oʻsish joyi boshqa oʻsimliklar uchun noqulay boʻlgan qumli tuproqlar, koʻpincha emandan qolgan oʻrmonlarning teshiklari hisoblanadi[4].
Ushbu yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan turlarga tahdidlardan biri, yashash joylarini yoʻqotishni xavfidir, chunki uning oʻsish hududi ishlab chiqish va neft qidirish ishlari sababli qisqarib bormoqda[2]. Oʻsish joyi, shuningdek, yoʻltanlamas transport vositalari, piyoda va otda harakatlanuvchi aholi, yongʻinni oʻchirish faoliyati, shuningdek, ajriq va lovegrass (Eragrotis curvula) kabi mahalliy boʻlmagan turlarning koʻpayib ketishi tufayli ham zarar koʻradi[2].
Yashash sikli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abronia macrocarpa fevral va may oylarida, koʻpincha kuchli yomgʻirdan keyin gullaydi[4]. U sfenks kuyasi tomonidan changlanadi va yoz oylarida mevasini tarqatadi, shundan soʻng oʻsimlik qurib, kuzda yana qayta oʻsib chiqadi[4].
Foydalanish yoʻllari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mahalliy amerikaliklar bu oʻsimlik ildiz va barglaridan teridagi jarohatlarini davolashda foydalanishgan va ildizi baʼzida makkajoʻxori uni bilan aralashtirib, oziq-ovqat sifatida ishlatilgan. Keyinchalik gullaridan xushboʻy moylar va jun mato uchun boʻyoq sifatida ishlatilgan[5].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Texas Parks and Wildlife
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „The Nature Conservancy“. 2002-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
- ↑ Galloway, L. A. (1972). Abronia macrocarpa (Nyctaginaceae): a new species from Texas. Brittonia 24:2 148.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „large-fruited sand verbena: Federal & State Listed Plants of Texas“ (en). tpwd.texas.gov. Qaraldi: 2019-yil 4-mart.
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-sentyabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Abronia macrocarpa (Katta mevali qumli verbena) USDA oʻsimliklari profili (Wayback Machine saytida 2013-06-23 sanasida arxivlangan)
- USFWS: „Katta mevali Qum Verbena tiklash rejasi“ — Kennedi, K. va J. Poole. (1992).