Abdulloh al-Aftoh
Abdulloh al-Aftoh ibn Jaʼfar as-Sodiq (arabcha: عبدالله الافطح بن جعفر الصادق) – 766 milodiy / 149 hijriy)[1] – Jaʼfar as-Sodiqning toʻngʻich oʻgʻli, Ismoil ibn Jaʼfarning tugʻishgan ukasi[2]. Abdullohning „al-aftoh“ laqabi uning tashqi koʻrinishini tasvirlash uchun qoʻllaniladigan arabcha „aftoh al-raʼs“ (keng boshli) yoki „aftoh al-rijlayn“ (enli oyoqli) soʻzlaridan kelib chiqqan[3].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Otasi hayotligi paytida Abdulloh al-Aftoh qarindoshi Muhammad an-Nafs al-Zakiyyaning qoʻzgʻolonini qoʻllab-quvvatlagan[4].
Jaʼfar as-Sodiq vafotidan soʻng, uning izdoshlarining koʻpchiligi Abdulloh al-Aftohni yangi imom sifatida tan olishdi. Bu izdoshlar fatihiyalar deb atalgan va moʻtazila bid’atshunos Abulqosim al-Balxiy al-Kaʼbiyning (vafoti hijriy 319/milodiy CE) taʼkidlashicha, ular Jaʼfar as-Sodiqning eng yirik va muhim ergashlari boʻlgan[5]. Oʻz daʼvolarini asoslash uchun Abdulloh al-Aftoh, ehtimol, otasidan ikkinchi nass olganini (Ismoilning vafotidan soʻng) bildirgan, uning tarafdorlari esa Jaʼfar as-Sodiqqa nisbat berilgan hadisni keltirganlar, unga koʻra imomlik imomning toʻngʻich oʻgʻliga oʻtishi kerak edi. Biroq, Abdulloh al-Aftoh otasi vafotidan taxminan 70 kun oʻtgach farzandsiz vafot etganda[6][7], uning tarafdorlarining aksariyati ukasi Muso al-Kozimga ergashgan[8]. Boshqa fatihiylar Abdulloh al-Aftohni yettinchi imom, Muso al-Kozimni esa sakkizinchi imom deb bilishgan[9], ayrimlari esa Abdulloh al-Aftohning vafoti bilan imomlik tugagan deb hisoblashgan[10]. Yana bir guruh esa Abdullah al-Aftohning bir oʻgʻli borligini, uning ismi Muhammad ibn Abdulloh al-Aftoh ekanligini uydirib chiqardi, chunki ular imomlik aka-uka orqali emas, otadan oʻgʻilga oʻtishiga soʻzsiz ishonishardi.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein. Islamic messianism: the idea of Mahdī in twelver Shīʻism. SUNY Press, 1981. ISBN 0873954424.
- Crone, Patricia. Medieval Islamic political thought, reprint, New Edinburgh Islamic surveys, Edinburgh University Press, 2005. ISBN 0748621946.
- Daftary, Farhad. The Isma'ilis: Their History and Doctrines, reprint, Cambridge University Press, 1992. ISBN 0521429749.
- Halm, Heinz. Shi'ism, reprint, New Edinburgh Islamic surveys, Edinburgh University Press, 2004. ISBN 0748618880.