Abdulloh Kulol
| Abdulloh Kulol | |
|---|---|
| Tavalludi |
1797-yil |
| Vafoti |
1872-yil Rishton, Qoʻqon xonligi |
| Fuqaroligi | Qoʻqon xonligi |
| Kasbi | Kulol, Meʼmor |
Ustoz Abdulloh Kulol yoki Kali Abdullo (tojikcha: Устоди Абдуллоҳи Кулол yoki „Taqir Abdulla“; 1797, Rishton, Qoʻqon xonligi, — 1872, Rishton, Qoʻqon xonligi) — tojik meʼmori, kulol va aka-uka Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamillarning (Ustod Kuriy) shogirdi. Fargʻona va Soʻgʻd kulollari, quruvchilari va meʼmorlari orasida Oqsoqol ustod („Buyuk usta“) nomi bilan mashhur bo'lgan[1].
Biografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abdulla Kulol 1797-yilda Rishton (Roshidon)da Qoʻqon xoni Norboʻtabiy davrida kulolachilar oilasida tugʻilgan. Aka-uka Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamil (Ustod Kuriy)larning shogirdi.
Xudoyorxon hukmronligi davrida oʻzi uchun Rishtonda qarorgoh qurdirib, joy nomini Bogʻixon (Xon bogʻi) deb atagan. U tez-tez shu yerda toʻxtab, shaharning barcha kulollari uchun ziyofat uyushtirardi.
Bir kuni Xudoyorxon uyushtirgan bazmlardan birida hukmdor juda hurmat qiladigan chinnipaz usta Abdulla Kulol yo‘q edi. Xoʻjayinning yoʻqligi Xonni xafa qildi va xoʻjayinni magʻrurlikka koʻniktirishga qaror qilib, u va saroy aʼyonlari uning uyiga kelishdi. Bundan xabar topgan usta sopol pechga yashirindi. Xudoyorxonning saroy aʼyonlari uni qidira boshlaganlarida, tandirdan yangi yasalgan chiroyli ko‘za bilan chiqib kelayotgan Abdulla Kulol hukmdordan kechikkanligi uchun kechirim so‘rab, uning oldiga quruq qo‘l bilan kelishga uyalganini tushuntiradi. Xudoyorxon bu sovg‘ani juda yoqtiribdi va g‘azabini o‘zgartirib, Usto Abdullaning uni juda hurmat qilishini ko‘rib, bir necha tilla tangalar bilan taqdirlab, ziyofatga qaytib keldi.
.
Rishton kulollari ijodining jonli namunasi sifatida Qoʻqon hukmdori Xudoyorxonning boshpanasi boʻlgan 19-asr Oʻrda saroyining meʼmoriy yodgorligi hisoblanadi. Saroyning qurilishi 1863-yildan 1870-yilgacha amalga oshirilgan, unda 16 mingdan ortiq kishi ishlagan. Saroyning asosiy fasd qismini koshinli qoplamalar bilan bezash aka-uka Usto Abdu Jalol (Ustod Jalil), Usto Abdu Jamil (Ustod Kuriy) va Usto Abdulla Kulol (Kali Abdullo)larga topshirilgan edi, ular shogirdlari bilan saroyga yuz tutishda asosiy usta bo‘lgan va bu ishni 1873-yilda yakunladi[2].
Sopol bezakning umumiy badiiy effektini yaratishda rishtonlik hunarmandlar saroy qurilishiga nafaqat o‘zlarining sevimli texnikalarini, balki yuqori texnologik sifatdagi loyni ham olib kelishgan. Rishton ustalari qoʻllagan kulolchilik texnikasining boyligi ishnni yana qulaylashtirib, sifatini ortishida hizmat qilgan. Asosan, bu turli xil shakldagi — choʻzinchoq, kvadrat, olmos shaklidagi, yulduzlar koʻrinishidagi rangli sirlangan gʻishtlarning mozaikasidan iborat edi. Oʻnta kalligrafik yozuvlar dizaynga ajoyib goʻzallik bagʻishlaydi, uning kufiy yozuvi suvli ultramarin fonida oq gʻishtlarda yotqizilgan. Bundan tashqari, gulli naqshli sirlangan mayolika plitalari ham muhim oʻrinni egallaydi.
Xudoyorxon Abdulla Kulol (Kali Abdullo), Abdu Jalol (Ustod Jalil) va Abdu Jamil (Ustod Quriy) ijodini yuqori baholagan, moddiy mukofotlardan tashqari, uning topshirig‘iga ko‘ra, saroyning janubiy yuzida kufiy bitik so‘zlari ham o‘z aksini topgan. Saroy jabhasining qanotida: "Sanʼati Behzod sanʼatidek, tosh plitalarni bezatgan musavvir rishtonlik ustalarga bag‘ishlangan bo‘lib, ular Xudoyorxon va O‘rda saroyi bilan birga O‘rta Osiyo tarixiga kirgan.[3]
Usto Abdullo tayyorlagan eng oldi chinni buyumlarni Buxoro amiri va Qo‘qon xoni foyfalangan, ustalar hurmat belgisi sifatida, ayniqsa, aziz mehmonlarga laganlarni hadya qilganlar. Ustod Abdulla Kulol asarlari O‘zbekiston Davlat sanʼat muzeyi, shuningdek, Moskva va Sankt-Peterburgdagi muzey kolleksiyalarida saqlanadi.
Ustozlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Abdu Jalol (Ustod Jalil) — Rishtonning mashhur kulolchisi, 19-asr Fargʻona vodiysidagi barcha kulollar uchun buyuk usta — oqsoqol Usto (Ustoz). Ukasi Abdu Jamil (Usto Kuri) bilan birgalikda Qashqar va Eronda fayans yasash texnikasi — chinni oʻrganib, Rishtonda bu qadimiy yoʻqolgan ishlab chiqarish texnikasini tikladilar. Chinnili mahsulotlarni tayyorlash retsepti uning shogirdi Kali Abdullaga oʻtgan.
- Abdu Jamil (Ustod Kuri) — Rishtonning mashhur kulolchisi, XIX asr Fargʻona vodiysidagi barcha kulollar uchun buyuk usta — oqsoqol Usto (Ustoz). Ukasi Abdu Jalol (Usto Jalil) bilan birgalikda Qashqar va Eronda fayans yasash texnikasi — chinni oʻrganib, Rishtonda bu qadimiy yoʻqolgan ishlab chiqarish texnikasini tikladilar. Chinnili mahsulotlarni tayyorlash retsepti uning shogirdi Kali Abdullaga oʻtgan.
Shogirdlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ustod Mulla Madamin Oxun (Abdurasulov Madamin Oxun) 19-asr oxiridagi mashhur Rishton chinnipaz naqqosh ustasi. Rishton kulollarining oqsoqoli. Uning asarlari O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyi fondida.
- Ustod Salim (Bobo Salim) 19-asr oxiridagi mashhur rishtonlik figurali idishlar yasagan usta. Rishton kulollarining oqsoqoli. Uning asarlari O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyi fondida.
- Ustod Boy Niyozmat (Boboboy Niyozmat Meliboy; 1837—19?? gg.) — 19-asrning mashhur rishtonlik usta-chinnipaz naqqoshi, rishtonlik kulollar oqsoqoli. Iqtidorli chizmachi xotini bilan birga ishlagan. Toʻq jigarrang angobaga oʻyilgan naqshli rasm chizish texnikasining asoschisi tati siehdir. Uning asarlari Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyi fondida saqlanadi.
- Ustod Madali (Madali Sattor; 1840—19?? gg.) — XIX asr oxiri — boshlarida mashhur Rishton usta-chinnipaz naqqoshi. XX asrlar Rishton kulollarining oqsoqoli. Rishtonda Sattarovlar sulolasining asoschisi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Абдулла Кулол“. 2023-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-iyun.
- ↑ „Абдулла Кулол ҳақида — У ким, бу нима“. 2023-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-iyun.
- ↑ „Риштон кулолчилиги дунёни ҳайратга солмоқда“. 2023-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-iyun.