Telman Rajabov

Telman Rajabov
Tavalludi	15-avgust 1935-yil; Samarqand
Vafoti	12-avgust 2020-yil ; (84 yoshda); Toshkent
Fuqaroligi	Oʻzbekiston
Mukofotlari

Telman Dadayevich Rajabov (1935.15.8, Samarqand – 2020.13.8, Toshkent) – fizik olim, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi (1995), fizika-matematika fanlari doktori (1982), professor (1983). Bauman nomidagi Moskva oliy texnika bilim yurtini tugatgan (1959). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutida muhandis, kichik ilmiy xodim (1959—1965), Fizikatexnika instituti (1969-yildan Elektronika instituti)da bosh muhandis, katta ilmiy xodim, laboratoriya mudiri (1966—1986), Ilmiy asbobsozlik markaziy loyihalashkonstruktorlik byurosi direktori (1986—1992), Toshkent elektrotexnika aloqa instituti (hozirgi TATU) rektori (1992—1998), shu universitet qoshidagi Markaziy Osiyo telekommunikatsiyalar oʻquv markazi direktori (1998—2001), oʻsha universititda kafedra mudiri (1999-yildan). Ilmiy ishlari elementar zarralar fizikasi, vakuum texnikasi va fizikasi, plazma fizikasi, kosmik kemalar va yoʻldoshlarni faol elektrostatik muhofazalash, korroziyaga karshi krplamalar olish va maxsus ion manbalari yaratish, turli materiallar va krplamalar sirtini fizik-kimyoviy modifikatsiyalash masalalari va boshqalarga doir. Rajabov rahbarligida xalq xoʻjaligi ehtiyojlari (meva va sabzavotlarni vakuumda sublimatsion usulda quritish, biologik preparatlarni liofil usulda quritish va boshqalar) uchun sanoat qurilmalari yaratildi. „Mehnat shuhrati“ ordeni bilan mukofotlangan (2003).^[1]

Tarjimai holi

1935-yil 15-avgustda Samarqand shahrida universitet oʻqituvchilari oilasida tugʻilgan^[2].

Bauman nomidagi Moskva oliy texnika bilim yurtini tamomlagan (oʻqish yillari 1953—1959) va Toshkentga Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutiga ishga yuborilgan^[2].

Bir necha yil oʻtgach, u Vakuum texnologiyasi institutining kunduzgi aspiranturasiga oʻqishga kirdi, ilmiy rahbari akademik S. A. Vekshinskiy edi. 1966-yilda MFTIda „Titanlarning inert gazlarining sorbsiya jarayonlarini oʻrganish“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini tayyorladi va himoya qildi^[2].

Toshkentga Yadro fizikasi institutiga qaytdi. Keyin fizika-texnika institutining akademik U. A. Arifov rahbarligidagi elektronika fakultetiga oʻtdi. 1968-yilda elektronika boʻlimi OʻzFA Elektronika institutiga aylantirilgach, tahlilning fizik usullari laboratoriyasining mudiri boʻldi.

Shu bilan birga, u Toshkent politexnika institutining oʻzi ishtirokida tashkil etilgan „Fizika elektronika“ kafedrasida dars berdi va ilmiy ishlar olib bordi, u yerda gaz razryadlari fizikasi, vakuum texnologiyasi, mikroelektronikaning fizik asoslari, plazma fizikasi va boshqalardan dars berdi.

1979-yil I. V. Kurchatov nomidagi Atom energiyasi institutida quyidagi mavzuda doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi^[2]:

Zaryadlangan zarrachalarning qattiq jismlar bilan oʻzaro taʼsirida yuza va sirtga yaqin sorbsiya hodisalari: dissertatsiya … Fizika-matematika fanlari doktori: 01.04.04. – Toshkent, 1979. – 405 b.

1986-yildan Oʻzbekiston akademiyasi Ilmiy asbobsozlik markaziy konstruktorlik-texnologik byurosi direktori (oʻsha paytda Akadempribor IIB deb yuritilgan).

U rahbarlik qilgan davrda akademik P. Q. Habibullaevning taklifi bilan Markaziy neft konstruktorlik byurosida sabzavot va mevalarni vakuumli sublimatsiya usulida quritish ishlari (A. K. Qobilov bilan birgalikda) yoʻlga qoʻyildi, sublimatsiya quritish uchun yarim sanoat qurilmasi ishlab chiqildi va yaratildi. keyinchalik „SoyuzNIXI“ ga berilgan.

1989-yilda „Umumiy fizika“ ixtisosligi boʻyicha Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, 1995-yilda „Asboblar va asboblar yasash materiallari“ mutaxassisligi boʻyicha Oʻzbekiston Fanlar akademiyasining haqiqiy aʼzosi etib saylangan^[2].

Oʻrindoshlik asosida Toshkent politexnika institutining „Fizika elektronika“ kafedrasida ishlashni davom ettirdi, talabalik dissertatsiyalari, aspirantlarning ilmiy mavzulari boʻyicha ilmiy rahbarlik qildi, „Fizika materialshunosligi asoslari“, „Maʼruzalar“ kurslarini oʻqidi. Oʻlchov natijalarini qayta ishlash", „Mikroelektronikaning fizik asoslari“ va boshqalar.

1992-yildan Toshkent elektrotexnika aloqa instituti rektori. 1994-yilda „Oʻzbekiston“ nashriyotida uning „Qatlam mikroelektronikasining fizik asoslari“ nomli oʻquv qoʻllanmasi chop etildi, unda mikroelektronikaning fizik asoslari boʻyicha maʼruzalar mavjud. Rektorlik lavozimini tark etgach (1999) „Matematika“ kafedrasi professori boʻldi.

Ilmiy ishlari

500 dan ortiq ilmiy ishlar nashr etilgan, 50 dan ortiq mualliflik guvohnomalari va patentlar olgan^[3]. Monografiyalar hammuallifi:

Zaryadlangan zarrachalarning qattiq jismlar sirtlari bilan oʻzaro taʼsirida sorbsiya jarayonlari [Matn] / U. A. Arifov, T. D. Rajabov; OʻzSSR Fanlar akademiyasi. Elektronika instituti. – Toshkent: Fan, 1974. – 167 b.
Materiallar va qoplamalarning sirt xususiyatlarini ion nurlanishi bilan oʻzgartirish / T. D. Rajabov, Z. A. Iskanderova, L. F. Lifanova, A. I. Kamardin. – Toshkent: „Fan“ nashriyoti, 1993. – 201 b.

Mukofotlari

Xalqlar doʻstligi ordeni (1986)^[3]
Mehnat shuhrati ordeni (2003)^[3]
„Mehnat faxriysi“ medali (1986)^[3]
„SSSR ixtirochisi“ koʻkrak nishoni^[3].

Oilasi

Xotini – Raʼno Madrahimova, tarix fanlari nomzodi, aktrisa va teleboshlovchi. Ikki farzandi bor: Temur va Goʻzal.

Manbalar

↑ * Modifikatsiya svoystv tonkix metallicheskix plyonok i pokritiy pod vozdeystviyem ionnogo oblucheniya; Vladivostok, 1991; Materiallar va krplamalar sirti xossalarini ion bilan nurlantirib modifikatsiyalash, T., 1993.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 „Скончался академик Тельман Раджабов“ (ru). Gazeta.uz. Gazeta.uz (2020-yil 13-avgust). Qaraldi: 30-noyabr 2023-yil.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 „НЕ СТАЛО УЗБЕКСКОГО АКАДЕМИКА ТЕЛЬМАНА РАДЖАБОВА“ (ru). Vesti.uz (2020-yil 13-avgust). Qaraldi: 30-noyabr 2023-yil.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Shaxsiyat haqidagi ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.

[1] * Modifikatsiya svoystv tonkix metallicheskix plyonok i pokritiy pod vozdeystviyem ionnogo oblucheniya; Vladivostok, 1991; Materiallar va krplamalar sirti xossalarini ion bilan nurlantirib modifikatsiyalash, T., 1993.

[gazeta.uz-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 „Скончался академик Тельман Раджабов“ (ru). Gazeta.uz. Gazeta.uz (2020-yil 13-avgust). Qaraldi: 30-noyabr 2023-yil.

[Vesti.uz-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 „НЕ СТАЛО УЗБЕКСКОГО АКАДЕМИКА ТЕЛЬМАНА РАДЖАБОВА“ (ru). Vesti.uz (2020-yil 13-avgust). Qaraldi: 30-noyabr 2023-yil.

[1]

[2]

[3]